کار این مهندس طلاست! 
آبیاری درختان محله با آب جمع‌آوری‌شده آشپزخانه! 
نیم‌قرن خاطره آزمایشگاه بوعلی سینا برای دانش‌آموزان مشهد
آزمایشگاه بوعلی‌سینا در کوچه سجادی یک، سال ۱۳۴۸ به دستور مدیرکل آموزش‌و‌پرورش آن زمان و به‌همت مرحوم مصطفی فراشباشی، مرحوم جعفر مهرزاد و قاسم حسینی تاسیس شد.
اگر از کوچه سجادی‌یک عبور کرده باشید، به‌طور حتم تابلویی بزرگ با نام «آزمایشگاه بوعلی‌سینا» را دیده‌اید، اما به‌احتمال زیاد، شما هم مانند بسیاری از رهگذران این کوچه، اطلاعات چندانی از آن ندارید و نمی‌دانید در این آزمایشگاه که نیم‌قرن از تاسیسش می‌گذرد، چه خبر است؛ ساختمانی که در سال ۱۳۴۸ به دستور مدیرکل آموزش‌و‌پرورش آن زمان و به‌همت مرحوم مصطفی فراشباشی، مرحوم جعفر مهرزاد و قاسم حسینی تاسیس شد؛ آزمایشگاهی با زیربنای ۳۵۰ متر در سه واحد مجزای فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی با تجهیزات نسبتا کامل که هر روز میزبان دانش‌آموزان بسیاری است.
گزارشی که این‌هفته می‌خوانید، متفاوت از گزارش‌های دیگر است. این‌بار می‌خواهیم از هویت یکی از ساختمان‌های منطقه‌مان بگوییم که مکانی نخبه‌پرور است، اما آن‌طور‌که باید، به آن توجه و از این پتانسیل استفاده بهینه نمی‌شود. به‌جرئت می‌توان گفت بسیاری از دانش‌آموزان منطقه ما از فعالیت آن بی‌خبرند و سهمی از این مکان نبرده‌اند.
پس از ۸۰ سال هنوز هم در آزمایشگاه هستم
قاسم حسینی متولد۱۳۱۵ تنها بازمانده از آن سه‌یار قدیمی است که جزو موسسان این مرکز بوده‌اند. او پس‌از ادامه تحصیل در دانشسرای مقدماتی مشهد به دانشسرای عالی تهران می‌رود و در رشته فیزیک فارغ‌التحصیل می‌شود. پس‌از فارغ‌التحصیلی به مشهد برمی‌گردد و در دبیرستان‌های حاج‌تقی‌آقا بزرگ، دبیرستان نصرت‌الله در خیابان شاه‌رضا و دبیرستان علوی مشغول به کار می‌شود. سال۱۳۴۸ به‌دستور مدیرکل آموزش‌و‌پرورش آن زمان، آزمایشگاه بوعلی در خیابان سجادی و آزمایشگاه رازی در خیابان دانش احداث و فعالیتشان در آزمایشگاه آغاز می‌شود. در آن‌زمان، آموزش‌و‌پرورش فقط دو ناحیه داشت؛ آزمایشگاه بوعلی در ناحیه یک و آزمایشگاه رازی در ناحیه ۲ بود.
حسینی هنوز هم بعد‌از ۸۰ سال سن با عشق مشغول به کار است و به‌صورت داوطلبانه گاهی به آزمایشگاه می‌آید. او از آن روز‌ها و نحوه تجهیز این آموزشگاه برایمان می‌گوید: «سال۱۳۵۳ چهار کامیون وسیله آزمایشگاهی به ما تحویل دادند تا آزمایشگاه‌ها را تجهیز کنیم. با آن وسایل علاوه‌بر تجهیز این دو مرکز، برخی دبیرستان‌ها از‌جمله دبیرستان سعدی، دبیرستان فروغ و دبیرستان هفده‌شهریور را هم تجهیز کردیم و دیگر وسایل را به شهرستان‌های اطراف فرستادیم. همراه با تجهیز آزمایشگاه‌ها دانش‌آموزانی تربیت کردیم تا با داشتن دیپلم، متصدی آزمایشگاه‌ها شوند.»
او از خاطرات آن روز‌ها چنین برایمان تعریف می‌کند: «هنوز ساختمان آزمایشگاه کامل نبود و خاکی بود. یک بار متوجه شدم مدیر کل و رئیس آموزش‌و‌پرورش پشت سرِ ما ایستاده‌اند. گفتم چرا روی خاک ایستاده‌اید؟ برویم بیرون. مدیر کل جواب داد: ما هم باید خاک بخوریم تا بدانیم یک روز قرار است اینجا آزمایشگاه بشود و قدرش را بدانیم. امیدوارم مسئولان امروزی هم قدر این آزمایشگاه را بدانند و به‌خوبی از این ظرفیت استفاده کنند.»
