تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
دبیرستان فردوسی، آموزشگاه نام‌آوران مشهد بود
علم‌آموزی و عالم‌پروری در خراسان بزرگ، به‌ویژه شهر مقدس مشهد به یمن حضور پربرکت علی‌بن‌موسی‌الرضا (ع) از پیشینه و قدمتی بیش‌از هزار سال برخوردار است. اما عمر آموزش‌و‌پرورش به سبک نوین در مشهدالرضا (ع) به حدود یک قرن می‌رسد که به‌جز سرآمدیِ بسیاری از بزرگان کشور که برخاسته از دیار خورشید بوده و هستند، چند مدرسه قدیمی به‌جا‌مانده از گذشته در شهرمان نیز یادآور و گویای این تاریخ درخشان است. از آن جمله «دبیرستان فردوسی» پرورشگاه نام‌آوران بسیاری در این عرصه بوده است که برای مثال می‌توان دکتر علی شریعتی‌مزینانی و همچنین دکتر سید‌حسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر بهداشت دولت یازدهم را از صد‌ها دانش‌آموخته موفق این دبیرستان نام برد.
تاریخچه معارف خراسان
شاید مرور تاریخچه «معارف» یا همان آموزش‌و‌پرورش خراسان به‌خوبی ما را به مبنای ایجاد آموزش نوین و در پی آن تاسیس این دبیرستان قدیمی و نام‌دار برساند.
حسن ذوقی، رئیس وقت «معارف و اوقاف ایالتی خراسان» در جشن افتتاح دبیرستان فردوسی با بیان این تاریخچه که همان زمان در سالنامه دبیرستان چاپ شده، گفته است: «عده مدارس قدیمه حوزه خراسان ۵۲ باب که ۱۸ باب آن در مشهد و بقیه در سایر ولایات تابعه بوده است و قدیمی‌ترین بنای مدارس مذکوره «مدرسه پریزادِ» مشهد واقع‌در بازار جنب مسجد گوهرشاد است که در سال ۸۲۳ قمری ازطرف پریزاد‌خانم، یکی از جواری گوهرشادآغا ساخته شده و از حدودی که برابر این مدرسه ذکر شده معلوم می‌شود که «مدرسه بالاسر» پیش‌تر یا مقارن‌با مدرسه پریزاد ساخته شده است و بعدا «مدرسه دودر» ازطرف یوسف‌خواجه نامی در سال ۸۴۳ ق در بازار نزدیک صحن عتیق ساخته شده و از این ابنیه و مدارس موجوده می‌توان حکم کرد که حوزه تدریس و تعلیم و تعلم علوم قدیمه از اوایل قرن نهم‌هجری در مشهد دایر بوده است.».
اما بنا‌بر همین گزارش، تاریخ بنای بیشتر «مدارس قدیمه» مهمِ مشهد، شاهدی بر این مدعاست که پرداختن به علم در قرن یازدهم هجری در مشهد از رونق برخوردار بوده و ساختمان هر یک از مدارس یادشده هم مانند «مدرسه میرزا‌جعفر» واقع‌در صحن عتیق و «مدرسه عباسقلی‌خان» در پایین‌خیابان و «نواب» در بالاخیابان از‌نظر عظمت بنا حاکی از اهمیت و توجه ویژه به نشر علوم قدیمه در آن برهه از تاریخ است.
در ادامه به گفته ذوقی، رئیس وقت معارف ایالتی خراسان، «دبستان رضویه از حیث قدمت بر سایر مدارس جدیده مقدم و در سال۱۱۲۰قمری، مهراب‌خان نامی رقباتی را برای مخارج این دبستان وقف کرده ولی، چون دبستان مزبور به‌صورت مکتب‌خانه بوده است، جزو مدارس جدیده آن تاریخ شمرده نمی‌شود و از این نظر می‌توان گفت اولین مدرسه‌ای که با شکل جدید در مشهد تاسیس شده، «مدرسه همت» است که ازطرف شیخ محمدعلی مدیر (مدیریان) درسال ۱۳۱۲قمری در صحن عتیق رضوی دایر شده است.»
این مدرسه به عللی منحل می‌شود و بعد‌ها پس‌از تاسیس مدرسه‌ای ازطرف مدیریان در سال ۱۳۱۵ قمری در گندم‌آباد مشهد و شعبه دیگر مدرسه همت در منزل مرحوم میرزا‌جعفر درسال ۱۳۱۸قمری پشت مسجد جامع گوهرشاد و همچنین مدرسه مظفری در سال ۱۳۲۱قمری در محله ارگ مشهد و آوردن چند معلم از تهران توسط شیخ‌محمدعلی مدیر برای آن، افکار عمومی متوجه تاسیس مدارس جدید می‌شود.
در این راستا حاج‌اسدا... خامنه و برادرش حاج الله وردی از تجّار محترمی که از روسیه به خراسان منتقل شده بودند، مدرسه معرفت را تاسیس می‌کنند. بعد از این تاریخ، دایره معارف‌خواهی توسعه یافته، انجمن‌هایی به‌منظور نشر «علوم جدیده» در مشهد تاسیس می‌شود که از آن جمله انجمن خیریه سعادت است.
