یادگار صدساله عزاداری در روستای چاهش

از یک هفته مانده به فرارسیدن ماه محرم، اهالی روستای قدیمی چاهش که امروز به نام ساکنان محله بهمن آن‌ها را می‌شناسیم، بنا به رسمی دیرینه، پرچم‌های سوگواری سالار شهیدان را در سرتاسر محله نصب می‌کنند. این کار به‌همت جوانان، به‌ویژه اعضای هیئت‌مذهبی آقاجوادالائمه (ع) انجام می‌شود. آنان همچون همه ماه‌های محرم یک قرن اخیر، از شب اول عزاداری تا شب تاسوعا، علم‌های هیئت را در صحن مسجد برافراشته نگاه می‌دارند.

مسجد امام‌رضا (ع) از قدیمی‌ترین مراکز مذهبی در محله بهمن است که سال تأسیس آن بنا به آنچه بر سر‌در نوشته شده است، به ۱۳۰۰ برمی‌گردد، اما بنا به گفته اهالی قدیمی محله، این مکان که به‌عنوان مسجد روستای چاهش هم شناخته می‌شد، ده‌ها سال قبل از آن بنا شده است. هیئت‌مذهبی جان‌نثاران حضرت‌زهرا (س) چاهش و کشاورزان این روستا بانی شکل‌گیری مسجد بودند.

این هیئت آن‌قدر نزد مردم محبوب است که در دهه اول و دوم ماه محرم، اهالی قدیمی و حتی آن دسته از افرادی که سال‌هاست از محله بهمن نقل مکان کرده‌اند، در مراسم مذهبی آن حضور پیدا می‌کنند. این هیئت از سال‌۸۳ به نام آقا جوادالائمه (ع) تغییر نام یافت.

رسوم قدیمی و ماندگار هیئت مذهبی روستای چاهش

هیئت مذهبی مسجد امام‌رضا (ع) در ابتدای دهه‌۶۰ به‌عنوان یک هیئت مذهبی به ثبت رسید، اما اهالی قدیمی و پیرغلامان، تاریخ تأسیس آن را پیش از سال‌۱۲۹۰ می‌دانند. حسین صدیقی، یکی از اهالی قدیمی محله بهمن و از اعضای هیئت‌امنای هیئت آقا‌جوادالائمه (ع)، می‌گوید: پدر مرحوم من متولد همین جا یعنی قریه چاهش و شغلش مانند بسیاری از مردان روستا کشاورزی بود.

برای من تعریف می‌کرد اهالی روستا با فرا‌رسیدن ماه محرم، در مسجد قدیمی روستا که تا دهه‌۶۰ سقفش چوبی بود، دور هم جمع می‌شدند و در قالب هیئت به عزاداری می‌پرداختند. پدرم می‌گفت در قدیم قریه چاهش مانند بیشتر روستا‌ها، مسجد و هیئت مذهبی مختص خودش را داشت.

بزرگان این هیئت همواره تأکید خاصی برای برگزاری مراسم سوگواری سالار شهیدان مطابق با رسم و رسوم مختص خودشان داشتند. برای نمونه یک هفته تا سه روز قبل از فرا‌رسیدن ماه محرم، مسجد را سیاه‌پوش می‌کردند. در ابتدای ماه محرم، علم‌ها را در صحن مسجد قدیمی بلند می‌کردند و در آنجا می‌گرداندند.

تا شب قبل از تاسوعا در مسجد زیارت عاشورا می‌خواندند، سخنرانی، نوحه‌خوانی و در آخر سینه‌زنی می‌کردند. روز عاشورا نیز صبح به حرم امام‌رضا (ع) می‌رفتند و بعد‌از‌ظهر هیئت به آرامستان قدیمی روستای چاهش می‌رفت و آنجا مراسم باشکوهی با حضور اهالی روستا برگزار می‌شد.

صدیقی ادامه می‌دهد: امروز با‌وجود تغییر و تحولات گسترده و از‌بین‌رفتن نام و نشان روستای چاهش، ما همچنان تلاش می‌کنیم به این رسم پایبند باشیم. البته برخی برنامه‌ها از دهه ۶۰ به رسوم هیئت ما اضافه شد. برای نمونه روز تاسوعا هیئت مذهبی به گلزار شهدای آرامستان خواجه‌ربیع می‌رود و در جوار شهدای دفاع مقدس مراسم باشکوهی برگزار می‌کند.

صبح روز عاشورا، اما مطابق با برنامه‌های گذشته، دسته هیئت سینه‌زنان و زنجیرزنان به حرم می‌رود و بعدازظهر عاشورا، برای تجلیل و زنده‌نگهداشتن یاد نیاکانمان که ما را در این راه قرار دادند، به آرامستان قدیمی روستای چاهش می‌رویم. او درباره بازسازی مسجد امام‌رضا (ع) نیز می‌گوید: سال‌۱۳۶۰ به‌همت خیران به‌ویژه مرحوم محمد‌علی ضابطیان، مسجد بازسازی شد و از سال‌۱۳۶۳ مجالس هیئت در ساختمان جدید برگزار می‌شود.

