تلاش خاندان قاسمی برای ۳ نسل مس‌فروشی 
دیوار خیابان قائم مشهد بازارِ سیاه خرید و فروش کلیه شده است 
تلاش خاندان قاسمی برای ۳ نسل مس‌فروشی
هنوز پنجشنبههای آخر تابستان خوب در خاطرم باقی‌مانده است. پنج‌شنبه‌هایی که معمولا مراسم قورمه‌پزان در خانه مادربزرگ برپا بود. یادش به‌خیر آن زمان، کار دختر‌های خانواده ریزکردن گوشت بود. مادربزرگ همیشه تاکید داشت قورمه‌ها در قَلِفت مسی (دیگ بزرگ مسی) طبخ شوند. استدلالش هم این بود که گوشت‌ها خوب سرخ می‌شوند. همین‌گونه هم بود. تازه علاوه‌بر این، تا یک‌سال گوشت‌ها بدون اینکه خراب شوند، در همان ظرف مسی و بیرون از یخچال باقی می‌ماندند. ما هم هربار که به خانه مادربزرگ می‌رفتیم، قورمه‌های داخل دیگ را به یغما می‌بردیم و نوشِ جان می‌کردیم.
باوجود فراگیرشدن استفاده از ظروف تفلون، استیل و چدن، چندسالی است که ظروف مسی دوباره از انبار‌ها بیرون آمده‌اند تا جای این ظرف‌ها را بگیرند. گویا مردم کم‌کم به خواص ظروف مسی پی برده‌اند. دلیل حضور ما هم در مغازه مس‌فروش قدیمی محله سعدآباد شنیدن از استقبال مردم و خاصیت‌های همین ظروف است.
شغل موروثی
علی‌اصغر قاسمی، فروشنده ظروف مسی در محله سعدآباد است. او که از سال ۱۳۵۶ در حاشیه بولوار قرنی فعالیت دارد، سومین نسل از خانواده‌ای است که به این حرفه روی آورده‌اند. به گفته او، شغل پدر و پدربزرگش هم‌زمان با تولید و فروش ظروف مسی، سفیدگری هم بوده است. قاسمی که اکنون ۵۷ بهار عمرش را پشت سر گذاشته است، از شش‌سالگی در مغازه پدر شاگردی می‌کند: «آن سال‌ها کنار بازار نقاره اطراف حرم مغازه داشتیم. زیادشدن تقاضای مردم برای خرید قابلمه، سینی و قلفت مسی، باعث شد که پدرم کنار شغل سفیدگری، به خرید و فروش این ظروف نیز بپردازد و پس از او شغلش به من به ارث رسید.»
پسرم این شغل را ادامه می‌دهد
پرداختن به این‌گونه مشاغل سنتی و قدیمی در یک خانواده، معمولا در نسل‌های بعدی ادامه پیدا نمی‌کند، چون فرزندان این خانواده‌ها علاقه دارند در رشته تحصیلی خود کار کنند، اما این قضیه درباره خانواده قاسمی به‌گونه‌ای دیگر است. کاسب محله سعدآباد دراین‌باره می‌گوید: «پسر من دانشجوست، اما تعصب خانوادگی ما به این حرفه، او را نیز علاقه‌مند کرده است و دوست دارد ادامه‌دهنده شغل اجداد خود باشد.»
راز خوشمزگی غذا
دیگ‌ها و قابلمه‌های مسی انواع مختلفی دارد و خوشبختانه این روز‌ها با مراجعه به مغازه‌های فعال در این حوزه می‌توانی جنس موردنظر را بیابی، اما موضوع مهم اینجاست که خانم‌های خانه این روز‌ها کمتر به خرید قابلمه‌های مسی توجه می‌کنند که شاید علت آن فراوانی و تبلیغات زیاد سرویس‌های قابلمه استیل، چدنی و... باشد. این حرف‌ها، گلایه‌های مس‌فروش محله سعدآباد است. او می‌گوید: «شهروندان از خواص ظروف مسی غافل هستند. اگر آن‌ها بدانند که طبخ غذا در این ظروف، تا چه اندازه به سلامتی غذا و بدن کمک می‌کند، هیچ‌گاه در ظروف دیگر غذا نمی‌خورند.»