پس از آن نخستین کلاس متوسطه پسرانه در سال۱۲۹۶ خورشیدی به نام مدرسه متوسطه «دانش» با کمک «محمد دانش بزرگ‌نیا» تاسیس می‌شود و این مدرسه از سال۱۲۹۸ شمسی با اخذ ۲۰۰ تومان اعانه دولتی تحت‌نظر اداره معارف درآمده و پس از چندسال جزو مدارس متوسطه دولتی شده است.
«دبیرستان فردوسی» خاستگاه نام‌آوران بسیاری از جمله دکتر علی شریعتی‌مزینانی بوده است
از‌آنجا‌که تاسیس مدارس دخترانه در شهر مذهبی مشهد دچار موانع و مشکلات بی‌شماری بوده، سال‌ها هیچ شخصی به این امر اقدام نمی‌کند. پس‌از اینکه سال‌ها مدارس پسرانه دایر و پر‌رونق بوده، فروغ آذرخشی با‌وجود مقاومت‌ها و مخالفت‌های برخی افراد، مدرسه دخترانه‌ای به نام «فروغ» را در سال۱۲۹۴ ش تاسیس می‌کند.
تا آن زمان، اداره‌ای با عنوان معارف یا آموزش‌و‌پرورش وجود نداشته است. در سال۱۳۲۸ قمری و زمان تصدی علاءالسلطنه به‌عنوان وزیر معارف، ملک‌الحکما به ریاست معارف خراسان منصوب می‌شود و همواره در منزل شخصی خود به امور معارف رسیدگی می‌کرده است. این روند برای رؤسای بعدی هم ادامه داشته تا اینکه سیدمحمد سلطان‌العلما، به‌عنوان رئیس معارف خراسان در سال۱۳۳۳قمری از تهران به مشهد منتقل می‌شود و مدرسه شش‌کلاسه ابتدایی ملی «احمدی» را با ۲۰۰ تومان بودجه رسمی دولتی دایر می‌کند.
رؤسای معارف خراسان تا آن تاریخ دارای حقوق دولتی نبوده‌اند، اما پس‌از تاسیس مدرسه یادشده، رئیس معارف به‌عنوان مدیر مدرسه مزبور حقوق می‌گیرد و تشکیلات اداری آموزش‌و‌پرورش به این ترتیب آغاز می‌شود.
دبیرستان فردوسی
از آغاز مشروطیت که در تمام کشور، نهضت‌های معارفی شروع می‌شود، ایالت خراسان نیز با این جنبش‌های دانش‌پروری هم‌قدم بوده است. ابتدا چند دبستان به همت موسسات ملی معارفی در خراسان افتتاح شده و تا سال۱۳۳۵ قمری این وضعیت پایدار می‌ماند.
سرانجام به همت آقای میرزا‌محمد دانش و جمعی دیگر از «معارف‌پروران» در پنجم شوال۱۳۳۵ ق دبیرستانی به نام «دانش» مشتمل بر دو کلاس تاسیس می‌شود. در این زمان به‌واسطه انحلال «کلوب مالیه»، همه لوازم آن با یاری میرزااسماعیلخان، رئیس مالیه به دبیرستان اهدا و این پیشامد عامل اصلی در پیشرفت افتتاح دبیرستان می‌شود. مدرسه تحت‌نظر هیئت‌مدیره‌ای متشکل از عمادالسلطنه رئیس عدلیه، معاضدالوزاره رئیس تذکره، میرزا‌احمدخان سعیدی رئیس معارف، میرزا‌رضاخان کلنل، میرزااسماعیلخان، انتخاب‌الملک و میرزا‌محمد دانش اداره می‌شود.
برای تهیه «منابع عایدات» یا به زبان امروزی‌ها همان «تخصیص بودجه» هیئت‌مدیره زحمت‌های فراوانی متحمل می‌شود، تا‌آنجا‌که یک‌سال کسر بودجه از اعانه اهالی محل به مبلغ ۱۵ هزارو ۹۷۰ ریال که ۶ هزارریال آن را فقط آقای دبیر سهرابی (دبیرالسلطان سابق) قبول و پرداخت کرده بود، تامین می‌شود. ولی بعداز اتمام وجوه اعانه، این موسسه مانند بیشتر موسسات ملی دچار تشنج مالی شده و بیم انحلال آن می‌رفت و تلاش هیئت‌مدیره نیز مفید واقع نشد تا اینکه بنا به درخواست هیئت‌مدیره و همکاری رئیس معارف وقت، از سال۱۲۹۹شمسی، «دبیرستان دانش» دولتی و بودجه آن از طرف دولت تامین شد.
