روایتی کوتاه از مشهد و آخرین روز‌های بهمن ۱۳۵۷

۲۹ دی ۱۳۵۷ خورشیدی (مصادف با۲۰ صفر و اربعین حسینی) تظاهرات بسیار بزرگی با حضور مشهدی‌ها برگزار می‌شود. گروه‌های مختلف مردم مشهد، ازجمله دانشجویان دانشگاه فردوسی از جلوی دانشکده ادبیات و سایر محلات و مراکز به‌طرف مدرسه نواب حرکت می‌کنند.

در این تظاهرات، جمعی از کودکان و نوجوانان کرولال، شعار‌های خود را بر روی پلاکارد‌ها نوشته‌اند. درکنار این، گروهی از زنان (در دوازده گروه منظم) که شعارهایی، چون «اربعین حسینی، منتظریم خمینی»، «شاه دربه‌در شد، ساواک بی‌پدر شد»، «بختیاربختیار، دولت بی‌اختیار» سر می‌دادند، دیده می‌شوند.

ناگفته نماند در همین روز، مأموران انتظامات این راهپیمایی، سه مرد را که با لباس‌های زنانه قصد آشوب داشتند، نیز دستگیر می‌کنند. جمعیت تظاهرکننده بعد از طی مسیر در صحن‌ها، در فلکه حضرت و خیابان‌های منتهی به حرم مستقر می‌شوند و به سخنرانی آقایان حجت‌الاسلام‌والمسلمین هاشمی‌نژاد، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای و آیت‌الله طبسی گوش می‌دهند.

در پایان این مراسم هم قطعنامه‌ای ده‌ماده‌ای قرائت می‌شود. این قطعنامه، لغو نظام سلطنتی و استقرار جمهوری‌اسلامی را درخواست می‌کند و همه این‌ها یعنی شهر در این ایام، درگیر جنگی نابرابر است، اما با آمدن بهمن، عطر بهاری که زود رسیده است، کوچه‌های مشهد و ایران را پر می‌کند. این آغاز در ۱۲ بهمن و ورود امام به ایران، با جشن و سروری ملی گره می‌خورد.

۳ بهمن
پخش شایعات کودتا و بمباران مشهد و قم

در نخستین روز‌های بهمن نیز تظاهرات پراکنده گروه‌های مختلف مشهدی در مناطق مختلف شهر همچنان ادامه دارد؛ روز اول بهمن، جسد دو تن از شهدای قوچان که به مشهد آورده شده بودند، با حضور انبوهی از مردم (از میدان فردوسی تا حرم) تشییع می‌شود.

روز دوم نیز گروهی از دانشجویان، راهپیمایی خود را از دانشکده ادبیات شروع کرده، پس از عیادت از مجروحان بستری در بیمارستان شاهرضا، در خیابان دروازه‌طلایی (مدرس فعلی) به گروهی از طلاب مدرسه نواب می‌پیوندند و از آنجا به‌سمت حرم حرکت می‌کنند.

روز سوم بهمن، خبری درباره تصمیم امام‌خمینی (ره) برای بازگشت به ایران، منتشر و سبب واکنش حامیان رژیم می‌شود. این عده با هدف تضعیف روحیه مردم در آستانه ورود امام، شروع به انتشار شایعات می‌کنند. تصمیم ارتش برای انجام کودتا و بمباران شهر‌های قم و مشهد ازجمله این شایعات است.

البته در پاسخ به این تهدیدها، اعلامیه‌هایی نیز در حمایت از حرکت مردم صادر می‌شود. یکی از این اعلامیه‌ها که در روز چهارم بهمن در مشهد توزیع می‌شود، اعلامیه سیدحسین‌شاه عالمی‌نژاد، از بزرگان ایل خاوری خراسان، بوده که در آن چنین آمده است: «نیم‌میلیون نفر جمعیت ایل خاوری خراسان درکنار انقلابیون، آماده جان‌فشانی هستند».

