آیینه‌کاری، یادگار قاجارها در حرم مطهر امام رضا(ع) 
معبر فرهنگی و آموزشی شاهد 
گشتی در موزه بزرگ خراسان در کوهسنگی
کمتر کسی در زمان قاجار می‌توانست تصور کند که ره آورد اولین سفر فرنگ سلطان صاحبقران، ناصرالدین‌شاه، چه می‌تواند باشد؛ شاه قاجار در همان نخستین سفرش، پای یک مجموعه فرهنگی را به ایران باز کرد که از صدقه‌سر آن، امروز هر شهر کشور دست‌کم صاحب یکی از آنهاست؛ «موزه». شاید مهم‌ترین دستاورد اولین سفر چهارمین شاه دودمان قاجار همین باشد.
موزه در زبان فرانسه نیز به همین صورت تلفظ می‌شود، اما ریشه‌ای یونانی دارد و در لغت به‌معنای مقر زندگی «موز»، الهه هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان است. درنتیجه، یک سوغاتی ماندگار و مفید ناصرالدین‌شاه از فرانسه، موزه بود. امروز دیگر از موزه ارگ سلطنتی تهران، یعنی همان اولین معروف، خبری نیست، اما اشکال گوناگون موزه روزبه‌روز بیشتر و حتی به‌روز می‌شوند.
در این مدت، موزه‌هایی ساخته شده‌اند که جدا از اینکه در سالن‌هایشان آثار فرهنگی نمایش داده می‌شود، معماری‌شان نیز با فرهنگ گره خورده است و نقشی از بناهای باستانی را در ظاهری مدرن تداعی می‌کنند. نخستین این‌دست موزه‌ها هم موزه ملی ایران است که بنایش تقریبا پانزده سال دیگر صدساله می‌شود؛ معماری این موزه، سبک دوره ساسانی به‌ویژه طاق کسری یا ایوان مدائن را تداعی می‌کند.
در خراسان هم تقریبا سی سال پیش، ایده راه‌اندازی موزه بزرگ خراسان مطرح شد که از میان طرح‌های متنوع، طرح روان‌شاد دکتر محمدامین میرفندرسکی با الهام از بنای عمارت خورشید کلات نادر برای این موزه برگزیده شد.
درنهایت حدود بیست سال قبل، سال ۱۳۸۲ کلنگ احداث موزه بزرگ خراسان در زمینی ۴ هزارو ۹۰۰ مترمربعی که شهرداری مشهد در بوستان کوهسنگی دراختیار اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان‌رضوی قرار داده بود، به زمین خورد و تقریبا ۱۰ سال پیش، یعنی سال ۱۳۹۳، رسما موزه بزرگ خراسان افتتاح شد.
همه اینها را گفتیم و نگفتیم که ۲۸ اردیبهشت مصادف با روز جهانی موزه است. همین مناسبت ما را واداشت که درباره مدرن‌ترین موزه خراسان بنویسیم؛ که جزو موزه‌های جوان و کم‌سن‌وسال کشور است.
موزه بزرگ خراسان؛ میراث‌دار سرزمین خورشید
ساختار هندسی موزه بزرگ خراسان از دو مربع تشکیل شده است که با زاویه‌ای ۴۵ درجه روی هم چرخیده‌اند و وسط آن استوانه‌ای است که بر فراز چندین طبقه آن دیده می‌شود. این استوانه عمارت خورشید کلات نادر را در ذهن تداعی می‌کند.
روی‌هم‌رفته این بنا دوازده طبقه دارد که فقط سه طبقه آن به فضای بازدید از اشیای موزه اختصاص یافته است. در این سه طبقه، اشیای گوناگون تاریخی که مربوط به فرهنگ حوزه خراسان و یافت‌شده در این منطقه هستند، نمایش داده می‌شود.
