مسجد شجره، پایگاه انقلابیون محله چهنو بود

در جریان پیروزی انقلاب اسلامی نه‌تنها هیچ‌گاه نمی‌توان از جایگاه مساجد و نقش پررنگ آنها گذشت، حتی به‌جرئت می‌توان گفت که انقلاب اسلامی ایران به‌عنوان یک جنبش اجتماعی و دینی، با کمک همین مساجد بود که فراگیر شد.

درواقع مساجد هم‌زمان با آغاز نهضت امام‌خمینی به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در شکل‌گیری نهضت اسلامی عمل کردند و حلقه اتصالی شدند میان رهبران انقلاب و مردم انقلابی. بله، مساجد وظیفه انسجام‌بخشی به این دو گروه را برای مخالفت با سیاست‌های حاکم در جامعه برعهده داشتند. از همین طریق بود که مساجد توانستند با آگاه‌سازی مردم مسلمان کشورمان از ظلم و ستم شاه، حرکتی دربین مردم شکل دهند که نتیجه آن پیروزی در مقابل حکومت باشد.

نمونه این مساجد نه‌تنها در کشور بلکه در مشهد هم کم نیست که از معروف‌ترینشان می‌توان به مسجد کرامت میدان‌شهدا اشاره کرد.

علاوه بر این مسجد، مساجد دیگری در دل محلات این شهر بودند که با وجود کوچک بودن و دوری از کانون مبارزات انقلابی‌ها، نقش بزرگی در ایجاد حرکت و جنبش مردم کوچه و بازار داشتند؛ مساجد شجره و رضویه در محله چهنو ازجمله همین‌ها هستند؛ مساجدی که شورش ماموران را نیز کم به خود ندیده‌اند.

سری به مسجد شجره زدیم تا در گفت‌و‌گو با مسئول هیئت‌امنای آن از پیشینه مسجد صحبت کنیم. گفته‌های حسن پورجانی، نشان از نقش پررنگ این مسجد چهل‌ونُه‌ساله در جریان پیروزی انقلاب اسلامی ایران دارد.

مسجد شجره در سال ۱۳۴۶ با گرفتن قطعه‌زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع، بین خیابان چهنوی ۴ و ۶ ساخته شد

آگاه‌سازی مردم با برگزاری مراسم سخنرانی در مسجد

پورجانی در همین زمینه با گریزی به مراحل ساخت مسجد شجره، می‌گوید: مسجد شجره در سال ۱۳۴۶ با گرفتن قطعه‌زمینی به مساحت ۵۰۰ مترمربع، بین خیابان چهنوی ۴ و ۶ ساخته شد.

درواقع در آن سال، مردم خیابان چهنو پول دادند تا مسجدی در دل محله خود داشته باشند و ما هم برای اینکه از همان ابتدا این مسجد را به کانون انقلاب تبدیل کنیم، برای مراسم کلنگ‌زنی، آیت‌ا... طبسی، آیت‌ا... میلانی، آیت‌ا... شیرازی، آیت‌ا... قمی و آیت‌ا... مروارید را دعوت کردیم.

هنوز مراسم برگزار نشده بود که متاسفانه ماموران از جریان، آگاه شدند و ابتدای این خیابان را با گذاشتن عکس شاه و فرح، چراغانی کردند؛ به همین دلیل به این افراد گفتیم، چون رژیم می‌خواهد این مراسم را به برنامه‌ای غیردینی تغییر دهد و ممکن است هر اتفاقی بیفتد، برای کلنگ‌زنی نیایند، با این وجود مرحوم آیت‌ا... طبسی آمدند.

او ادامه می‌دهد: یک سال بعد، ساخت مسجد در یک‌طبقه آغاز شد و خیلی زود به بهره‌برداری رسید. در اولین فعالیت‌ها هم شروع کردیم به دعوت از سخنران‌های مطرح و بنام تا از انقلاب، امام‌خمینی، ظلم‌های شاه و... برای مردم صحبت کنند. استقبال هم خوب بود. حجت‌الاسلام حاج‌ابوالقاسم صراف‌زاده ۳۵ سال پیش‌نماز این مسجد بود که سخنانش روی مردم بسیار تاثیر می‌گذاشت و درکنار او حجت‌الاسلام نور‌اللهی، عبدالهی، اربابی و چند نفر دیگر در همان سال‌ها برای مردم سخنرانی می‌کردند.