همچنین گروهی از مردم مشهد که تعداد آن‌ها را ۱۰ هزار نفر تخمین زده‌اند، با ۱۰۰دستگاه اتوبوس به قصد استقبال از امام، مشهد را به مقصد تهران ترک می‌کنند.

۵ بهمن
طرفداران رژیم پهلوی در خیابان احمدآباد

روز پنجم نیز گروهی از طرفداران رژیم در حمایت از قانون اساسی، دست به راهپیمایی محدودی در خیابان احمدآباد می‌زنند. گویا رژیم به‌طور محرمانه به ارتشیان و نیرو‌های مسلح دستور داده است که با خانواده‌هایشان در طرفداری از قانون اساسی و دولت بختیار راهپیمایی کنند.

اسناد می‌گویند مردم انقلابی مشهد دربرابر این حرکت، واکنش جدی از خود نشان نمی‌دهند. به‌دنبال این حرکت، روز ششم بهمن، اعلامیه‌ای از طرف عده‌ای از سربازان، درجه‌داران و افسران لشکر ۷۷خراسان منتشر می‌شود که در آن چنین بیان شده است: «ضمن هم‌بستگی با مردم و اجرا نکردن دستور تیراندازی فرماندهان به‌سوی مردم، در حمایت از عده‌ای از کارکنان نیروی هوایی پایگاه‌های همدان، دزفول و بندرعباس به مدت ٤٨ساعت اعتصاب غذا خواهیم داشت». با اعلام اعتصاب غذای لشکر ۷۷ خراسان، جمعی از مدرسان حوزه علمیه مشهد، نامه حمایت خود از این گروه را منتشر می‌کنند.

۷ بهمن
راهپیمایی در دمای ۱۵درجه زیر صفر

در روز هفتم بهمن که مصادف با ۲۸صفر است، گروه‌های مختلف مردم در دمای پانزده درجه زیر صفر، شعارگویان از مسیر خیابان‌های نادری، فلکه حضرت، خیابان طبرسی و کمربندی (بولوار وحدت) وارد پایین‌خیابان شده، به‌سمت حرم مطهر رضوی پیش می‌روند.

روزنامه آفتاب‌شرق برای ۸ بهمن، تیتری با موضوع راهپیمایی میلیونی مردم می‌زند و از پلاکارد‌ها و شعار‌های مختلف تظاهرکنندگان می‌نویسد. بیشتر خیابان‌های اطراف حرم مطهر، دیگر زیر پای تظاهرکنندگان است و همه مسیر‌ها به حرم ختم می‌شود.

جمعی از علما و مدرسان حوزه علمیه مشهد نیز در اعلامیه‌ای در ا ین روزنامه، از اعتصاب لشکر ۷۷ خراسان حمایت می‌کنند. مساعد شدن اوضاع اقتصادی به‌ویژه برای مشهد، از دیگر گزارش‌های این روزنامه است که از ورود مرتب قطار‌های غذا و سوخت به مشهد خبر می‌دهد.

۹ بهمن
استعفای بهار و شهرستانی در دهم بهمن

روز نهم بهمن نیز که مصادف با آخر ماه صفر و سالگرد شهادت امام‌رضا (ع) است، راهپیمایان از مسیر چهارراه‌نادری، میدان‌شهدا، خیابان پهلوی (امام‌خمینی)، خسروی، خسروی‌نو و فلکه آب در فلکه حضرتی، به سمت حرم مطهر می‌روند.

روزنامه خراسان درباره حوادث این روز چنین نوشته است: «در سرمای شدید هوا مردم برای راهپیمایی به خیابان آمده‌اند. این تظاهرات هم‌زمان با رحلت رسول اکرم (ص) برگزار شده بود». در این روز گزارش‌هایی نیز از خون‌ریزی در تظاهرات بیرجند دیده می‌شود.

در روز دهم بهمن نیز حبیب الله بهار (نماینده مردم مشهد در مجلس شورای ملی) و محمد شهرستانی (شهردارمشهد)، استعفای خود را اعلام می‌کنند. تیتر یک روزنامه خراسان برای ۱۱ بهمن هم از راهپیمایی مردم مشهد خبر می‌دهد که مردم در آن فریاد آزادی سر می‌داده‌اند.

