محله سجادیه؛ محل سکونت ترکمن‌های مشهد

تاریخچه

محله سجادیه کنونی بخشی از روستای ۷۰ هکتاری، بوژمهن، بوجمهن و یا نوچمن بوده است. برخی اهالی هنوز این محدوده را «بژمه» می‌خوانند. بنا به کتاب جغرافیای تاریخی شهر مشهد، نوشته مهدی سیدی، بوژمهن از موقوفات میرزای ناظر برای خیریه آموزشی ـ درمانی سوران است که به خود او تعلق دارد.

آنطور که در این کتاب نوشته شده، در سفرنامه رکن‌الدوله در سال ۱۲۹۹ هجری قمری، از روستایی به نام نوچمن نام برده شده که اکنون دیگر وجود ندارد و احتمال می‌رود این نوچمن همین بوژمهن بوده باشد. البته که نشانی که رکن‌الدوله برای مزرعه نوچمن بیان کرده با نشانی روستای بوژمهن قدری تفاوت دارد.

نشانی روستای نوچمن، اولین مزرعه بعد از دروازه پایین خیابان به سرخس بیان شده است. درحالیکه روستای بوژمهن در محدوده محله سجادیه کنونی و در نزدیکی میل کوره آجرپزی رستگار مقدم است.

سیدی در کتاب جغرافیای تاریخی شهر مشهد درباره روستای بوژمهن اینطور توضیح داده است: میرزای ناظر پیش از انقلاب حدود ۱۵ خانوار ترکمان را به عنوان رعیت به این روستا آورده و قلعه‌ای هم برای آنها ساخته که تاکنون تعدادی از ایشان در همان قلعه خرابه ساکن هستند. این ده به قلعه ترکمان شهرت داشته است. در روستای بوژمهن تا سال ۱۳۸۰ کشاورزی می‌شده ولی بعد از آن به دلیل قرار گرفتن در محدوده شهری از زیر کشت خارج شده است.

این روستا در جوار روستای حسین‌آباد کرمانی‌ها موقوفه دیگر میرزای ناظر قرار داشته و اکنون شامل محلات سجادیه و کوی سلمان می‌شود. بولوار چمن شاید یادگاری از نام مزرعه «نوچمن» در این محله باشد.

یکی از بنا‌های تاریخی محله سجادیه، میل رستگار مقدم، تنها میل کوره آجرپزی موجود در مشهد است که ثبت ملی شده است. این میل که یکی از ۹ میل کوره آجرپزی باقی مانده در مشهد است در بوستان رستگار قرار دارد و در سال ۱۳۸۲، ثبت میراث شده است.

هرچند با اینکه میل رستگار ثبت میراث شده، تابلوی راهنمایی برای معرفی این سازه آجری وجود ندارد و کارایی آن و حتی نامش برای معدود گردشگران جای سؤال است. رستگارمقدم، تنها میلی است که دریچه آهنی قفل شده در کنارش باقی مانده و نشان از راهی به درونش دارد و شاید با تمهیدات خاص، بتوان آن را برای بازدید هم آماده سازی کرد.

میل‌های آجرپزی فارغ از جنبه تاریخی، گویای معماری و نماد شهرنشینی مدرن در مشهد هستند. در دوره پهلوی اول، با افزایش جمعیت، ساخت و ساز در شهر نیز سرعت گرفت و کوره‌های آجرپزی برای تهیه خشت و آجر در محله‌های مختلف مشهد ساخته شد. کوره‌هایی مدرن و برگرفته از نمونه آلمانی که به نام کوره‌های «تنوره‌ای هوفمان» معروف بوده است. بدین صورت که در کنار این مدل کوره، میلی بلند نقش دودکش را ایفا می‌کند.

وجه تسمیه محله سجادیه قرار داشتن حسینیه قدیمی امام سجاد (ع) در قلب این محدوده است.

بافت

سجادیه سومین محله کوچک مشهد است که تنها ۳۶ هکتار وسعت دارد و بیش از ۵ هزار و ۳۰۰ نفر را در خود جای داده است. به طور متوسط در هر هکتار محله سجادیه ۱۴۷ نفر سکونت دارند که حدود ۲ و نیم برابر میانگین شهری است. حدود ۴۰ درصد مساحت محله سجادیه مسکونی است و بعد از آن حدود ۱۱ درصد مساحت محله به خدمات حمل و نقل و انبار راه‌آهن تعلق دارد. پارک و فضای سبز هم حدود ۸ درصد مساحت محله را به خود اختصاص می‌دهد.

بیشتر ساختمان‌های محله سجادیه کمتر از سه طبقه است و تنها تعداد معدودی ساحتمان چهارطبقه به چشم می‌خورد. در این محله شیعه و سنی کنار هم زندگی می‌کنند و رابطه خانوادگی بسیار زیاد با هم دارند. خانواده‌های ترکمن زیادی ساکن این محله هستند. امکانات زندگی در این محله محدود است. ریل راه‌آهن و دیوار‌های بتونی بلندش باعث شده ارتباط این محله با سایر محلات کم شود و از پویایی لازم برخوردار نباشد.

دسترسی

محله سجادیه به خطوط مترو دسترسی ندارد. این محله از سمت غرب به خاطر قرار داشتن راه آهن تقریبا مسدود است و بولوار‌های امت و میرزا کوچک‌خان در شمال و شرق محله راه دسترسی آن به سایر نقاط شهر است. با این حال پراکندگی خطوط اتوبوس در این محله مطلوب است و به طور متوسط با پیمودن ۹۷ متر از هر نقطه محله می‌توانید به ایستگاه اتوبوس برسید.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• میرزاکوچک‌خان در حاشیه بولوار امت یکی از مراکز خرید کلاه در مشهد است.
• میل رستگار مقدم در حاشیه پارک رستگار تنها میل کوره آجرپزی ثبت شده مشهد است.
• بوستان رستگار تنها پارک محله سجادیه است که فضای سبز خوبی دارد.
• این محله دو درمانگاه عمومی و یک مجموعه ورزشی دارد.
• ۶ مسجد در این محله برای انجام فرایض دینی و مراسم مذهبی فعالیت دارند.
• محله سجادیه یک دبستان دارد.

حدود جغرافیایی

محله سجادیه از شمال به بولوار امت، از غرب به راه‌آهن، از جنوب به بولوار چمن و از شرق به بولوار میرزاکوچک خان محدود می‌شود. محله‌های ایثار، رضائیه و کوی سلمان در همسایگی آن قرار دارند.