برکت چهل ساله عزاداری «باغ گندم» یزدی‌ها در حرم امام رضا(ع)

در ایام فاطمیه هیئت‌های زیادی از شهر‌های مختلف ایران به مشهد می‌آیند و حال‌وهوای منطقه ثامن را با آداب عزاداری خاص خودشان باشکوه‌تر می‌کنند. هیئت عزاداری فدائیان اباالفضل (ع) باغ‌گندم از همین هیئت‌های قدیمی است که دویست‌سال پیش از کشتزار‌های گندم شهر یزد پاگرفت و اکنون چهل‌سال است مراسم ایام فاطمیه را با شور و نوای نوحه‌های یزدی در مشهدالرضا (ع) برگزار می‌کنند. قدمت حضور این هیئت باشکوه در حرم مطهر رضوی به اندازه‌ای است که در شب‌های عزاداری ایام فاطمیه، پس از نماز مغرب و عشا، دارالهدایه در اختیار آنها قرار می‌گیرد. امسال بیش از ۲۵۰ نفر از اهالی محله باغ‌گندم یزد به مشهد آمدند و ما در شب شهادت بانوی دو عالم با این هیئت همراه شدیم.

تفقد رهبری، افتخار هیئت ماست

پس از اذان مغرب جمعیت کم‌کم می‌آیند و گوشه و کنار دارالهدایه را پر می‌کنند. هرکس کتاب دعایی دستش می‌گیرد و مشغول می‌شود تا ساعت ۱۸ که مداح قدیمی هیئت نوحه‌خوانی‌اش را شروع کند. یکی از قدیمی‌های هیئت که دستی به قلم دارد و با رسانه‌های مطرح کشور کار کرده است، می‌گوید: محله باغ‌گندم یزد از محلاتی است که بزرگان و علمای زیادی تربیت کرده و حجت‌الاسلام‌والمسلمین راشدیزدی، یکی از یاران رهبر معظم انقلاب و چهره‌ای شناخته‌شده در مشهد، از اهالی محله باغ‌گندم است. علی‌محمد قادریان ادامه می‌دهد: سال ۱۳۶۴ بود که تصمیم گرفتیم در ایام فاطمیه هیئت را به مشهد بیاوریم و چهل‌سال است که این سنت را کنار نگذاشته‌ایم.

با نجابتی که خاص مردمان مؤمن یزد است، ادامه می‌دهد: قصد تعریف از محله‌مان را ندارم، اما اهالی محل همت ویژه‌ای دارند که در تابستان و زمستان هیئت را تنها نگذاشته‌اند. حتی زمانی که کرونا بود، بدون اینکه تجمع کنیم، می‌آمدیم در صحن‌ها با فاصله می‌نشستیم و مراسم را برگزار می‌کردیم.

نکته‌ای که قادریان با افتخار درباره هیئت و نوع عزاداری‌شان می‌گوید، تفقد رهبر معظم انقلاب از هیئت باغ‌گندم است: سال ۱۳۹۶ بود که پخش مستقیم از شبکه ۳ و استانی داشتیم. رهبر معظم انقلاب عزاداری ما را دیده بودند و برای هیئت باغ‌گندم پیام دادند و رسانه‌های زیادی آن را کار کردند. با یک جست‌و‌جو در اینترنت به جمله رهبر معظم انقلاب می‌رسیم: «برنامه شما را دیدم؛ خیلی خوب بود، هم از لحاظ سینه‌زنی، هم از لحاظ مداحی، هم از لحاظ دعا‌هایی که کردید. ان‌شاء‌ا... موفق باشید.»

نوحه‌خوانی حاج‌سعید بالای چهارپایه

با دیدن جمله رهبر معظم انقلاب به سراغ مداح هیئت می‌رویم. حاج‌سعید میرزایی‌نسب از چهارده‌سالگی در همین هیئت بوده و چندین‌سال پای نوحه‌های حاج‌حسین اصحاب می‌نشسته و بیست‌سالی هم می‌شود که خودش نوحه‌خوان باغ‌گندم است. او بیشتر از اشعار سیدمحمود الهام‌بخش استفاده می‌کند. می‌گوید: آهنگ نوحه‌های ما یکنواخت نیست. ضرب‌آهنگ نوحه‌های یزدی سه‌ضرب است. جمعیت فضای دارالهدایه را پر کرده و منتظرند تا حاج‌سعید میرزایی نوحه‌خوانی‌اش را شروع کند. حسین ملاعباسی یکی از جوان‌هایی است که ۳۷ سال، به اندازه عمرش، در این هیئت حضور داشته است: پدرم آشپز هیئت بود و تهیه صبحانه و ناهار و شام را به عهده داشت. در همین ایام، بیشتر از دویست نفر از هیئتی‌ها یک هفته می‌آمدند مشهد و حاج‌رضا ملاعباسی در همه وعده‌ها برای عزاداران غذا آماده می‌کرد. من هم از وقتی چشم باز کردم، در این فضا بزرگ شدم و الان خانوادگی می‌آییم. دخترم عسل هم در همه برنامه‌های هیئت حضور دارد.

