مراسم هیئت «لبیک» در حسینیه هنر فضای متفاوتی دارد 
فکر نمی کردم روزی عباسم را بیدست بیاورند 
مسیر هیئت‌های عزاداری مشهد به کجا ختم می‌شود؟
مشهد قدیم از چهار محله اصلیِ پایین خیابان، بالاخیابان، عیدگاه و چهارباغ تشکیل می‌شده است که عموم هیئت‌های عزادار در روز‌های تاسوعا و عاشورا از این محلات حرکت می‌کردند و مقصد همه آنها به حرم ختم می‌شد.
از سناباد قدیم تا مشهد امروز، مردم، هیئت‌های قدیمی و مهم این شهر را اغلب به دو نامِ ابوالفضلی‌ها و علی‌اکبری‌ها می‌شناسند. علاوه بر این هیئت‌های دیگری هم بوده و هستند که با نام یکی از ائمه شناخته می‌شوند.
طبق آمار مندرج در اوایل دهه ۶۰ تعداد این هیئت‌ها در مشهد تا عدد ۸۰۰ نیز می‌رسیده است، اما هیئت‌های مرکزی که به اصطلاح به آن هیئت مادر نیز می‌گویند، از ۵۰ عدد تجاوز نمی‌کرده است. سرکردگی این هیئت‌ها را هم صاحب‌نام‌های مشهدی بر عهده داشتند.
در صفحات پیش رو تلاش کردیم تا بر اساس آنچه تاریخ، اسناد و روایتِ پیرغلامان قدیم مشهددر اختیارمان قرار می‌دهند، به معرفی تعدادی از این هیئت‌ها بپردازیم و مسیر حرکت آنها را در نقشه‌ای که محلات مشهدِ سال ۱۳۳۲ روی آن پیداست، نقش بزنیم.
مسیر هیئت‌های عزادار مشهد در روز‌های تاسوعا و عاشورا
مشهد قدیم از چهار محله اصلیِ پایین خیابان، بالاخیابان، عیدگاه و چهارباغ تشکیل می‌شده است. عموم هیئت‌های عزادار در روز‌های تاسوعا و عاشورا از این محلات حرکت می‌کردند. مقصد همه آنها هم به یک نقطه ختم می‌شد؛ حرم.
طبق اسناد و روایات جاری این مسیر از همه محلات به چهارراه نادری می‌رسیده است. هیئت‌های عزادارِ مشهدی و غیر مشهدی از چهارراه نادری به سمت چهارباغ حرکت می‌کردند. این جمعیت پس از عبور از چهارباغ، در میدان سرسنگ گرد هم می‌آمدند و برای دقایقی به عزاداری می‌پرداختند.
پس از پایان مراسم سوگواری در این میدان هیئت‌های عزادار به‌سمت بازار زنجیر که آن روز‌ها در ضلع جنوب‌غربی صحن عتیق حرم، پس از بازار فرش‌فروش‌ها قرار داشت، حرکت می‌کردند. این مسیر با گذر از بازار زنجیر به صحن عتیق ختم می‌شده است.
برخی از مهم‌ترین هیئت‌های مشهد
۱ و ۲- میرزایحیی‌سادات رضوی:
میرزایحیی دارای ۲ خانواده و ۲ باغ وسیع با عمارت مسکونی عالی در ۲ انتهای شهر بوده است؛ یکی به اسم باغ هشت‌آباد مجاور دروازه بالاخیابان و دیگری به نام باغ فردوس در جنوب شرقی. او دهه اول محرم را در باغ هشت‌آباد و دهه آخر صفر را در باغ فردوس به روضه‌خوانی و عزاداری می‌پرداخته است. او دسته مشهور سید‌های رضوی را از این ۲ باغ راه می‌انداخته است.
۳- «آقای شاه» و تکیه‌اش:
آقای شاه از مشهورترین و دوست‌داشتنی‌ترین چهره‌های مذهبی مشهد قدیم به شمار می‌رود. عموم طبقات کوچک و بزرگ او را می‌شناخته و به وی احترام می‌گذاشته‌اند. پیرمرد لاغراندام و راست‌قامتی که یک عمامه بزرگ سبز پسته‌ای به سر می‌پیچید و هرازگاهی می‌ایستاد و نفسی تازه می‌کرد و با صدای بلند می‌گفت: «حیدر» به همین دلیل مردم او را «سید حیدری» می‌نامیدند.
منزل و تکیه آقای شاه در محله سرشور، به‌هم مربوط بوده است. یک درش به سوی قبرستان میرهوا باز می‌شده و در دیگرش به کوچه سرشور. این تکیه یا حسینیه از دیگر تکایای شهر بزرگ‌تر و مجلل‌تر بوده است.
۴-هیئت قاسمی:
سرکرده خوش‌نام هیئت قاسمی بالاخیابان، پهلوان غلام‌رضاگلکار بود که در میان بسیاری از بزرگان شهر محترم بود.
