روان و آرام با آب زندگی‌بخش رودخانه وکیل‌آباد

باغ زیبای وکیل‌آباد را به‌جرئت می‌توان از منحصربه فردترین نقاط گردشگری مشهد دانست. در کنار تمام جاذبه‌های قابل ذکر آن شامل فضای سبز کم‌نظیر و گونه‌های گیاهی و جانوری مختلف، استخرها و عمارت‌های قدیمی و قنات آن، باید به محل قرارگرفتن این باغ و وضعیت توپوگرافی‌اش و به‌تبع این دو، عبور رودخانه‌ای از میان آن اشاره کرد. این رودخانه که در این قسمت به «رودخانه وکیل‌آباد» شهرت دارد از مازاد آب بند گلستان در بالادست خود آب‌گیری کرده و درواقع ادامه رودخانه گلستان است.

سرشاخه‌های اصلی

در این میان اما اشاره‌ای مختصر به آغاز و انجام این آب، خالی از لطف نخواهد بود. هرچند در روزهای پرآبی رودخانه برای برخی- و به‌ویژه بازدیدکنندگان باغ وکیل‌آباد- این پرسش پیش می‌آید که «این آب به کجا می‌رود؟»

به‌طور خلاصه می‌توان گفت: رودخانه گلستان از به هم پیوستن سه شاخه رودخانه واقع در بخشی از دامنه شمالی کوه‌های بینالود به نام‌های جاغرق، دهبار و ازغد در حوالی روستای حصار پدید می‌آید. این آب در آبادی‌های بالادستی صرف آبیاری باغات شده و فقط مازاد آن است که در پشت گلستان ذخیره می‌شود.(البته حق بهره‌برداری از این آب به‌طور نامحدود هنگام سفر ناصرالدین شاه به خراسان در سال1362.خ به اهالی داده شده است.) این آب سالیان دراز نقشی حیاتی در آبیاری مزارع مشهد و زنده نگه‌داشتن قنات‌هایی داشته است که از زهکش آن تغذیه کرده و به سمت شهر جاری بوده‌اند.

رودخانه گلستان از به هم پیوستن سه شاخه رودخانه واقع در بخشی از دامنه شمالی کوه‌های بینالود به نام‌های جاغرق، دهبار و ازغد در حوالی روستای حصار پدید می‌آید

رونق مزارع و گوارای زائران

بی‌شک احداث بند گلستان در این محل با هدف استفاده از ذخیره آب آن برای رونق کشاورزی در اراضی پایین‌دست آن و شاید تأمین آب مورد نیاز شهر بوده است. (روایت‌ها باتوجه به قطعی‌نبودن سازنده بندگلستان متفاوت است.)

نکته تاریخی قابل ذکر دیگر درباره آب این رودخانه، آن است که در دوره نادرشاه با توجه به رونق روزافزون مشهد، وی با ملاحظه وضع نامناسب آب مورد استفاده زائران، دستور می‌دهد این آب را با بازسازی نهر مزرعه گلستان به سمت شهر برده و به حرم مطهر برسانند؛ آبی که با تلاش استادکاران خبره و با اصلاح مسیر، آجرچینی و ساختن سازه‌هایی نظیر شترگلو، به عمارات تازه‌ساخت هشت بهشت در چهارباغ رسیده و ضمن استفاده عامه مردم از بخشی از آن، بقیه به صحن‌ها برده شده و مورد استفاده زائران قرار گرفت.

نکته تاریخی درباره آب این رودخانه، آن است که نادرشاه با توجه به رونق روزافزون مشهد با ملاحظه وضع نامناسب آب مورد استفاده زائران، دستور می‌دهد این آب را با بازسازی نهر مزرعه گلستان به سمت شهر برده و به حرم مطهر برسانند

آبی که ملک را به سوی خود کشاند

دیگر اینکه سال‌ها تمام یا بخشی از رونق کشاورزی در مزارعی نظیر آبکوه در غرب (ناگفته پیداست که علت نام‌گذاری اراضی آبکوه به این نام همین آب -جاری از کوه- است) تا مزرعه خیابان در شرق مشهد و حتی بخشی از زراعت در طرق و... مدیون همین آب بوده است.

آبی که وجودش دلیل اصلی خرید اراضی وکیل‌آباد توسط مرحوم حاج حسین آقای ملک و البته احداث باغ وکیل‌آباد بود و سال‌ها شریان حیاتی اراضی کشاورزی وکیل‌آباد نیز هم. بخشی از این آب در گذشته‌ای نه‌چندان دور در بولوار وکیل‌آباد جاری بود و درمسیر خود درخت‌های توت خاطره‌انگیز این بولوار را سیراب و در مسیر خود باغ‌های مختلف و حتی در برهه‌ای از زمان درختان پارک ملت را نیز از برکت خود بهره‌مند می‌کرد.

تراز وکیل‌آباد

نام قدیم باغ وکیل‌آباد یعنی «تراز وکیل‌آباد» هم به دلیل سوارشدن آب از این نقطه به اراضی تخت پایین‌دستش مسمی یافته بود.رودخانه‌ای که شرح آن رفت پس از عبور از باغ وکیل‌آباد وارد اراضی چهل بازه می‌شود و در مسیرش به سمت شرق شاخه اصلی آن در محدوده انتهای بولوار دانشجو به سمت شمال رفته و پس از عبور از مناطق مسکونی در حوالی روستای فریزی به کشف‌رود می‌ریزد.

کشف‌رود هم در مسیر حرکتش از غرب به شرق از شمال مشهد گذشته و پس از کیلومترها طی مسیر در نقطه‌ای مرزی موسوم به پل خاتون، واقع در پایین‌دست سد دوستی، به هریرود (که جام‌رود نیز پیش‌تر به آن ریخته است) پیوسته و رود تجن (تژن) نام می‌گیرد. تجن در حوالی خط مرزی به‌سمت شمال رفته و در نزدیکی سرخس کاملا از ایران جداشده و به صحرای قره‌قوم ترکمنستان می‌رسد.