گروه سرود «سروستان» محله طلاب در کشور درخشیده است 
جواد امیری در مسابقات کشوری ووشو اول شده است 
اسرار ورود کنسول انگلیس به حرم‌رضوی
حتما می‌دانید که قدیمی‌ترین فیلم تهیه‌شده از مشهد، مربوط به سال۱۳۱۸خورشیدی است؛ زمانی که دو خانم جهانگرد سوئیسی به نام‌های «آنه‌ماری شوارتزنباخ» و «الا مایارد»، پس از طی مسیری طولانی به مشهد رسیدند و چند‌روزی را در کنسولگری انگلیس بیتوته کردند تا بتوانند از مشهد فیلم و عکس تهیه کنند. فیلم را «مایارد» تهیه کرد؛ فیلمی کوتاه از مهم‌ترین بنای شهر مشهد، یعنی بنای حرم‌مطهر‌رضوی.
این فیلم امروزه از آرشیو خارج شده و در دسترس همگان است و آن را با نام قدیمی‌ترین فیلم تهیه‌شده از حرم امام‌رضا (ع) می‌شناسند. اما فیلم دیگری هم وجود دارد، به همان مهمی؛ فیلمی که حدود سه سال بعد، احتمالا در شهریور۱۳۲۱خورشیدی تهیه شد؛ فیلمی که خیلی‌ها به اشتباه و از سر حدس و گمان، آن را مربوط به سال۱۳۱۰خورشیدی می‌دانند؛ فیلمی که ظاهرا بخشی از یک اثر بلند و البته تدوین‌نشده است و فیلم‌بردار آن کسی نیست جز «کلارمونت اسکرین»، کنسول انگلیس در مشهد.
روایت اسکرین از مشهد بعد از شهریور۱۳۲۰خورشیدی، روایتی بسیار‌کوتاه است و از چند‌دقیقه فراتر نمی‌رود.
پیش از آنکه بخواهیم درباره فیلم‌بردار و دوران فیلم‌برداری این فیلم نکاتی را بگوییم، باید مروری بر محتوای فیلم داشته باشیم؛ محتوایی که به مدد شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، امروزه در اختیار همگان قرار دارد و همه می‌توانند بعد از مطالعه این مطلب به سراغش بروند و جزئیات آن را ببینند.
رمزگشایی از این فیلم کوتاه، مستند و تاریخی، موضوع نوشتار پیش روی شماست. بد نیست بدانید که فیلم مذکور، اخیرا به کمک فناوری‌های جدید رنگی شده است.
گزارشی از محتوای یک فیلم مستند
کلارمونت پرسیوال اسکرین، یکی از مهم‌ترین مأموران کنسولی و اطلاعاتی انگلیس در آسیاست
فیلم با دورنمای زیبایی از مسجد گوهرشاد آغاز می‌شود؛ نمایی که اسکرین آن را از فراز پشت‌بام کنسولگری بریتانیا در خیابان ارگ (امام‌خمینی (ره) امروزی) گرفته است. امروزه این ساختمان در مشهد، به کنسولگری پاکستان تبدیل شده است.
این‌نما از چند‌نظر فوق‌العاده است؛ نخست آنکه جلوه گنبد مسجد گوهرشاد و یکی از گنبد‌های مدرسه قدیمی «دو‌در» کاملا در آن به چشم می‌آید و دوم اینکه یادآور دوره‌ای در تاریخ مشهد است که در آن، خبری از ساختمان‌های بلند‌مرتبه در اطراف حرم‌رضوی نبود و اهالی شهر و زائران، می‌توانستند از هر‌جای شهر و از فراز همه ساختمان‌ها، چشم‌انداز زیبای حرم‌مطهر را پیش رو داشته باشند.
اسکرین در ادامه فیلم‌برداری خود، بلافاصله قطع می‌دهد و به سراغ حرم‌رضوی می‌رود؛ نمایی که او از ابتدای ورودش به حرم‌مطهر به تصویر می‌کشد، احتمالا بخشی از پایین‌خیابان است، هر‌چند که بر‌اساس مسیری که وی باید از خیابان ارگ تا حرم طی می‌کرد، این ورودی باید بست بالاخیابان می‌بود. شاید اسکرین ترجیح داده است که حرم را دور بزند و از‌سوی‌دیگر وارد اماکن متبرکه شود. پوشش مردم در داخل حرم نشان می‌دهد که دوران کشف‌حجاب سپری شده است.
اسکرین بعد از ورود، توجهش به کاشی‌های فوق‌العاده زیبا در بنای ایوان‌های صحن عتیق جلب می‌شود و سپس شروع به فیلم‌برداری از گوشه‌و‌کنار صحن می‌کند. سنگ‌های کف صحن، موسوم به سنگ‌های زائر که یک‌بار به تفصیل درباره آنها و در همین صفحه نوشته‌ام، از زاویه لنز دوربین اسکرین مخفی نمی‌ماند. او حتی برای گرفتن تصاویر مربوط به مناره‌های صحن عتیق، از یک مناره بالا می‌رود و زاویه دوربینش، فضا و چشم‌انداز این قسمت از حرم‌رضوی را ضبط می‌کند.
وی از همان مناره، موفق به گرفتن تصاویر مناره‌های مسجد گوهرشاد می‌شود و در فیلم تهیه‌شده توسط او، ریسه‌های لامپ میان دو مناره به خوبی مشهود است. در انتهای این فیلم کوتاه، نمایی چند‌ثانیه‌ای از بقعه هارونیه و دورنمای آرامگاه فردوسی به تصویر کشیده می‌شود که نشان می‌دهد اگر ادامه فیلم را داشتیم، می‌توانستیم با تصاویر شگفت‌انگیز و دل‌چسب دیگری از مشهد و اطراف آن در سال۱۳۲۱خورشیدی روبه‌رو شویم. اما این بخش از فیلم کلارمون اسکرین، فعلا در دسترس نیست.
