تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
جمع‌آوری اعانه برای شوروی!
کمیته‌ای ۸۰ سال پیش در مشهد تأسیس شد تا به آسیب‌دیده‌های جنگ جهانی دوم کمک کند.
جنگ جهانی دوم فاصله‌ای هشتاد‌وچندساله با ما دارد. برای مشهدی‌ها این جنگ از شهریور سال ۱۳۲۰ جلوه روشنی پیدا کرد. در این تاریخ، روس‌ها مشهد را اشغال کردند و تا سال ۱۳۲۵ در آن ماندند. بحران تأمین آذوقه شهر و افزایش قیمت‌ها، یکی از پدیده‌هایی بود که مشهدی‌ها با آن دست‌وپنجه نرم می‌کردند.
مشهد این سال‌ها یک شهر نگران است که هراس گرسنگی و قحطی را دارد. در این روزگار، مسئولان بالادستی تصمیم می‌گیرند در این شهر پرهیاهو و پرترس، یک نمایش خیرخواهانه برای کمک به آسیب‌دیدگان شوروی از جنگ راه بیندازند.
در این نمایش به‌کارگردانی مسئولان شهر، کمیته‌ای تشکیل می‌شود و برای آوارگان شوروی کمک جمع می‌کنند. خواندن این گزارش کوتاه، ما را با ابعاد این اتفاق که در هشتاد سال پیش افتاده است، آشنا می‌کند.
دستور از تهران می‌رسد
نخستین خبری که درباره تشکیل کمیته اعانه شوروی در مشهد منتشر می‌شود، مربوط‌به تاریخ ۷ آبان سال ۱۳۲۲ است. برای این منظور، دعوت‌نامه‌هایی برای بزرگان و متنفذان شهر فرستاده می‌شود تا آن‌ها را برای این مجلس دعوت کند. در سومین روز از آبان، نمایندگان مجلس و رؤسای ادارات و محترمان شهر در اتاق بازرگانی دورهم جمع می‌شوند؛ البته ترکیب میهمانان نشست، نشان می‌دهد که این کمیته بیشتر برای مسئولان است تا مردم.
استاندار خراسان با سخنرانی خود، جلسه را شروع و به هدف تشکیل انجمن یادشده اشاره می‌کند: «چنان‌که در دعوت‌نامه آقایان اشاره شده است، مقصود از تشکیل این انجمن، جلب توجه به یک وظیفه وجدانی و همدردی نوعی است و آن، عبارت از بذل کمک نسبت‌به خانواده‌های آسیب‌دیده شوروی می‌باشد».
چند ماه پیش از تشکیل انجمن در مشهد، تشکل دیگری در تهران به همین منظور پا گرفته بود. دستور تشکیل انجمن مشهد نیز از تهران می‌رسد و برای شروع آن، ۲۰ هزار ریال اعانه می‌فرستند. انتخاب هیئت‌مدیره و مدیرعامل این بنگاه، نخستین کاری است که در این جلسه انجام می‌شود.
رئیس گمرک مشهد، شهردار شهر، رئیس بانک سپه، رئیس بانک ملی، رئیس انجمن شهرداری و چند تن دیگر، هیئت‌مدیره این انجمن را شکل می‌دهند و علی درودی به‌عنوان رئیس آن انتخاب می‌شود.
در پایان جلسه نخست نیز مبالغی از بزرگان شهر دریافت می‌شود تا کار این صندوق شروع شود. افراد دارای جایگاه سیاسی و اقتصادی مانند تیمورتاش، امیرتیمور، اقبال، عماد تربتی و کوزه‌کنانی درکنار شخصیت‌های فرهنگی و علمی مانند دکتر فاضل، دکتر افتخاری، آقای فیوضات، دکتر قوام، دکتر سامی‌راد و دکتر حجازی در این جلسه کنار هم می‌نشینند و در آخر به صندوق کمک می‌کنند.
اجرای نمایش برای جمع‌آوری اعانه
دومین خبری که در جراید آن زمان در این‌باره منعکس می‌شود، برگزاری یک نمایش با نام «کدخدااحمد» است. این نمایش را باشگاه ارامنه مشهد به زبان ارمنی در سالن سینما دیده‌بان روی صحنه می‌برد و عواید حاصل از آن به آسیب‌دیدگان شوروی اختصاص داده می‌شود.
گاراژ یگانگی نیز دست‌به‌کار می‌شود و کارگران و کارمندان آن برای اطفال یتیم خلبانان شوروی که موقع انجام وظایفشان به دامان مرگ رفته‌اند، مبلغ ۵۱ هزارو ۲۸۰ ریال اعانه جمع می‌کند و به سرکنسول شوروی در مشهد تحویل می‌دهد. کمک‌ها کم‌وبیش به کمیته یا کنسول شوروی می‌رسد.