در اولین سال تاسیس، دبیرستان دو کلاس و ۳۲ دانش‌آموز داشت که ابتدا به مدیریت جواد غفاری اداره می‌شد. در سال۱۲۹۸ ش یک کلاس بر دبیرستان افزوده شد و مجموع دانش‌آموزان آن سال، ۲۳ نفر بود و بودجه سالیانه آن ۹ هزارو ۶۶۷ ریال. هنگامی‌که دبیرستان دولتی شد، عده دانش‌آموزان ۵۴ نفر و بودجه سالیانه آن ۲۶ هزارو۶۴۰ ریال بود.
در سال‌های۲-۱۳۰۱، کلاس چهارم و در سال‌های۶-۱۳۰۵ کلاس پنجم دبیرستان دایر شد و از سال تحصیلی۷-۱۳۰۶ دبیرستان صاحب شش کلاس کامل شد. در آن سال، عده دانش‌آموزان به ۱۴۱ نفر رسید و تعداد دبیران و بودجه سالیانه آن افزایش یافت.
از سال۱۳۰۳ کارکنان دبیرستان به فکر تهیه و تکمیل لوازم مدرسه افتادند و در این سال از‌سوی جواد غفاری مبلغ ۲۰۹۸ریال صرف خرید ۵۶ جلد کتاب شد که بعد‌ها مقدمه تاسیس کتابخانه دولتی دبیرستان فردوسی گردید.
در تاریخ ۶ تیر ۱۳۰۴ بنا به درخواست آقای مزینی، دبیر ریاضیات و طبیعیات و ناظم دبیرستان، دو صندوق لوازم لابراتوار شیمی از پاریس وارد شد و در سال تحصیلی۱۳۱۳ لوازم لابراتوار تاریخ طبیعی ازطرف وزارت معارف از پاریس خریداری و به دبیرستان ارسال شد که با آنها سه لابراتوار شیمی و فیزیک و تاریخ طبیعی کامل شد.
درسال۵-۱۳۰۴ آقا سید‌حسن مشکان‌طبسی به مدیریت دبیرستان تعیین و کلوپ ورزشی نیز در همین موقع تاسیس شد. در همین سال انجمنی به نام کلوپ کنفرانس و خطابه تشکیل و از سال۱۳۰۷ تا ۱۳۱۰ که ریاست دبیرستان به آقای شیرازی محول گردید، انجمن تئاتر دبیرستان هم با اجرای چندین نمایش تاسیس شد.
از سال ۷-۱۳۰۶ به‌واسطه فزونی شاگردان، همه‌ساله تعداد کلاس‌های سیکلِ اول افزایش می‌یافت تا اینکه در سال ۱۵-۱۳۱۴ دبیرستان دارای دو کلاس سوم و دو کلاس دوم و سه کلاس اول شد.
عده دانش‌آموزانی که تا آن زمان از این دبیرستان فارغ‌التحصیل شده بودند به ۹۵ نفر می‌رسید. در سال ۱۴-۱۳۱۳ به یادگار جشن هزارمین سال تولد حکیم و سخنور بزرگ ایران، فردوسی توسی، دبیرستان را به نام وی خواندند و به دستور وزارت معارف، ساخت بنای جدید دبیرستان فردوسی آغاز شد.
در سال ۱۵-۱۳۱۴ پیشرفت‌های شایانی نصیب دبیرستان شده و انجمن‌های متعددی تاسیس و همگی با فعالیت و جدیت فوق‌العاده مشغول انجام وظیفه شده بودند. در این سال تقی مدرس‌رضوی رئیس دبیرستان، باقر شهنائی، ناظم و حسن اعتضادزاده به عنوان دبیرریاضی از‌جمله اولیای دبیرستان فردوسی مشهد بودند.
بنای دبیرستان فردوسی
ساخت ساختمان دبیرستان فردوسی در سال ۱۵-۱۳۱۴ پایان پذیرفت و نیز در همین سال با دستور وزارت معارف، «آرامگاه فردوسی» به‌عنوان علامت (آرم) دبیرستان تعیین شد.
این بنا که بین دو محله پرجمعیت عیدگاه و ارگ واقع بود، با وسعت ۳۱ هــزار‌و۸۰۰ متــرمــربع کــه هزارو ۷۰۰ مترمربع آن به بنای اصلی، ۲۰۰ مترمربع ساختمان‌های فرعی و بقیه به گل‌کاری و میدان‌های ورزشی اختصاص داده شده بود، با هزینه ۵۶۰ هزار ریال ایجاد شد.
ساختمان جدید این دبیرستان در زمان افتتاح، سه اتاق اداری و شش‌کلاس و چهار سالن به طول ۱۲ و عرض ۶ متر داشت که برای کتابخانه و رسم و نقاشی و لابراتوار فیزیک و شیمی تخصیص داده شده بود.
دبیرستان فردوسی پس‌از حدود یک قرن تا امروز همچنان به پرورش نخبگان این مرز‌و‌بوم، هم‌گام با شیوه‌های نوین علم روز، همت گمارده است.
*این گزارش در شماره ۱۵۹ شهرآرا محله منطقه هشت مورخ ۱۰ شهریور ماه ۱۳۹۴ منتشر شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
