حل تمرین در مسجد امامحسنمجتبی(ع) محله آزادشهر 
قصه پر غصه یک دهه اسارت 
مسجدِ پل سنگی نامش را از گذر آب نوغان گرفته است
مسجد پل سنگی، طبق روایتی که اهالی از پیش‌نماز قدیمی، مرحوم حاج‌سیدمحمدرضا بختیاری، نقل می‌کنند، نام خود را از سنگ بزرگی گرفته است که برای عبور مردم از گذرگاه آبی نوغان قرار داده شده بود. این سنگ، پایه‌ای برای هویت تاریخی مسجد شد.
پل سنگی سال‌ها پیش در زبان مردم نوغان جا افتاده بود. جوی آبی از مقابل مسجد می‌گذشت و برای آنکه گذرگاهی کوچک روی آن بسازند، تکه‌سنگی رویش قرار داده بودند که شده بود پل‌سنگی؛ پلی که بعد‌ها نام خود را به مسجد داد و مانند هر قطره که اثری از خود برجای می‌گذارد، ردی از هم‌نشینی آب و عبادت به‌جا گذاشت.
جنس و مشخصات کتیبه سنگی موجود در مسجد به گواه برخی به دوره قاجار برمی‌گردد، اما تابلویی که شهرداری در ورودی مسجد نصب کرده است، قدمت این بنای ارزشمند با کاربری مذهبی را دوره پهلوی اول روایت می‌کند.
این روز‌ها در شلوغی راسته‌بازار نوغان، بین نوغان ۳ و ۵، بنای مسجد پل سنگی با حضور هیئتی‌های قدیمی محله بالاخیابان هنوز پابرجاست و کتیبه کاشیکاری آبی‌رنگش در میان حجره‌های قدیمی، توجه رهگذران را به خود جلب می‌کند.
مسجدی با شناسنامه سه‌زبانه
مسجد پل‌سنگی دارای زیربنایی حدود دویست مترمربع است و حیاطش نیز فضایی مناسب برای رفت‌وآمد اهالی فراهم کرده است. به اتفاق محمود قانع‌عباس‌نژاد، از کسبه قدیمی نوغان، وارد مسجد می‌شویم. در سمت راست ورودی صحن، تابلویی به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی نصب شده و رویش نوشته شده است: «مسجد پل سنگی، یکی از بنا‌های مذهبی و واجد ارزش فرهنگی نوغان، مربوط به دوره پهلوی اول است.
ساختمان مسجد سه جبهه دارد؛ جبهه غربی به‌طور کامل به مغازه‌های تجاری اختصاص یافته و شبستان اصلی در ضلع شمالی قرار دارد. سقف بنا تیرپوش چوبی دارد که با شیروانی فلزی محافظت می‌شود و بخش شرقی مسجد دارای زیرزمین است.»
به احتمال زیاد، این زیرزمین برای نگهداری موقوفات یا کاربری‌های دیگر استفاده می‌شده است.
روایتی از پیش‌نماز قدیمی مسجد
از حیاط مسجد با دیوار‌های سنگی قدیمی رد می‌شویم و از در‌های آلومینیومی که گذر زمان رنگ‌ورویشان را برده است، وارد شبستان ساده و بی‌آلایش مسجد می‌شویم. مسجد قدیمی این روز‌ها خلوت به نظر می‌رسد، اما در روز‌های اوج حضور زائران، داخل آن نمازگزاران زیادی دیده می‌شوند.
راهنمای ما می‌گوید: مسجد پل سنگی، طبق روایتی که اهالی از پیش‌نماز قدیمی، مرحوم حاج‌سیدمحمدرضا بختیاری، نقل می‌کنند، نام خود را از سنگ بزرگی گرفته است که برای عبور مردم از گذرگاه آبی نوغان قرار داده شده بود. این سنگ، پایه‌ای برای هویت تاریخی مسجد شد.
مسجد پل سنگی، یکی از بنا‌های مذهبی و فرهنگی نوغان، مربوط به دوره پهلوی اول است
پس از حاج‌آقای بختیاری، پسرانش مرحوم حاج‌سیدعلی و مرحوم حاج‌سیدتقی و حاج‌سیدمحمد، امامان جماعت مسجد پل سنگی بودند. اکنون نوه ایشان، حاج‌سیدمجیدآقا که در حوزه علمیه قم تدریس می‌کند، در زمان تشرف به مشهد، نماز جماعت را برگزار می‌کند.
مسجدی مقابل گذر آب
در منابع تاریخی همچون کتاب «مطلع‌الشمس»، «سرپل‌سنگی» بخشی از نوغان بوده که مسیر آب محله از نزدیکی آن عبور می‌کرده است، مسجد پل سنگی علاوه بر حفظ این نام تاریخی به‌واسطه موقوفات و وقایعش، همیشه جایگاه ویژه‌ای در ذهن اهالی داشته است.