هویت محله در هیئت

با‌وجود دایر‌شدن هیئت‌های متعدد مذهبی در محله بهمن، بسیاری از اهالی قدیمی این محدوده ترجیح می‌دهند که ۱۰ شب اول ماه محرم را در همان هیئت مذهبی مسجد قدیمی خود حاضر شوند. رئیس هیئت‌امنای هیئت مذهبی آقا‌جوادالائمه (ع) درباره حضور قدیمی‌های محله در مجالس این هیئت می‌گوید: هر شب علاوه‌بر صد‌ها نفر از اهالی محله که در مجالس هیئت حضور دارند، میهمانانی داریم که سال‌ها قبل از محله بهمن به دیگر محلات شهر همچون وکیل‌آباد، چهارچشمه، قاسم‌آباد و‌... رفته‌اند.

با‌وجوداین آن‌ها تلاش می‌کنند در ۱۰ شب نخست ماه محرم، خود را به اینجا برسانند و در مراسم هیئت شرکت کنند. بسیاری از آن‌ها با اینکه ده‌ها سال است که از اینجا رفته‌اند، چون در جلسات هیئت بزرگ شده‌اند، حس می‌کنند هنوز ریشه‌شان اینجاست.

بسیاری در مجالس این هیئت به حاجت‌های خود رسیده‌اند و برای ادای نذر به اینجا می‌آیند. برخی می‌خواهند مانند پدرشان که دست آن‌ها را می‌گرفته و به اینجا می‌آورده است، دست فرزندانشان را بگیرند و به اینجا بیاورند و‌....

محمدعلی صبور به رسم دیرینه هیئت‌مذهبی مسجد امام‌رضا (ع) اشاره می‌کند و می‌گوید: ما تلاش کردیم رسم و رسوم نیاکان خود را در برگزاری مناسبت‌های مذهبی به‌ویژه ماه محرم و شهادت امام‌رضا (ع) ادامه دهیم؛ مثلا در برنامه‌ها اول بزرگ‌تر‌ها پشت علم می‌روند و برای پیرغلام‌ها احترام خاصی قائل هستیم. در‌کنار همه رسوم قدیمی، توجه خاصی به جذب نوجوانان و جوانان داریم.

تلاش می‌کنیم همه عاشقان امام‌حسین (ع) را با هر تفکر و دیدگاهی در اینجا احترام کنیم. به‌همین‌دلیل هیئت ما پرجمعیت‌ترین مرکز مذهبی در این منطقه است. به نوجوانان مسئولیت می‌دهیم؛ حتی به کودکان شش‌ساله اجازه می‌دهیم که در مجالس نوحه‌خوانی کنند و بسیاری کار‌های دیگر را به آن‌ها می‌سپاریم.

صف چند‌کیلومتری گروه سینه‌زنان هیئت

در دسته‌های عزای هیئت آقا‌جواد الائمه (ع) تا بیش از ۲‌هزار عزادار حضور دارند؛ عزادارانی که بخش شایان‌توجهی از آن‌ها را نوجوانان و جوانان محله بهمن تشکیل می‌دهند.

هادی جهانی، یکی از جوانان هیئت آقا‌جوادالائمه (ع) که وظیفه علم‌گردانی را برعهده دارد، درباره خاطرات دوران کودکی‌اش در مجالس این هیئت می‌گوید: اولین خاطره من به شش‌سالگی‌ام بازمی‌گردد. آن زمان پدرم، من و سه‌برادرم را با خودش به این هیئت می‌آورد و به ما می‌گفت در اینجا خدمت کنیم.

از این خاطره حدود ۳۸‌سال می‌گذرد. من در مجالس همین هیئت بزرگ شدم و هیچ‌وقت فکرش را هم نکرده‌ام که یک سال محرم را خارج از اینجا باشم. من هم مانند پدرم که دستان پسرانش را می‌گرفت، دستان دو دخترم را در این شب‌ها می‌گیرم و همراه همسرم به مسجد می‌آییم تا فرزندانمان نیز در دستگاه امام‌حسین (ع) بزرگ شوند.

علم‌دار هیئت مذهبی آقاجوادالائمه (ع) با اشاره‌به طول چند‌کیلومتری دسته عزای این هیئت ادامه می‌دهد: به یاد دارم در سال‌های قبل، هیئت که در روز‌های تاسوعا و عاشورا در محله حرکت می‌کرد، طولش به چندین کیلومتر می‌رسید. از بولوار بهمن تا بولوار موسوی‌بایگی چندین‌هزار نفر در صف عزاداران حرکت می‌کردند. به آرامستان چاهش که می‌رفتیم، جا برای سوزن‌انداختن باقی نمی‌ماند.

با گسترش محله و افزایش جمعیت آن، هرسال جمعیت شرکت‌کنندگان بیشتر می‌شد. در این شرایط دوستی‌ها و رفاقت‌های بسیاری شکل می‌گرفت. در‌واقع هیئت باعث شده است بسیاری از اهالی محله با یکدیگر مانند اعضای یک خانواده باشند. حتی اعضای هیئت آن‌قدر با هم نزدیک و صمیمی شده‌اند که ده‌ها نفر به‌اتفاق خانواده‌های خود به سفر‌های زیارتی و سیاحتی می‌روند.