از آثار این موزه می‌شود به این اشیا اشاره کرد: سفالینه‌ها و گل‌مهر‌های درگز ازجمله آثار یافت‌شده از محوطه‌های باستانی شهرتپه و بندیان، ضریح چوبی امامزاده محروق نیشابور که تاریخ ٨۳۴قمری دوره شاهرخ تیموری روی آن است و سنگ‌قبر‌هایی از همین دوره، نسخه‌های چاپ سنگی کتاب‌های «خمسه» نظامی و «بوستان» و «گلستان» سعدی و «دیوان حافظ»، بازمانده از سده‌های یازده تا سیزده قمری، نگارگری‌ها و خطاطی‌های تاریخی، قرآن‌های نفیس تاریخی، سکه‌های فراوانی از دوره ساسانی تا اسلامی و معاصر که با ذره‌بین می‌شود جزئیات آنها را دید، برخی کاشی‌کاری‌های مدرسه بالاسر، گچ‌بری‌های تپه سبزپوشان، سپر و شمشیر و ادوات جنگی و ظروف برنزی و مسی از دوره‌های میانی اسلامی تا قاجار، شمشیر و سرپیکان‌های مفرغی هزاره اول قبل از میلاد، سفالینه‌های گوناگون از هزاره ششم پیش از میلاد تاکنون، پایه آتشدان دوره ساسانی، کشف‌شده از روستای محمدولی‌بیگ درگز، لباس‌های سنتی دوره قاجار، فرش‌های نفیس از دوره معاصر و ظروف شیشه‌ای سده‌های میانی اسلامی. درواقع هسته اصلی موزه که بازدیدکننده‌ها با آن سروکار دارند، همین فضاست.
دیگر بخش‌های موزه
از دیگر بخش‌های موزه بزرگ خراسان هم می‌شود به اینها اشاره کرد: مخزن نگهداری اشیای منقول تاریخی و تزیینات معماری که به پیشرفته‌ترین امکانات امنیتی، ضدحریق، ضدزلزله و آسیب‌های جنگی مجهز است؛ آزمایشگاه حفاظت و مرمت اشیای تاریخی و تزیینات تاریخی به نام روان‌شاد دکتر باقر آیت‌الله زاده شیرازی، معمار، مرمتگر و چهره ماندگار معماری و حفاظت و مرمت بناهای تاریخی ایران و عضو پیوسته فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، که این مکان علاوه‌بر امکانات و تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی حفاظت و مرمت، بخش پژوهش، مستندسازی و مطالعات اشیای تاریخی و تزیینات معماری نیز دارد، سالن اجتماعات به‌نام روان‌شاد دکتر محمدامین میرفندرسکی، معمار؛ و کتابخانه تخصصی به‌نام روان‌شاد سراج‌الدین کازرونی، وزیر اسبق مسکن‌وشهرسازی و رئیس اسبق سازمان میراث‌فرهنگی، با بیش از ۵ هزار جلد کتاب تخصصی در حوزه تاریخ و باستان‌شناسی.
فضایی در وسط طبقه همکف هم به سالن نمایشگاهی موزه اختصاص داده شده است که معمولا نمایشگاه‌های دوره‌ای و فصلی آثار هنری معاصر یا تاریخی در اینجا برپا می‌شود. سقف این قسمت از بنا چنین تداعی می‌کند که زیر گنبدی بزرگ ایستاده‌اید. درنهایت، در آخرین طبقه این موزه به‌تازگی کافی‌شاپی راه‌اندازی شده است که در همان استوانه مرکزی قرار دارد و بالای آن در فضایی مدور، به سراسر شهر و بوستان نوستالژیک کوهسنگی اشراف دارد.
درکل موزه بزرگ خراسان ساخته شده است تا جای خالی یک مجموعه بزرگ و مجهز موزه‌ای را در استان پر کند و در همین راستا، موزه بزرگ خراسان‌جنوبی هم پس از کش‌وقوس‌های فراوان، بالاخره قرار است ساخته شود.
* این گزارش شنبه ۲۹ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ در شماره ۴۲۲۰ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
