جذابیت یک ایستگاه محلی در بولوار شاهنامه 
احوالپرس همسایههای سالمند در اقدسیه ۳ 
مسجد خردو با مشارکت مردم مرمت شد
در دل عیدگاه محله پایین‌خیابان و در همسایگی یکی از مسیر‌های پررفت‌وآمد منتهی به حرم رضوی، مسجدی کوچک، اما ریشه‌دار دوباره جان گرفته است. مسجد امام حسن مجتبی (ع)، بنایی متعلق به بیش از یک قرن پیش، به کوشش مردم و همراهی متخصصان حوزه مرمت و معماری، سیمای تاریخی خود را بازیافته و در مسیر احیا قرار گرفته است.
این مسجد یکی از مساجد «خردو» یا همان مساجد کوچک بافت تاریخی مشهد است؛ بنا‌هایی کمتر از پنجاه مترمربع که در عین سادگی، حاوی هویتی عمیق و جمعی هستند که با معماری، خاطره، عبادت و حضور پیوسته مردم معنا یافته است.
مشارکت مردمی، الگویی برای احیای هویت
محمد مشکینی‌فر یکی از کاسبان خوش‌نام بازار رضا، نزدیک به دو سال است یکی از کلیدداران مسجد امام‌حسن (ع) شده‌است. «پدرم از اولین کاسبان بازار رضا بود و حالا من هم در راه او قدم گذاشته‌ام.
اینجا مسجدی ساده و شاید در ظاهر گمنام بود، اما همواره برای ما کسبه جایگاه و احترام ویژه‌ای داشت. من هم به‌واسطه علاقه شخصی‌ام به میراث فرهنگی و بنا‌های سنتی شهر و هم به‌دلیل شأن مذهبی این مسجد که نزد بازاریان محترم است، پیگیر مرمت و احیای آن بودم.»
مشکینی‌فر که از روز‌های ابتدایی نوسازی نمای مسجد در کنار تیم مرمت حضور داشته است، می‌گوید: از زمان تصمیم‌گیری برای آغاز کار تا مرحله اجرا، تلاش کردم واسطه‌ای باشم میان اهالی بازار و گروه مرمت و کمک‌های مردمی را به دست‌اندرکاران پروژه برسانم.
خوشبختانه امروز این مسجد چهره‌ای درخور یافته و همچنان محل عبادت و حضور اهالی محل و رهگذران است. به‌رغم وجود مساجد بزرگ در نزدیکی آن، استقبال از این مسجد بسیار زیاد است. زیرا مسجدی دردسترس، آرام و ریشه‌دار برای بازاریان و زائران است.
امیرحسین اسماعیلی، مشاور معماری این پروژه، مسجد امام‌حسن (ع) را در زمره اندک‌مساجد خردوی باقی‌مانده در مشهد می‌داند که همچنان کاربری خود را حفظ کرده و با مشارکت و مراقبت مردم از گزند تخریب‌ها در امان مانده است.
پاک‌سازی سیمان، کشف هویت
هدایت گواهی، ناظر عالی پروژه مرمت مسجد امام‌حسن (ع)، می‌گوید: یکی از نکات مهم این پروژه، مشارکت مردمی در مرمت بنا بود. مردم نه‌فقط در مسائل مالی، بلکه در انجام مطالعات میدانی و مستندنگاری نیز در کنار تیم مرمت بودند.
اینجا مسجدی ساده و شاید در ظاهر گمنام بود، اما همواره برای ما کسبه جایگاه و احترام ویژه‌ای داشت
از دید او، اهمیت پروژه فقط در مرمت کالبدی مسجد نیست، بلکه در تجربه‌ای مشارکتی و بومی نهفته است که می‌تواند الگویی برای مرمت دیگرفضا‌های عام‌المنفعه در شهر باشد؛ بنا‌هایی مانند حمام‌ها، آب‌انبارها، بازار‌ها و تیمچه‌ها که هرکدام بخشی از حافظه تاریخی و شهری مشهد را در دل خود دارند.
یکی از چالش‌های مهم در مرمت این مسجد، وجود یک لایه ضخیم از سیمان بر نمای بیرونی آن بود؛ مسئله‌ای که متأسفانه در بسیاری از بنا‌های تاریخی مشهد به چشم می‌خورد.
گواهی توضیح می‌دهد: در سال‌های متمادی، سیمان‌کاری روی قسمت خارجی بنا، باعث پوشیده‌شدن نمای اصلی آن شده بود، اما با پاک‌سازی این پوسته سیمانی، اصالت آجری و سنتی بنا دوباره در معرض دید قرار گرفت.
با توجه به اینکه این مسجد هنوز به‌صورت زیربنایی و سازه‌ای مرمت نشده، یکی دیگر از نکات تأکیدی گواهی، اهمیت مرمت سازه‌ای بناست.
او می‌گوید: در احیای بنا نباید به ظاهر اکتفا کرد. بخش‌هایی مانند تیر‌های سقف یا دیواره‌های پشتی بنا نیازمند آسیب‌شناسی دقیق و بازسازی اصولی هستند. زیرا این امکان وجود دارد که بنا در برابر حوادثی مانند زلزله یا بارش‌های سنگین، دچار آسیب شود. در صورت بروز چنین مشکلاتی، زحماتی که برای مرمت ظاهری انجام شده است نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد.
مکتب بافت، پیشران بازآفرینی
پروژه مرمت مسجد امام‌حسن (ع) عیدگاه با همراهی مکتب بافت صورت گرفته که نهادی واسط و پیشران میان مردم و دولت در احیا و بازآفرینی فرهنگ مبنای بافت تاریخی مشهد است.
مجتبی گیوه‌چی، مدیر مکتب بافت، اهمیت مرمت این مسجد را این‌طور بیان می‌کند: این مسجد دومین مسجد خردوی تاریخی بود که مکتب بافت دست به مرمت آن زد و همه‌اش با مشارکت مردم صورت گرفت و نهادی دولتی در مرمت آن دخیل نبود. نکته مهم در مرمت این مسجد، تداوم و الگوسازی برای احیای بیش از بیست مسجد خردوی باارزش تاریخی مشهد است.
* این گزارش پنج‌شنبه ۳۰ مرداد ۱۴۰۴ در شماره ۶۰۲ شهرآرامحله منطقه ثامن چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