حتی در سال‌های ابتدایی دهه ۵۰ به مدت پنج روز توانستیم از مرحوم کافی دعوت کنیم تا در این مسجد، بالای منبر بروند که مردم از سر کوچه تا چهارراه‌چهنو در خیابان‌ها روی حصیر نشسته بودند تا از سخنان آن مرحوم استفاده کنند.

پخش اذان با وجود مخالفت رژیم

پورجانی به دوران خفقانی که رژیم در شهر ایجاد کرده بود، اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: مدتی بود اعلام کرده بودند مساجد حق پخش اذان را از بلند‌گو ندارند، بلکه باید اذان با صدای کم در داخل خود مسجد پخش شود و بهانه‌شان هم ایجاد مزاحمت با صدای اذان بود.

ما که گوشمان در محله به این حرف‌ها بدهکار نبود و خادم مسجدمان، آقای افضلی، هم همانند خود ما فکر می‌کرد، با وجود این دستور هر روز اذان را از بلند‌گو پخش می‌کردیم. او ادامه می‌دهد: بالاخره همین موضوع، کار دستمان داد و ماموران کلانتری، آقای افضلی را گرفتند که وقتی برای آزاد کردنش رفتیم، بازرسی‌مان کردند و از جیب مرحوم اشکذری یک عدد عکس امام پیدا کردند و همین موضوع، موجب دستگیری این انقلابی شد.

اولین مسجدی که منبری‌اش، نام امام‌خمینی(ره) را آورد

پورجانی عنوان می‌کند: مسجد را ساخته بودیم تا درکنار مراسم مذهبی که داشتیم، مردم را از اوضاع جامعه آگاه سازیم؛ برای همین منبری‌هایی می‌آوردیم که از انقلاب می‌گفتند و اولین مسجد، مسجد شجره در این محله بود که منبری‌اش نام امام‌خمینی را آورد و مردم با ایشان آشنا شدند.

بعد از آن، ماموران به سخنرانان ما مشکوک شدند و در مسجد، ماموری گذاشتند که خبرچین نظام بود؛ به همین دلیل یک‌بار مجبور شدیم حجت‌الاسلام نور‌اللهی را -که ماموران، وسط سخنرانی‌اش به مسجد ریختند- با لباس شخصی از در پشتی فراری بدهیم.

برگزاری مراسم ترحیم برای آقامصطفی خمینی

درحقیقت در آن سال‌ها، مساجد این امکان را برای انقلابیان فراهم می‌آوردند که تحت هر شرایط و موقعیتی، مسائل مربوط به نهضت اسلامی را زنده نگه‌دارند و تداوم ببخشند. یکی از این فرصت‌ها، بهره‌گیری از مراسم بزرگداشت و ترحیمی بود که معمولا در مساجد برگزار می‌شد.

آن‌طور که مسئول هیئت‌امنای مسجد شجره می‌گوید، این مسجد هم در این امر پیش‌قدم بوده و با فوت و شهادت بزرگان انقلاب، مجالس مختلفی در آن برگزار ‌می‌شده است.

پورجانی در این زمینه توضیح می‌دهد: زمانی که آقا‌مصطفی خمینی در نجف به شهادت رسیدند، تصمیم گرفتیم مجلسی برای ایشان برپا کنیم. ازآنجایی‌که احتمال خبردار شدن ساواک و بگیروببند می‌رفت، به همه دست‌اندرکاران مجلس اعلام کردیم که اگر ماموری آمد، قبل از آنکه اتفاقی بیفتد، فوت باجناق و برادرخانم آقای حسین ظریف، از انقلابی‌های همین محله در تصادف را بهانه مجلس کنند تا کسی دستگیر نشود یا مراسم به‌هم نخورد. درواقع با همین پنهان‌کاری‌ها خیلی از امورمان را با هدف آشنایی مردم با انقلاب اسلامی پیش ‌می‌بردیم.

جالب است بدانید که این مسجد هنوز هم کانون بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی، دینی و اجتماعی در محله چهنوست و هر روز و شب برنامه‌ای در  آن برپا می‌شود.

*این گزارش دوشنبه ۱۸ بهمن ۱۳۹۵ در شماره ۲۳۳ شهرآرامحله منطقه ۶ چاپ شده است.