محله شهید آوینی؛ یادگار روستای تاریخی گلشهر

محله شهید آوینی که همراه با محلات نیزه و امیرالمومنین(ع) در میان مردم به «گلشهر» معروف است، در دوران صفویه در محدوده روستای تاریخی کلشان قرار داشته است. این روستا ابتدا در منابع تاریخی به نام کلشان و بعد کلشون و سپس گلشهر خوانده شده است. روستای گلشهر، مزرعه‌ای ۱۳۳ هکتاری و از موقوفات میرزا محسن رضوی (داماد شاه عباس) بوده که در سال ۱۰۵۳ هجری قمری وقف اولاد ذکور شده است.

به گفته امیرسرکشیکی از نوادگان میرزامحسن رضوی و از مالکان فعلی گلشهر، در سده اخیر و اندکی پیش از انقلاب اسلامی این محدوده کماکان کلشون خوانده می‌شده است.

اندکی قبل از انقلاب اسلامی و هم بعد از آن آقای طاهر احمدزاده (مالک تلگرد و اولین استاندار خراسان پس از انقلاب) قسمتی از این مزرعه را خیابان کشی و به اهالی مشهد واگذار کرد، که به گلشهر مشهور شد، اما بعداً اعقاب واقف بخشی از آن را متصرّف شدند، که عبارتند از خاندان‌های سرکشیکی، صفوی‌پور و اخلاقی؛ بنابراین می‌توان گفت از حدود سال ۱۳۵۵ به تدریج محله شهید آوینی و محدوده گلشهر در بافت شهری مشهد قرار گرفت.

محدوده گلشهر بعد از انقلاب اسلامی و هجرت وسیع افغانستانی‌ها به خراسان و مشهد مورد توجه آنها قرار گرفت و اکنون در میان مشهدی‌ها به «کابل‌کوچولو» نیز معروف است.

بافت

محله شهید آوینی با ۸۷ هکتار مساحت ۲۴ هزار و ۲۷۳ نفر را در خود جای داده است. این محله گرچه وسعت چندانی ندارد، ۳۹ اُمین محله پرجمعیت مشهد است و این نشان‌دهنده تراکم بسیار زیاد جمعیت در این محله است. در هر هکتار محله شهیدآوینی ۲۸۰ نفر سکونت دارند که حدود هفت برابر میانگین شهر مشهد است. بیشتر خانه‌های محله شهید آوینی بافت ریزدانه در قطعات کوچک و زیر سه طبقه است؛ که شاید دلیل آن قولنامه‌ای بودن خانه‌ها در این محله باشد.

بیشتر ساکنان محله شهید آوینی مهاجران افغانستانی هستند که هویت این محله را شکل داده‌اند. سوای فقر و آسیب‌های اجتماعی، حضور مهاجران شکلی متفاوت به این محله داده است و جنبه گردشگری پیدا کرده است. مغازه‌های فروش غذا‌های افغانستانی همچون منتو و قابلی و همچنین یخ‌شیر به ویژه در خیابان شهید شفیعی، هر روز میزبان تعداد زیادی از مردم مشهد و زائران است.

نرخ باسوادی در محله شهید آوینی بسیار کمتر از میانگین شهری است که دلیل آن به مهاجر بودن بیشتر ساکنان این محله برمی‌گردد.

بیشترین کاربری محله شهید آوینی مسکونی و بعد از آن تجاری و صنعتی است. بافت این محله را بیشتر جوانان ۲۰ تا ۳۵ سال و همچنین کودکان زیر ۱۰ سال تشکیل می‌دهند.

دسترسی

محله شهید آوینی به خطوط مترو دسترسی ندارد. بیشتر ایستگاه‌های اتوبوس این محله در مرز محله قرار دارد و تنها ۴ ایستگاه اتوبوس در داخل محله است با این حال به دلیل کوچک بودن مساحت محله، به طور میانگین تنها با پیمودن ۱۳۸ متر از هر نقطه محله می‌توانید به ایستگاه اتوبوس برسید. بولوار شهید آوینی اصلی‌ترین خیابان این محله است که دسترسی خودرو‌ها به سایر محلات مشهد نیز از همین محور انجام می‌شود.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• بوستان آلاله‌های گلشهر، بازار بزرگ ملل و مسجد امام حسن‌مجتبی (ع) از جمله مراکز محوری محله شهیدآوینی است.
• بازار بزرگ ملل در خیابان شهید آوینی ۷ یک بازار فرامحلی است که علاوه بر اهالی محله، بسیاری از مشهدی‌ها و زائران نیز به آن مراجعه می‌کنند. این بازار مجهز به سالن سینما نیز هست.
• خیابان شهید شفیعی با رستوران‌های متنوعش پاتوق گردشگرانی شده است که برای امتحان کردن طعم غذا‌های افغانستانی راهی محله شهیدآوینی می‌شوند.
• محله شهید آوینی دو دبستان دخترانه دارد، اما دبستان پسرانه در این محله وجود ندارد.
• بوستان آلاله‌های گلشهر بین شهید آوینی ۵ و ۷ یک بوستان محلی است که هر روز میزبان تعداد زیادی از اهالی است.
• درمانگاه حضرت زینب (س) تنها درمانگاه این محله شهری است که با توجوه به جمعیت بسیار زیاد محله کافی به نظر نمی‌رسد.
• ۹ مسجد در داخل محدوده محله و تعدادی نیز در نزدیکی مرز این محله با محلات مجاور قرار دارد.

حدود جغرافیایی

محله شهید آوینی ظاهری مشلثی شکل دارد و از سمت شرق به کوچه شهید آوینی ۳۳، از غرب به بولوار شهید آوینی و از جنوب به کوچه بابانظر ۵۲ محدود می‌شود. محله‌های نیزه، پنجتن، ثامن و امیرالمومنین (ع) در همسایگی محله شهیدآوینی قرار دارند.