او ادامه می‌دهد: «این فلز هنگام گرم‌شدن، یون آهن متصاعد می‌کند که آهن آزادشده، به‌مرور زمان جلوی بیماری‌هایی مانند کم‌خونی و آلزایمر را می‌گیرد. از طرف دیگر، مس عناصر لازم برای فرآیند خون‌سازی و رفع کم‌خونی در بدن را دارد. مزیت دیگر مس در مقایسه با ظروف دیگر این است که غذا در این ظرف سریع‌تر می‌پزد. حتما تابه‌حال شنیده‌اید که سرخ‌کردن غذا‌ها در ظرف مسی باعث تردشدن آن غذا می‌شود و خورش‌های ایرانی مثل قورمه‌سبزی بهتر در این ظروف جا می‌افتد. راز همه این خوشمزگی‌ها در ویژگی‌های فلز مس و رسانایی بسیار زیاد آن است.»
بیشتر خریداران ما زوار و شهرستانی هستند
قاسمی در ادامه صحبت‌ها حرف را می‌کشاند به سمت مشتریانش: «بیشتر خریداران ما زوار یا مسافرانی هستند که از روستا‌ها به مشهد آمده‌اند. آن‌ها بیشتر قلفت مسی، کتری و دیگچه (قابلمه مخصوص پخت کته) می‌برند.»
او اضافه می‌کند: «خریداران مشهدی هم داریم. آن‌ها هم عمدتا کتری، قوری و قابلمه‌های مسی می‌خرند که البته بیشتر برای آن‌ها جنبه تزئینی دارد.»
قاسمی می‌گوید: «در گذشته ظروف مسی پذیرفتنی‌تر بود شاید به این دلیل که مواد خام برخی از آلیاژ‌های به‌کاررفته در تهیه این ظروف از مالزی می‌آمد، اما الان مواد ترکیبی با این فلز از چین می‌آید و این موضوع باعث شده ظرف مسی زود سیاه شود و به سفیدگری نیاز داشته باشد. شاید هم علت اینکه بیشتر شهروندان و هم‌محله‌ای‌ها دوست دارند از این ظروف به‌عنوان دکور استفاده کنند، همین موضوع باشد.»
عرف بود عروس ظرف مسی داشته باشد
کاسب قدیمی محله ما گریزی هم می‌زند به خرید‌های مردم در گذشته: «معمولا خانواده‌ها برای تهیه جهیزیه عروس به ما مراجعه می‌کردند و از قابلمه، دیگ و دیگچه گرفته تا سینی، کف‌گیر، ملاقه و حتی سینی زیر اسپنددان می‌خریدند. اصلا عرف این بود که عروس ظروف مسی داشته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «یادم می‌آید بسیاری از خانواده‌ها فهرست خرید (سیاهه لوازم عروس) را با خود به همراه می‌آوردند و تاجایی‌که می‌توانستند همه ملزومات آشپزخانه را مسی می‌خریدند، اما الان قدرت خرید مردم پایین آمده و ذائقه آن‌ها در نوع استفاده از این ظروف تحت شعاع قیمت قرار گرفته است.»
بعد هم با لبخندی بر لب می‌گوید: «مردم حق هم دارند. وقتی برای خرید یک دیگچه دو تا سه‌نفره حدود ۸۰ تا ۹۰ هزارتومان می‌پردازند، ترجیح می‌دهند تعداد کمی از این ظرف بخرند و از آن به عنوان دکوری استفاده کنند.»
مس یا روی؟
اصغرآقا علاوه‌بر ظروف مسی، ظرف‌ها و کاسه‌های رویی نیز دارد: «هرگاه مشتری از خواص این ظروف رویی می‌پرسد راهنمایی‌اش می‌کنم، چون این ظرف‌ها برای برخی موارد کاربرد ندارد. مثلا خیس‌کردن برنج در ظروف رویی بزرگ، مضر است، زیرا روی خاصیت خورندگی دارد و باعث می‌شود به ماده غذایی آسیب برسد.»