فراشباشی که زمین‌شناسی تدریس می‌کرد، دبیر متبحری بود؛ به‌طوری‌که آن زمان اگر کسی می‌خواست چاه عمیق بزند، با او مشورت می‌کرد؛ حرفش خطا نمی‌رفت و همیشه درست راهنمایی می‌کرد. مهرزاد نیز، هم‌رشته‌ای و دوست حسینی بوده و در این مراکز، با هم خاطرات خوشی داشته‌اند.
حسینی می‌گوید: «آن زمان مدیران آموزش‌و‌پرورش دوست داشتند بچه‌ها در آزمایشگاه فعالیت کنند و کار‌ها را عملی یاد بگیرند تا بتوانند از علمشان به خوبی استفاده کنند؛ همین نگرش سبب شده بود استقبال زیادی از این دو مرکز شود. هر‌چند این روز‌ها گاهی بی‌مهری برخی‌ها را می‌بینیم که ارزشی برای اختراعات و نخبگانمان قائل نمی‌شوند.»
در سال میزبان ۹هزار دانش‌آموز
حسین‌زاده، معاون آموزش متوسطه ناحیه ۴ درباره این آزمایشگاه می‌گوید: «این آزمایشگاه یکی از مجهزترین آزمایشگاه‌های استان است که به‌طور تقریبی سالانه ۹ هزار دانش‌آموز از فضای آن استفاده می‌کنند. دانش‌آموزانی که به اینجا می‌آیند یا در مدرسه‌شان امکانات آزمایشگاهی کمی دارند یا اینکه امکانات دارند، اما اردوی علمی و آزمایشگاهی نیم‌روزه برایشان برگزار می‌شود. از دیگر ویژگی‌های این مرکز، داشتن کد و نیرو‌های تخصصی علوم پایه است.»
این آزمایشگاه با نیم‌قرن تجربه هنوز هم بهترین فضای آزمایشگاهی را در مشهد داراست و به‌دلیل مجهز‌بودنش تا پایان اسفند سال جاری وقت خالی ندارد. حسین‌زاده ادامه می‌دهد: «نگاهی‌که وزارتخانه به بحث آزمایشگاهی داشته سبب شده تا در پایه دهم ۲ ساعت آزمایشگاهی به دروس اضافه شود و همین واحد درسی اهمیت آزمایشگاه را چند‌برابر می‌کند.»
با وسایلی که از تهران فرستادند علاوه‌بر این مرکز، برخی دبیرستان‌ها از‌جمله سعدی، فروغ و هفده‌شهریور را هم تجهیز کردیم
حرکت مطابق ذائقه دانش‌آموزان
همان‌طورکه علوم در عرصه‌های مختلف پزشکی، کشاورزی و صنعتی توسعه پیدا کرده، عرصه تعلیم و تربیت هم در این سال‌ها رشد داشته است. در این تغییرات آموزش‌و‌پرورش به جنبه یادگیری پرداخته و در برنامه‌ریزی دروس پایه دهم به‌تبع تغییر و تحولات، درسی با نام «آزمایشگاه» را اضافه کرده تا دانش‌آموزان از محیط تئوری وارد عرصه عملی و علوم آزمایشگاهی شوند.
مومنی، مسئول دبیرستان‌های متوسطه استان نیز دراین‌باره می‌گوید: «در گذشته منابع یادگیری ما تنها معلمان بودند، اما با‌توجه‌به عصر فناوری و اطلاعات، منابع آموزشی و ذائقه یادگیری دانش‌آموزان متحول شده است. اگر ما نتوانیم مطابق ذائقه دانش‌آموزان و زمان خود حرکت کنیم، شکافی بین یاددهی و یادگیری ایجاد می‌شود.»
وی با اشاره‌به اینکه یکی از هوش‌های چندگانه برای یادگیری، هوش طبیعی است و یکی از مکان‌های بحث‌برانگیز در این عرصه، آزمایشگاه است، بیان می‌کند: «اگر آزمایشگاه را جنبه یادگیری مبتنی‌بر پژوهش محوری قرار دهیم، کارکرد اصلی هر آزمایشگاهی، تحقیق و پژوهش است و یادگیری فرایند‌های علمی و عینی. نکته مهم در‌رابطه‌با دروس پژوهش‌محور بحث آزمایشگاه است. اگر دبیر بخواهد در این درس فعالیت کند و به آن عمق ببخشد، باید از فضای آزمایشگاهی استفاده کنند.»
مدارسی که آزمایشگاه دارند از آن فضا استفاده می‌کنند، اما اگر مدرسه‌ای فاقد آزمایشگاه باشد، طی دستورالعمل آن‌ها را به‌سمت آزمایش‌های کلاسی سوق می‌دهند و لوازم مورد‌نیاز را برایشان آماده می‌کنند و دبیر مربوط با حفظ شرایط، آزمایش‌ها را در کلاس انجام می‌دهد. همچنین مدارس می‌توانند از ظرفیت آزمایشگاه مرکزی برای انجام آزمایشات دروس فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی استفاده کنند تا دانش‌آموزان به‌طور ملموس این دروس را یاد بگیرند.