حسین‌آقا از روز‌هایی تعریف می‌کند که مراسمشان به سیستم صوت مجهز نبود، اما شکوهش در نظر کودکانه او حتی بیشتر هم بود: حدود بیست‌سال پیش، بعد از آقای حاج‌حسین اصحاب، حاج‌سعید میرزایی که خودش بچه همین هیئت بود، نوحه‌خوان باغ‌گندم شد. از صحن قدس، علم هیئت را به دست می‌گرفتیم و نوحه‌خوانی می‌کردیم و تا مسجد گوهرشاد راه می‌رفتیم. آن زمان سیستم صوتی نبود و سعیدآقا می‌رفت بالای چهارپایه و مداحی می‌کرد. به‌جز هیئتی‌ها، زائران دیگر هم دورتادور صحن جمع می‌شدند و عزاداری می‌کردند.

عزاداری پرشور یزدی‌ها با نوحه‌خوانی خاص و سینه‌زنی ضرب‌دارشان، خادمان دارالهدایه را هم محو خود کرده است

هرکسی با هروسیله‌ای بتواند به مشهد می‌آید

عزاداری پرشور یزدی‌ها با نوحه‌خوانی خاص و سینه‌زنی ضرب‌دارشان، حتی خادمان دارالهدایه را هم محو خود کرده است. به قسمت انتهایی دارالهدایه می‌روم که خانم‌ها نشسته‌اند. لیلا دهقان که همراه با تعداد زیادی از افراد خانواده‌اش به مشهد آمده است، می‌گوید: بیشتر خانواده‌های محله در این ایام راهی مشهد می‌شوند. هر کس با هر وسیله‌ای که بتواند خودش را می‌رساند؛ بعضی‌ها با ماشین شخصی و بعضی‌ها با قطار و اتوبوس، اما هرطور شده است می‌آییم، وگرنه به دلمان می‌ماند که عزاداری را از دست داده‌ایم. برای جا هم هر خانواده‌ای خودش مکانی را تهیه می‌کند. آقایانی که خانواده همراهشان نیست، در محل هیئت می‌مانند و غذا را هم آنجا درست می‌کنند و به همه هیئتی‌ها می‌رسانند.

به خانم مسنی که روی ویلچر نشسته است، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: مادرشوهرم با این سن و وضعیت، هرسال در مراسم ایام فاطمیه شرکت می‌کند. به همین دلیل جایی که اجاره کرده‌ایم، در محله بالاخیابان منطقه ثامن است تا رفت‌وآمدمان راحت باشد؛ هرچند این‌قدر اطراف حرم را خوب ساخته‌اند که دسترسی‌ها راحت است و افراد مسن هم می‌توانند بدون زحمت وارد حرم شوند.

او به یاد دارد که مراسم در گذشته چقدر با الان تفاوت داشت و می‌گوید: قبلا گوشه صحن قدس بودیم و بلندگو برای سینه‌زنی نبود. بعد رفتیم ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد و مراسم را آنجا برگزار می‌کردیم. حالا چندسالی است که به دارالهدایه می‌آییم.

خانم دهقان که دلش نمی‌خواهد به این زودی مشهد را ترک کند، ادامه می‌دهد: قبلا هزینه‌ها این‌قدر سنگین نبود و حدود یک هفته می‌ماندیم، اما الان چهار یا پنج روز می‌مانیم و می‌رویم.

روی دوش مادرم دست به ضریح می‌زدم

طیبه جندقی جاری لیلاخانم است که اولین سفر ایام فاطمیه در چهل‌سال قبل را به یاد دارد و می‌گوید: قدیم مثل الان نبود که هرکس خودش بیاید. هیئت چندتا اتوبوس می‌گرفت و همه باهم می‌آمدیم. اطراف حرم هم این‌قدر امکانات نداشت و هرکس که در مشهد فامیل داشت، می‌رفت خانه آشناهایش. بقیه هم جایی که هیئت تهیه کرده بود، می‌ماندند. گاهی همه ایام دهه فاطمیه را در مشهد بودیم.

طیبه‌خانم پانزده‌سال گذشته را نتوانسته بود همراه هیئت باشد، اما امسال طلبیده شده است. می‌گوید: ما از قدیم مقید بودیم که حتما به ضریح دست بزنیم، اما همیشه دور ضریح امام‌رضا (ع) شلوغ بود. یادم هست پنج‌ساله بودم که مادرم من را می‌گذاشت روی دوشش تا دستم را به ضریح برسانم. الان از قبل خیلی بهتر شده است. در صحن انقلاب یک صف منظم تشکیل شده است که همه می‌توانند تا خود ضریح حرکت کنند.

بچه‌ها گوشه‌وکنار دارالهدایه دورهم جمع شده‌اند و بازی می‌کنند. حواسشان به نوحه‌خوانی است و نوبت به سینه‌زنی که می‌رسد، بازی را از یاد می‌برند. خواهر شهید محمدکاظم ابدی که امسال را به نیت برادر شهیدش به مشهد آمده است، می‌گوید: ما اصلا سخت نمی‌گیریم تا همه، بچه و پیر و جوان، به هیئت جذب شوند. می‌گوییم با هر موقعیتی، فقط بیایند. از هیچ‌کس بهانه و ایراد نمی‌گیریم تا همه با خانواده‌هایشان همراه شوند. مهناز ابدی ادامه می‌دهد: اخلاق در هیئت باغ‌گندم طوری است که جوان‌ها و بچه‌ها هم جذب می‌شوند. امشب با مشهد خداحافظی می‌کنیم، اما با عنایت امام‌رضا (ع) بلیت آمدنمان را برای سال آینده از خانم فاطمه‌زهرا (س) می‌گیریم.

* این گزارش پنجشنبه ۶ آذر ۱۴۰۴ در شماره ۶۱۵ شهرآرا محله منطقه ثامن منتشر شده است.