روابط جای ضوابط را نگیرد
اصغرآقا فقط به کسب و کار و فروش فکر نمی‌کند. او سعی می‌کند قانون‌مداری و انصاف را نیز در کار خود رعایت کند. دراین‌باره می‌گوید: «تکریم ارباب‌رجوع به‌ویژه زوار را همیشه درنظر دارم. به همین خاطر اگر زائری برای خرید مراجعه کند، با اجازه از مشتری قبلی اول به درخواست او پاسخ می‌دهم.»
او اشاره می‌کند باید توجه داشته باشیم اخلاق خوش و شکیبایی برای فروشنده رمز موفقیت است که اگر این دو اصل را رعایت نکنیم، هیچ‌گاه به فروش مطلوب و درآمد حلال دست نخواهیم یافت.
۷ توصیه اصغرآقا برای استفاده مناسب از ظروف مسی
مس‌فروش قدیمی محله معتقد است ظروف مسی نه‌تن‌ها به خاطر گران‌قیمت‌بودنشان نیازمند نگهداری بهتر هستند، بلکه به‌دلیل حساسیت عنصر مس باید چهارچشمی مراقب آن‌ها بود.
- اگر می‌خواهید لکه‌ای را از روی ظرف مسی پاک کنید، روی آن یک برش پیاز بمالید تا راحت تمیز شود.
- در ظروف مسی غذا‌های اسیدی و ترش نپزید، چون لایه داخلی ظرف را از بین می‌برد و باعث ورود بیش‌از اندازه مس به غذای شما می‌شود.
- در ظروفی که لایه پوششی آن‌ها از بین رفته نباید پخت‌وپز کرد که در این صورت ممکن است مسموم شوید.
- ظروف مسی را هرگز نباید در ماشین ظرف‌شویی قرار داد و باید آن‌ها را بعداز شستن بلافاصله خشک کرد.
- برای سرخ‌کردن بهتر است از ظروف آهنی و مسی استفاده نشود؛ زیرا روند تخریب روغن را تسریع می‌کند.
- برای پاک‌کردن قسمت‌های بسیار کثیف ظروف مسی و براق‌کردن آن‌ها نصف یک لیموترش را در نمک فروببرید و روی قسمت موردنظر بمالید. مخلوط سرکه و نمک هم مفید است.
- برای شستشوی ظروف مسی از آب گرم و اسکاچ‌های نایلونی استفاده کنید، اما از شوینده‌هایی با قدرت سایندگی بالا بپرهیزید.
لغت نامه مس فروش‌ها
در مغازه اصغرآقا ظروف مختلف مسی وجود دارد؛ ظروفی که خیلی از ما شاید نام‌های اصلی و قدیمی آن را ندانیم. البته بعضی از این ظروف حتی در مغازه او هم پیدا نمی‌شود، اما با حوصله برای ما نام آن‌ها و کاربردشان را می‌گوید.
ماشه: وسیله‌ای انبرمانند درحدود نیم‌متر که به‌وسیله آن آتش یا زغال را برمی‌داشتند.
کَچه: قاشق
کَچی لیز: ملاقه
آبخوری: لیوان
تاس: کاسه
دوری: ظرف غذا که معمولا برنج را در آن می‌ریختند و همه اعضای خانواده دور آن می‌نشستند و در آن ظرف غذا می‌خوردند
مس‌تاس: کاسه مسی
اَفتو: ظرف مسی که به‌وسیله آن از چشمه آب می‌آوردند
لِوی: قابلمه
قَلِفت: دیگ نسبتا بزرگ مسی که بیشتر برای قورمه‌پختن از آن استفاده می‌کردند
* این گزارش شنبه ۱۶ فروردین ۹۳ در شماره ۹۸ شهرآرا محله منطقه یک چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