«کلارمونت اسکرین» کیست؟
فیلم‌بردار این فیلم، کلارمونت پرسیوال اسکرین، یکی از مهم‌ترین مأموران کنسولی و اطلاعاتی انگلیس در آسیاست. او در سال۱۸۸۸میلادی در کنزینگتون لندن به دنیا آمد و تحصیلات خود را در کالج وینچستر و سپس، «نیوکالج» آکسفورد سپری کرد و بلافاصله به خدمت وزارت مستعمرات درآمد. این استخدام بی‌ارتباط با شغل پدرش نبود؛ فرانسیس هنری‌اسکرین، پدر کلارمونت، از مأموران قدیمی انگلیسی در هند بود و یکی از عناصر اطلاعاتی بریتانیا در شبه‌قاره محسوب می‌شد.
اسکرین بلافاصله بعد از استخدام در وزارت مستعمرات انگلیس، به مأموریت در غرب آسیا فرستاده شد. او علاقه زیادی به مطالعه درباره تاریخ این منطقه داشت و البته آگاهی‌هایی را که به دست می‌آورد، در راه پیشرفت مطامع استعماری کشور متبوعش به‌کار می‌گرفت. مطالعات اسکرین در حوزه‌های گوناگون انجام می‌شد؛ تاریخ، جامعه‌شناسی، اقتصاد، مردم‌شناسی و.... اسکرین بعد‌ها خاطرات خود را از حضور در مشهد به رشته تحریر درآورد.
این خاطرات در سال۱۹۶۱میلادی، ۱۳۴۰ خورشیدی، به‌همراه دیگر‌گزارش‌های وی از ایرانِ دوره جنگ جهانی دوم، با عنوان «جنگ‌جهانی در ایران» انتشار یافت و ترجمه‌ای نه‌چندان قوی از آن نیز توسط «غلامحسین صالحیار» انجام گرفت و از سوی سازمان چاپ و انتشارات اطلاعات روانه بازار نشر شد.
اسکرین در بخشی از این خاطرات، ماجرای ورودش را به حرم‌رضوی که احتمالا مصادف با زمان فیلم‌برداری فیلم مورد‌بحث ماست، شرح می‌دهد و در توضیحاتش اشاره می‌کند که چگونه با هماهنگی استاندار وقت، علی منصور (که بین سال‌های۱۳۲۰تا۱۳۲۴خورشیدی در مشهد حضور داشت) وارد این مکان مقدس شده است.
اسکرین در این فراز از خاطراتش به نکات مهمی اشاره می‌کند که مرور آنها ضروری است. وی می‌نویسد: «در سال۱۹۴۲ [میلادی، ۱۳۲۱خورشیدی]به من مکان بسیار‌مقدسی را نشان دادند؛ قبر امام هشتم را. عده معدودی از بانوان اروپایی، از جمله همسرم، مادرم و خانم فریا استارک، همراه من وارد حرم شدند... حرم از ساعت۱۰تا۱۱صبح بر روی عموم بسته می‌شود تا آن را جارو و گردگیری کنند و در این موقع است که به اشخاص غیرمسلمان اجازه ورود داده می‌شود.»
اسکرین سپس به واقعه مسجد گوهرشاد اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «دلیل اینکه علی منصور هم نمی‌توانست تا سال۱۹۴۵ ترتیب رفتن ما را به دارالسیاده در جلوی مسجد گوهرشاد بدهد، این بود که این محل صحنه واقعه خونینی است که خاطره آن از سال۱۹۳۵ [میلادی، ۱۳۱۴خورشیدی]تاکنون در قلب مشهدی‌ها زنده است.»
ظاهرا اسکرین قصد داشت برای فیلم‌برداری به داخل رواق‌ها هم برود، اما منصور با پیش کشیدن ماجرای قیام مسجد گوهرشاد و امکان جریحه‌دار شدن احساسات مردم، این‌کار را صلاح ندانست. کلارمونت اسکرین بین سال‌های۱۳۲۱تا۱۳۲۵خورشیدی در مشهد ماند.
او به غیر از مشهد، کنسول انگلیس در کرمان، سیستان و کاشغر (جایی در غرب چین) هم بود. نکته جالب دیگری که باید درباره اسکرین بدانید، این است که وی، مأمور تبعید رضاشاه به جزیره موریس بود و بعد از انجام آن مأموریت، کنسول بریتانیا در مشهد شد. او در سال۱۹۷۴میلادی، ۱۳۵۳خورشیدی، درگذشت.
مشهد در دورانی که اسکرین مسئولیت کنسولگری انگلیس را در آن داشت، شهری تحت‌اشغال بود. نیرو‌های شوروی در شهر مانور می‌دادند و آشفتگی‌های ناشی از اشغال در مشهدِ آن روزگار بیداد می‌کرد؛ قحطی و ناامنی گزارش روزانه‌ای بود که به گوش مردم می‌رسید. اسکرین در کل مدت حضورش در مشهد، خانواده‌اش را همراه داشت.
تصویری از وی همراه با مادرش، در زمستان سال۱۳۲۳خورشیدی وجود دارد که در ابتدای ترجمه کتاب اسکرین به زبان فارسی دیده می‌شود. در این تصویر، او بالای پله‌های کنسولگری انگلیس در مشهد ایستاده است.
* این گزارش شنبه ۱۹ مهرماه ۱۴۰۴ در شماره ۴۵۹۷ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
