از شام غریبان تا علم‌گردانی

هرسال در آستانه ورود به ماه محرم، صحن و سرای حرم مطهر حضرت رضا(ع) با آیین‌ها و مراسم‌های خاصی سیاه‌پوش می‌شود. آیین‌هایی که قدمت صدهاساله دارند و برگزاری آن‌ها حتی در این ایام تعطیلی موقت حرم مطهر همچنان به همان سبک و سیاق قدیمی خود برگزار می‌شوند.

شام غریبان

مراسم شام غریبان از قدیمی‌ترین مراسمی است که فقط 2شب از سال در حرم مطهر برگزار می‌شود که شب شهادت حضرت اباعبدا...الحسین(ع) یک شب آن است. شامگاه شب بعد از شهادت که شام غریبان است، تمام خدمه آستان قدس اعم از خدام، فراشان، دربانان، کفشداران و حفاظ در دارالتولیه (سازمان مرکزی آستان قدس) اجتماع می‌کنند. 

بعد از نماز مغرب و عشا و آشنا شدن با اشعار حزن‌انگیز که باید در مسیر بخوانند، با نظمی خاص، درحالی‌که 14نفر از دربانان با در دست داشتن لاله‌ها در 2طرف جلو هیئت حرکت می‌کنند خدام، فراشان، دربانان و کفشداران با در دست داشتن شمع روشن و خواندن نواهای حزن‌انگیز به طرف حرم مطهر حرکت می‌کنند. پس از ورود به صحن جمهوری اسلامی به محضر امام(ع) تسلیت عرض می‌کنند و بعد مداحی مداحان مراسم به پایان می‌رسد .

خطبه شب‌های شهادت

خطبه شهادت نیز از مراسمی است که شب عاشورا در حرم مطهر برگزار می‌شود. در این مراسم قبل از فرارسیدن این شب، تولیت آستان قدس از مقامات کشوری و لشکری و رجال و معاریف و خانواده معظم شهدا و ایثارگران و خدمه دعوت می‌کند تا بعد از اقامه نماز مغرب و عشا در رواق دارالحکمه حاضر شوند. 

مراسم با سخنرانی واعظ شروع می‌شود و پس از ذکر مصیبت، مدعوین به صحن انقلاب اسلامی می‌روند که خدمه دورتادور با در دست داشتن شمع ایستاده‌اند، سپس مهمانان در ایوان نقاره‌خانه درحالی‌که شمع در دست دارند، با حال خضوع می‌ایستند. ابتدا حفاظ و قاریان قرآن با در دست داشتن لاله و شمع روشن با حزن و اندوه و با لباس خدمت دسته‌جمعی از مقابل خدمه و دیگر مدعوین عبور کرده و به مناسبت، خطبه‌خوانی می‌کنند. خطبه با نام مبارک امام زمان (عج) ادامه پیدا می‌کند و با ذکر نام رهبر معظم انقلاب خاتمه می‌یابد .

علم‌گردانی

علم‌گردانی نیز از مراسمی است که در دهه ابتدایی ماه محرم در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر برگزار می‌شود و سابقه آن به دوره‌های پیش از حکومت صفویه بازمی‌گردد.
علم‌گردانی آیین سنتی و دیرینه‌ای است که به‌عنوان یکی از نمادهای فرهنگ سوگواری هرسال با فرارسیدن محرم به‌نشانه دلدادگی و عرض ارادت به خاندان اهل‌بیت(ع) برگزار می‌شود. در قدیم بعد از اینکه علم روی دوش جوانان در پیشاپیش دسته و هیئت حمل می‌شد، به داخل حرم مطهر برده می‌شد و در آنجا نیز مراسم و آیین‌های خاصی داشت، اما اکنون علم‌گردانی و علم‌کشی تا قبل از ورود به حرم مطهر برگزار می‌شود.
آیین علم‌گردانی با در دست گرفتن علم و مدیحه‌سرایی انجام می‌شود و اکنون آیین علم‌گردانی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
گفتنی است قدیمی‌ترین علم که در موزه مرکزی آستان قدس نگهداری می‌شود و قدمت آن به قرن ۱۳قمری می‌رسد، در اصفهان ساخته شده است.