۵-هیئت طفلان مسلم:
بنیان‌گذار و سردسته این هیئت در پایین‌خیابان، حسن پهلوان بود که با پهلوان گلکار سرکرده هیئت قاسمی بالاخیابان رقابت می‌کرد.
۶-هیئت ابوالفضلی:
این هیئت به سرکردگی پهلوان‌مراد از سمت دروازه عیدگاه به حرم می‌رفت.
۷-هیئت حبل‌المتین:
هیئت حبل‌المتین که با هیئت ابوالفضلی‌ها هم‌چشمی داشت در سراب واقع شده بود. سرکردگی آن برعهده فتاح‌خان بود که تکیه دیگری هم به نام خودش در محله سراب داشت.
۸-هیئت حسن اردکانی:
این هیئت که مرد اول آن، یکی از اسمی‌ها و داش‌های صاحب‌نام پایین‌خیابان بوده، دسته‌اش را هر محرم از این محله به بازار می‌کشانده است.
۹-هیئت علی اکبری‌های نوغان:
این هیئت که مکانش در خیابان کاشانی ۱۰ چندسال پیش تخریب شد تا مجموعه جدیدی به جای آن ساخته شود، یکی از قدیمی‌ترین و اصلی‌ترین هیئت‌های مشهد به شمار می‌رفت.
۱۰-هیئت کرمانی‌های پایین‌خیابان
این هیئت پایین‌خیابانی که اغلب بزرگانش کرمانی‌های مهاجر به مشهد هستند، یکی از معروف‌ترین دسته‌های مشهد قدیم را به حرم می‌برد. تعزیه این هیئت بزرگ‌ترین تعزیه‌خوانی شهر بود.
۱۱-خمسه طیبه:
خمسه طیبه نیز به سرکردگی علی عشقی در خیابان نوغان شکل گرفته بوده و عزاداری‌هایش به چشم می‌آمده است.
۱۲-هیئت پیروان دین نبوی:
این هیئت در پایین‌خیابان و به سرکردگی عباس قدیری معروف به عباس قصاب شکل گرفت و بدل شد به یکی از هیئت‌های اسم و رسم دار مشهد.
۱۳-هیئت خاتم‌النبیین:
این هیئت قدیمی که در کوچه حسینقلی‌خان پایین‌خیابان واقع شده، اگرچه رمق سال‌های گذشته را ندارد، اما آنقدر گذشته و اعتبار دارد که همچنان از عزاداری‌هایش یاد شود.
۱۴-هیئت آل طاها:
تکیه دویست‌ساله نواب در کوچه شهید شاهرودی (ساربان‌ها) محله وحدت، بیش از پنجاه سال است که میزبان عزاداری هیئتی‌های این محله است، از جمله هیئت آل طاها که از قدیمی‌ترین هیئت‌های مشهد به‌شمار می‌رود.
۱۵-هیئت حجّار‌ها
هیئت حجّار‌های نوغان، با قدمتی هشتادساله در دل این محله تاریخی میزبان عاشقان اباعبدا... (ع) است. بانی این هیئت «سنگ‌تراش‌ها»ی مشهد هستند و به همین مناسبت به هیئت حجار‌ها شهرت یافته است.
۱۶-هیئت رضا ترکه
اول کوچه سرشور و نزدیک به بست پایین‌خیابان
هیئتی قرار داشت که به همت رضا ترکه شکل گرفته بود و در ماه محرم بروبیایی داشت.
۱۷-هیئت دوازده امامی‌ها
این هیئت بالاخیابانی، با ۱۲۰ سال سن، قدیمی‌ترین هیئت محله بالاخیابان است که آمد‌و‌شد بیشتر ریش‌سفید‌های محله را به خود دیده است.
۱۸-هیئت بنی‌الزهرا (س)
این هیئت، ۵۲ سال است که میزبان مردم محله طبرسی در مراسم آیینی خود است.
۱۹-هیئت منتظرین ولیعصر (عج)
مراسم خاص شبیه‌خوانی این هیئت عیدگاه در عصر عاشورا مشهور به «مراسم خیمه آتش زدن» شهرت همگانی دارد.
۲۰-هیئت جان‌نثاران قمر بنی‌هاشم (ع)
این هیئت یکی از قدیمی‌ترین هیئت‌های مشهد است که مراسم سنتی خود را در محله حسینیه جان‌نثاران قمر بنی‌هاشم (ع) در نوغان ۱۵ برقرار می‌کند.
۲۱- هیئت مددی‌ها
حسینیه مددی‌ها با بیش از ۱۵۰ سال قدمت در محله عیدگاه هیئتی داشت که خیلی از اهالی این محل عزادارش بودند. این هیئت بازار نداشت و در داخل خود حسینیه عزاداری می‌کردند.
* این گزارش سه‌شنبه ۲۷ شهریورماه ۱۳۹۷ در ضمیمه «شور شیدایی» روزنامه شهرآرا چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