برنامه سفر امام‌خمینی قطعی و بسیار نزدیک شده است. بر همین اساس، در این تاریخ، جمعی از استادان و علمای حوزه‌علمیه مشهد، بیانیه‌ای صادر و از حرکت مردم حمایت می‌کنند. آن دسته از علمایی هم که برای تحصن به حرم رفته بودند، بیانیه‌ای منتشر کرده‌اند.

تظاهرات همچنان در شهر‌های فردوس، چناران، گناباد، حتی شهر زلزله‌زده طبس و... ادامه دارد. آفتاب‌شرق، تحصن علما در حرم مطهر را با تیتر سخنرانی آیت‌ا شیرازی در جمع آن‌ها با صدور بیانیه، روایت کرده است. همچنین خبر راهپیمایی اصناف، دانشگاهیان و تظاهرات در نیشابور، بین تیتر‌های بزرگی از سخنان امام‌خمینی به چشم می‌خورد.

۱۲ بهمن
آمدن امام و شروع یک جشن ملی در ایران

با بازگشایی فرودگاه مهرآباد، امام‌خمینی پس از سال‌ها دوری از وطن در دوازدهم بهمن با استقبال میلیونی مردم به ایران بازمی‌گردد. با انتشار خبر ورود امام، موجی از شادی و خوشحالی، مشهد را فرامی‌گیرد.

حدود ساعت ۱۱صبح این روز، هزاران نفر از مردم مشهد درحالی‌که سبد‌هایی از گل و عکس‌های امام را در دست گرفته‌اند، از مقابل مدرسه نواب حرکت می‌کنند، درحالی‌که شعار «خمینی بت‌شکن/ خوش آمدی به وطن» را فریاد می‌زنند. این تظاهرات که با جشن و سرور، پخش شیرینی و شکلات، بوق زدن ماشین‌ها و روشن کردن چراغ‌ها همراه است، تا پانزدهم بهمن ادامه می‌یابد.

ناگفته نماند که در همین روز، آیت‌الله قمی و آیت‌الله شیرازی با مخابره تلگرافی برای امام، مراتب خوشحالی خود از حضور مجدد ایشان را اعلام می‌کنند. درکنار این، آیت‌الله شیرازی همچنین در روز ۱۵بهمن، پیامی برای آیت‌الله خمینی به تهران می‌فرستد. مضمون تیتر روزنامه‌های مشهد در ۱۲ بهمن، سراسر شادی و اشتیاق است؛ زیرا خبر‌هایی از موافقت ایرفرانس با پرواز پاریس به تهران، به گوش رسیده است.

خراسان در این روز، در خبری اعلام می‌کند که دانشگاهیان نیز به تحصن علما در حرم پیوسته‌اند. این جریده نوشته است: «روحانیون مبارز در صحن امام متحصن شدند. آیت‌الله  شیرازی نیز پس از اقامه نماز، دقایقی [را]درمیان متحصنان گذراندند».

یکی از اهداف این تحصن، نیز اعتراض به ایجاد موانع در راه بازگشت امام‌خمینی، اعتراض به کشتار بی‌رحمانه جمعه تهران و آگاهی  بخشیدن بیشتر به جامعه بیان شده است.

طبق نوشته روزنامه خراسان، جامعه دانشگاهیان برای شرکت در تحصن جامعه روحانیت، دسته جمعی و با نظمی خاص از باشگاه دانشگاه حرکت کردند و در مسیر، ضمن سردادن شعار‌های مختلف، شاخه‌های گل به سربازان و پاسبان‌ها می‌دادند. هرچند خبر قطعی شدن پرواز امام به ایران رسیده بود، تحصن قرار بود تا زمان فرود هواپیمای امام در مهرآباد، ادامه پیدا کند.

* این گزارش پنج‌شنبه ۱۲ بهمن‌ماه ۱۴۰۲ در شماره ۴۱۴۸ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.