۲۵ آبان ۱۳۲۲ طبق خبری که در جریده آزادی به چاپ می‌رسد، مبلغ ۲۵۰ هزار تومان اعانه برای اتباع آسیب‌دیده شوروی در سومین سال جنگ جهانی دوم، جمع و به کنسول شوروی تحویل داده می‌شود. پس از هرکمکی که از راه می‌رسد، سرکنسول شوروی نامه‌ای برای روزنامه می‌فرستد تا فهرست افراد اعانه‌دهنده را اطلاع دهد.
در آذر این سال نیز کمک‌ها ادامه دارد. در این تاریخ، سرکنسولگری اتحاد جماهیر شوروی در مشهد، این خبر را به روزنامه‌ها می‌دهد: «آقایان نام‌برده پایین برای کمک به اطفال شوروی که از جنایات غاصبین فاشیست آلمانی آسیب دیده‌اند، مبلغ زیر را پرداخته‌اند.
آقای غلامحسین رحیمیان ۲۰ هزار ریال، آقای محمد گلزار، مدیر مهمانخانه ملی، ۵ هزار ریال». برای تحریک افکار عمومی، یک نمایشگاه دائمی نیز در مشهد برگزار می‌شود. در این نمایشگاه، اسنادی از خرابکاری‌های آلمان‌ها در شوروی به نمایش گذاشته می‌شود و از مردم مشهد دعوت می‌شود تا از این اسناد بازدید کنند.
چاپ اسامی در روزنامه‌ها و پایان کار
کمیته کمک به خانواده‌های آسیب‌دیده نیز گاهی آگهی‌هایی چاپ می‌کند و روند کار این گروه را اطلاع می‌دهد. جلسات این کمیته روز‌های شنبه و سه‌شنبه در اتاق بازرگانی مشهد برگزار می‌شود و افراد اعانه‌دهنده به کمیته، مراجعه و هرکدام مبلغی تعهد می‌کنند.
۲۱ آذر، این کمیته در روزنامه آزادی می‌نویسد: «جمع تعهد در حدود ۵۰۰ هزار ریال وصول شده است. شماره‌حساب کمیته در بانک ملی مشهد ۲۲۱۷ می‌باشد. از سایر نیکوکارانی که تاکنون مستقیما به کمیته مراجعه ننموده‌اند، تمنا می‌شود در صورت تمایل، کمک‌های نقدی خودشان را به حساب نام‌برده بپردازند».
در آگهی بعدی، جمع تعهدات در مشهد بالغ‌بر ۶۷۰ هزارو ۷۰۷ ریال ذکر می‌شود و از این مبلغ حدود ۷ هزارو ۱۵۳ ریال هزینه چاپ مطبوعات و نمایش شده و بقیه آن به مبلغ ۶۶۳ هزارو ۵۵۴ ریال تحویل داده شده است.
تا آخر دی از شهرستان‌های بیرجند، سرخس، نیشابور، بجنورد، تربت‌حیدریه، کاشمر، گناباد، سبزوار، درجز، باجگیران و قوچان، مبالغی جمع‌آوری می‌شود که فهرست آن در روزنامه آزادی به چاپ می‌رسد. در آن زمان، مجموعه کمک‌های کمیته به آسیب‌دیدگان شوروی، حدود یک‌میلیون‌و ۷۹ هزارو ۴۷ ریال است.
آگهی دیگری در چند قسمت در این روزنامه به چاپ می‌رسد که فهرست اعانه‌دهندگان به خانواده‌های آسیب‌دیده شوروی را در چند قسمت منتشر می‌کند. حضور مسئولان و تاجران شهر در این فهرست، پررنگ است و وجود نام‌هایی مانند کارمندان اداره بهداری، کارمندان دارایی، اداره دام‌پزشکی، کارمندان انحصار تریاک و انبار غله، نشان از سازمانی بودن این نوع کمک‌ها دارد.
چاپ این اسامی در روزنامه‌های آن زمان به‌نوعی تبلیغ برای اشخاص بوده است و هرکدام از بزرگان شهر سعی می‌کردند از این قافله عقب نمانند و نام آن‌ها درکنار دیگر سرشناسان شهر قرار بگیرد. به نظر می‌رسد با چاپ این فهرست در روزنامه، کار کمیته یادشده پایان می‌گیرد و دیگر خبری از آن نمی‌توان یافت.
* این گزارش یکشنبه ۱۵ بهمن‌ماه ۱۴۰۲ در شماره ۴۱۵۰ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