«در مسابقات کشوری فیزیک اول، زیست‌شناسی سوم و شیمی پنجم شده‌ایم که این رتبه‌ها نشان می‌دهد در حال حاضر وضعیت خوبی در برگزاری مسابقات و کسب رتبه‌های کشوری داریم.» دکتر هادی ظریف رئیس اداره تکنولوژی و گروه‌های آموزشی متوسطه استان خراسان رضوی با اشاره‌به این موضوع ادامه می‌دهد: «این عملکرد مطلوب، نتیجه فعالیت در آزمایشگاه است و نشان می‌دهد فعالیت‌های عملی در یادگیری دانش‌آموزان موثرتر
است.»
ظریف می‌افزاید: «به لحاظ دسترسی به تجهیزات آزمایشگاهی، وضعیت خوبی داریم و از نظر شاخص از بسیاری از شهر‌ها جلوتریم. با‌وجود این تلاش‌ها با استاندارد‌ها فاصله زیادی داریم؛ به‌طوری‌که دانش‌آموزان، معلمان و والدین ما اهمیت علوم آزمایشگاهی را نمی‌دانند و آن‌طور‌که باید از این داشته‌ها به‌درستی استفاده نمی‌کنند و به آن اهمیت نمی‌دهند.»
رئیس اداره تکنولوژی و گروه‌های آموزشی متوسطه استان خراسان رضوی با اشاره‌به اولویت کنکور در تحصیل دانش‌آموزان یادآور می‌شود: «ذائقه دانش‌آموزان ما در کلاس درس تغییر کرده است. آن‌ها می‌خواهند معلم‌هایشان بیشتر از هر چیز شیوه‌های تست‌زنی را آموزش دهند تا بتوانند برای کنکور آماده شوند. برای تغییر در این سبک آموزشی به کار فرهنگی نیاز داریم تا دانش‌آموزان ما بفهمند نباید به ماشین تست‌زنی تبدیل شوند.»
تجهیزات این آزمایشگاه نادر است
فرانک قاضی‌زاده، مدیر آزمایشگاه مرکزی بوعلی سینا نیز درباره فعالیت‌های این مجموعه می‌گوید: «این مرکز تنها آزمایشگاه کل مشهد است؛ هر‌چند در پژوهشسرا‌ها آزمایشگاه هم داریم، اما تنها آزمایشگاه مستقل مشهد با کد فعال همین‌جاست.»
وی درباره فضای آزمایشگاه توضیح می‌دهد: «این مکان سه‌سالن مجزای شیمی، فیزیک، زیست طبیعی (زیست و زمین‌شناسی) دارد که دانش‌آموزان از تمام نواحی برای انجام آزمایشاتشان می‌آیند. امکانات سالن‌ها منحصر‌به‌فرد است؛ به‌طوری‌که در آزمایشگاه شیمی طیف‌بین، بوبین و آزمایش شعله انجام می‌شود. همچنین سنگ‌هایی که در اینجاست، از قدیمی‌ترین سنگ‌هاست و جنین‌هایی که در اینجا نگهداری می‌شوند، کمیاب و نادر هستند.»
قاضی‌زاده می‌گوید: «این مرکز که سال۱۳۴۸ ساخته و تجهیز شده است، به‌طور مسلم کم‌و‌کاستی‌های خود را دارد، اما داشتن یک اتاق بزرگ به‌عنوان انبار با شرایط خاص برای نگهداری مواد آزمایشی، لازم و ضروری است.»
آزمایشگاه به‌جای فضای مجازی
زهره داوودآبادی، مدیر اسبق دبیرستان پروین‌اعتصامی، آزمایشگاه را مکانی برای آموزش عملی می‌داند که هیچ‌چیز نمی‌تواند جای آن را بگیرد؛ «بچه‌های ما به درس، نگاه تئوری دارند و چندان به آن علاقه‌مند نیستند. اما اگر همین دروس در فضای آزمایشگاهی تدریس شود، آنچه می‌بینند بیشتر در ذهنشان جای می‌گیرد و فراموش نمی‌کنند.» وی ادامه می‌دهد: «ما همیشه تلاش می‌کنیم برای فرزندانمان سرگرمی‌های سالمی ایجاد کنیم تا آن‌ها را از شبکه‌های مجازی دور کنیم، اما تاکنون به این فکر نکرده‌ایم فعالیت‌های آزمایشگاهی و ایجاد تفکر خلاقانه در نوجوانان و جوانان می‌تواند آن‌ها را به‌سمت نوآوری ببرد و با این آزمایش‌ها سرگرم شوند.»
داوودآبادی تذکر می‌دهد: «یکی از مشکلات ما در این زمینه، این است که برخی مدارس ما آزمایشگاه‌های مجهز ندارند. از‌طرفی تمام دبیران ما هم آزمایش‌ها را نمی‌شناسند و وقت کمی برای آن می‌گذارند و نتیجه‌اش، این می‌شود که دانش‌آموز و حتی دانشجوی فارغ‌التحصیل ما مهارت‌های لازم را ندارد و محفوظاتش کارآمد نیست.»
* این گزارش در شماره ۲۱۶ سه‌شنبه ۱۸ آبان ۹۵ شهرآرامحله منطقه ۸ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
