داستان فروغِ نخستین مدرسه دخترانه مشهد

غلامرضا آذری خاکستر| نوشتن خاطرات در بین بانوان، مسئله‌ای جدید است. افرادی که در جریان اتفاقات مختلف سیاسی‌اجتماعی نقش داشته‌اند، شروع به نگارش خاطرات و اقدام به نشر آن کرده‌اند، اندک هستند.

در بین خاطراتی که توسط زنان نگارش شده است، کتاب «سرگذشت ما، فروغ زندگی، حرکت در تندباد اجتماعی» به قلم عزیزالملوک آذرخشی (شیبانی) از قدیمی‌های منطقه ثامن بسیار جالب توجه است. 

خاطرات عزیزالملوک آذرخشی، روایتی از حضور زنان در عرصه علم و دانش در مشهد است. در این کتاب برای نخستین مرتبه، روایت تأسیس اولین دبستان دخترانه در مشهد و منطقه ثامن توسط مادر نویسنده تشریح شده و او تلاش کرده مشکلاتی را که فرا‌روی مدرسه فروغ مشهد بوده، بازگو کند.

فروغ‌السلطنه آذرخشی، دختر قهرمان میرزا قاجار در ۱۲۶۰ متولد شد. جد پدری‌اش، شجاع‌السلطنه پسر فتحعلی‌شاه قاجار بود. فروغ ۲۷ خرداد دبستان فروغ را در مشهد تأسیس کرد. او این مدرسه را در شرایطی که تحصیل علم و رفتن به مدرسه برای دختران بسیار مشکل بود، راه انداخت.

مسئولان آموزشی و فرهنگی آن سال‌ها از این دبستان به‌عنوان «ریشه و مبنای معارف جدید مشهد» یاد کرده‌اند. این مدرسه در سال ۱۲۹۶ ش پنج کلاس و هفت آموزگار داشت، اما خانم فروغ در مسیر راه‌اندازی و اداره آن با مشکلات زیادی دست‌به‌گریبان بود.

بودجه مدرسه با شهریه و کمک ماهیانه ۳۰ تومان از شرکت فرهنگیان تأمین می‌شد که مشکلات خاص خودش را داشت؛ در این بین بسیاری از متعصبان شهر نیز به‌روش‌های گوناگون، وی را تهدید می‌کردند و از ادامه کار می‌ترساندند.

ولی او با پشتکار ادامه داد و در‌مقابل مخالفان ایستادگی کرد، حتی برای جلوگیری از شورش و فتنه، از برپایی جشن افتتاحیه خودداری و مدرسه آغاز به کار کرد؛ کلاس اول با سه دانش‌آموز و کلاس دوم با چهاردانش‌آموز دایر شد و کمی بعد با تمام مخالفت‌ها در روز ولادت پیامبر اسلام (ص) جشن افتتاحیه‌ای با خطابه‌های دانش‌آموزان در مدرسه برپا شد.

 پس‌از چندی کلاس‌های سوم، چهارم و پنجم دایر شدند. داوطلبان سال پنجم در اولین امتحانات نهایی هفت‌نفر بودند که قبول شدند. در چهارمین سال تأسیس مدرسه، کلاس ششم آن نیز دایر شد.
سال ۱۳۰۴ مدرسه شش‌کلاسه فروغ در محله چهارباغ امروزی ۱۴۵‌دانش‌آموز داشت و  خرداد‌۱۳۰۹ این مدرسه دارای شش‌کلاس ابتدایی بود و کلاس اول متوسطه.

آن سال ها، مدارس ملی (غیر‌دولتی) از لحاظ کیفیت موردبررسی و تایید اداره معارف قرار می‌گرفتند، مدرسه فروغ نیز مورد تأیید وزارت معارف قرار گرفت و مجوز ادامه کارش را دریافت کرد. سال ۱۳۱۱ فروغ با کمک اداره معارف خراسان برای مجوز گشایش کلاس‌های کامل متوسطه تقاضا کرد. ازسوی اداره معارف خراسان اجازه هفت‌کلاس صادر و از صدور مجوز برای کلاس‌های ۸ و ۹ ممانعت شد. سال‌۱۳۱۳ کلاس‌های دوم و سوم دبیرستان افزوده شدند و در ۱۳۱۷ دبستان فروغ با شش کلاس ابتدایی، دولتی شد و نام «فروغ» بر تابلوی آن نقش بست.

مدرسه فروغ همواره تعدادی دانش‌آموز را به‌صورت شبانه‌روزی و با تحصیلات رایگان تعلیم می‌داد. آنان دانش‌آموزان بی بضاعتی بودند که آستان قدس رضوی با کمک جمعیت شیروخورشید سرخ شرق، هزینه تحصیل و زندگی آنان را تأمین می‌کرد.

 خانم فروغ‌السلطنه آذرخشی سال‌۱۳۳۵ بعد‌از ۴۲‌سال خدمت فرهنگی بازنشسته شد و اداره فرهنگ خراسان طی مراسمی از خدمات ایشان تقدیر کرد. سرانجام مادر فرهنگ خراسان، مؤسس اولین دبستان و دبیرستان دخترانه مشهد ۱۵ آذر ۱۳۴۲ در هشتادو‌دوسالگی دار فانی را وداع گفت و در حرم مطهر به خاک سپرده شد.

این کتاب در‌عین‌سادگی، با بیان جزئی‌ترین خاطرات، خواننده را با موضوعاتی آشنا می‌کند که در‌حال حاضر کاملا فراموش و منسوخ شد ه‌اند. علاوه‌براین، نویسنده از کنار رویداد هایی، چون قدرت‌گیری رضاشاه، کشف حجاب، حوادث شهریور‌۱۳۲۰ و اشغال ایران و مسئله ملی‌شدن نفت بی‌تفاوت عبور نکرده و صفحاتی را به این مسائل اختصاص داده است.

این گزارش پنجشنبه  ۸ مهر ۱۳۹۵در  شماره ۲۰۷ شهرارا محله منطقه ثامن چاپ شده است.