قانع که یکی از اعضای هیئت‌مدیره این مسجد است، می‌گوید: مسجد دارای ۲۸باب مغازه وقفی بوده است که اکنون هم وجود دارد. درآمد هر مغازه برای مصارف مشخصی ازجمله تأمین آب، یخ، روشنایی و برگزاری مراسم مسجد اختصاص می‌یافت. کاربری وقفیات در کتیبه سنگی مسجد نیز نوشته شده است. البته اکنون بخش عمده آنها زیر نظر اداره اوقاف است و تأمین هزینه هفتصد پرس غذا در دهه اول محرم، بخشی از درآمد‌هایی است که به مسجد بازمی‌گردد.
او به استناد وقفیاتی که در اختیار هیئت‌مدیره است، اضافه می‌کند: واقفان آن دو خیر شناخته‌شده به نام‌های حاج‌قربانعلی هراتی و حاج‌عباس بوده‌اند که نامشان هم در کتیبه ورودی قید شده است. همچنین در کتاب «گروه‌های مهاجر به مشهد از صفویه تاکنون»، نوشته علی نجف‌زاده، آمده است قربانعلی بقال هراتی یک دکان صباغی در نوغان برای عزاداری امام‌حسین (ع) در دهه اول محرم در مسجد پل‌سنگی وقف کرد. به احتمال زیاد این دکان یکی از ۲۸ مغازه وقفی است.
وقف آب مقابل پل سنگی
این بنا در گذر زمان بار‌ها تعمیر و بازسازی شده و مطابق نوشته روی سردر کاشیکاری‌شده مسجد، آخرین بازسازی در سال ۱۴۱۵ قمری توسط جمعی از افراد خیر بوده است. محراب کاشیکاری کنونی هم یکی از بخش‌های دیدنی بناست که وقف حاج‌حبیب کریمی، کفاش قدیمی نوغان، است. یکی از جنبه‌های مهم مسجد، سقاخانه آب آشامیدنی است.
دهه ۸۰ اگر مسجد نیاز مالی پیدا می‌کرد، حاج‌علی‌اکبر نیشابوری پیش‌قدم می‌شد؛ می‌گفت مسجد باید سرپا بماند
مجید شاهی، دیگر کاسب قدیمی نوغان که در جریان تغییرات و بازسازی سقاخانه است، می‌گوید: در قدیم اینجا کوزه‌هایی بود که برای تأمین آب آشامیدنی مردم از جوی عبوری استفاده می‌شد، اما با گذر زمان جای خود را به آب‌سردکن جدیدی داد. این اقدام دلسوزانه اعضای هیئت‌امنای مسجد سبب شد وقف قدیمی آب برای استفاده عمومی زنده بماند. خیران کویتی آب‌سردکن کنونی هم ثواب آن را به مرحومان حاج‌حسن حسین علی الحداد و لیلی محمد علی الحداد هدیه کردند.
حمایت مالی و معنوی
طبقه بالای مسجد به بانوان اختصاص دارد و فضا به‌شکلی طراحی شده است که فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی در آن برگزار شود. محمد نادعلی‌زاده، عضو دیگر هیئت‌امنای مسجد، توضیح می‌دهد: طبق آنچه در وقف آمده است، در دهه اول محرم و دهه آخر صفر، مراسم عزاداری برگزار می‌شود و مردم اطعام می‌شوند.
به گفته او، یکی از اقدامات مهم هیئت‌امنای گذشته، خریداری خانه‌ای پشت مسجد برای خادم و ساخت سرویس‌های بهداشتی بود که بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۸ انجام شد. این اقدام را حاج‌آقای نیشابوری، یکی از کسبه قدیمی نوغان، و فرزندانش پیگیری کردند و ایشان همچنان نقش مهمی در حمایت مالی مسجد و تأمین مایحتاج آن دارند.
کاسبان قدیمی نوغان در خاطرشان مانده است که: «دهه ۸۰ اگر مسجد نیاز مالی پیدا می‌کرد، حاج‌علی‌اکبر نیشابوری پیش‌قدم می‌شد. همیشه می‌گفت مسجد باید سرپا بماند و هرچه کم آوردید، من هستم. هنوز هم مسجد از حمایت مالی این خیر بهره می‌برد و حتی حقوق خادم مسجد را ایشان می‌پردازد.»
بنایی با ۲ شناسه تاریخی
حامد طهماسبی، کارشناس‌ارشد باستان‌شناسی و خوانشگر متون سنگی، درباره کتیبه سنگی مسجد می‌گوید: این کتیبه از لحاظ نوع خط، جنس سنگ و برجسته‌بودن خطوط، شبیه کتیبه حسینیه قفلگرهاست و احتمالا مربوط به دوره قاجاریه است. متن کتیبه که با عبارت «هو الواقف علی الضمائر» شروع شده، درباره املاک وقفی و دکان‌هایی که به مسجد اهدا شده، توضیح داده است.
در صفحه ۱۱۰ کتاب «مشهد در آغاز قرن ۱۴ خورشیدی» تصحیح مهدی سیدی و صفحه ۲۸۹ جلد دوم کتاب «فرهنگ خراسان» نوشته عزیزالله عطاردی از مسجد دیگری به نام سنگی نام برده شده که هیچ ارتباط دیگری با این مسجد ندارد.
* این گزارش پنج‌شنبه ۳ مهرماه ۱۴۰۴ در شماره ۶۰۶ شهرآرامحله منطقه ثامن چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
