سفیران آب، نگهبانان برق

سر شلنگ را بیشتر فشار می‌دهیم تا آب شرب و تصفیه شده با جریان تندتری به شبکه فاضلاب بپیوندد. می‌رویم زیردوش حمام و همه ماجرا‌های ریز و درشت روزمان را مرور می‌کنیم. یک‌ساعت تمام به چرایی آن‌ها فکر می‌کنیم و انگارنه‌انگار که هر روز کنتور تمام شدن آب قابل شرب، به صفر میل می‌کند.

هنوز نمی‌خواهیم و دوست نداریم باور کنیم بحران آب از همه چیز‌هایی که می‌خوانیم به ما نزدیک‌تر است. برای همین به سادگی از کنار تمام هشدار‌ها رد می‌شویم.

با اینکه کم‌آبی و خشکسالی، خسارات جبران ناپذیری‌تری از سیل و زلزله بر جای می‌گذارد، ولی عادت کرده‌ایم تا بحران را به چشم خودمان نبینیم اعتنایی نکنیم و کوچک‌ترین تغییری در سبک زندگی مان اعمال نکنیم.

همه جریان از محله‌گردی هفتگی آغاز شد. حضور شهردار منطقه و تیم همراه در مسجد جواد الائمه (ع) و صحبت‌های «بمان‌علی چاویده» درباره مشکلات محله و هشدارانگیزترین خبری که تیتر این روز‌های ما شده است. بارش‌های فعلی کفاف تشنگی سد‌های استان را نمی‌دهد.

خشکسالی در راه است و... باز هم بی تفاوت از کنار آن می‌گذریم؛ انگار باید فاجعه باشدکه کمی به خودمان بیاورد. قضیه برای خانواده چاویده به‌قدری جدی است که تمام زمانی که بمان‌علی تریبون را از آن خود دارد، از نگرانی‌اش برای نگهداری منابع آبی می‌گوید.

انتهای آب را باور نداریم

قرارمان بعد از بازدید همان روز در سرخس ۱۹ منزل «سفیران آب» هماهنگ می‌شود؛ این عنوانی است که اهالی روی خانواده کوچک و سه نفره چاویده گذاشته‌اند.

جمعی صمیمی و آرام، با طرز تفکر متفاوت و روشی خاص در زندگی. این موضوع را می‌شود در همان زمان کوتاهی که میهمان‌شان هستیم، فهمید. تأکیدی که برای خاموش کردن برق وقت بیرون آمدن از آشپزخانه دارند و مهم‌تر از همه حرف‌هایی که درباره چگونگی مصرف کردن آب می‌زنند.

این تقید و تعهد را در گفتار علیرضا، پسر جوان خانواده هم می‌شود حس کرد؛ وقتی درباره تشویق مردم به صرفه جویی راهکار می‌دهد. او که با وجود خامی روز‌های جوانی معتقد است: اگر آگاهی اجتماعی برای چگونگی مصرف آب نباشد تاوانش، زندگی آینده و حیات خودمان را تهدید می‌کند.

تفکیک آب شرب

بمان‌علی چاویده اصالتا تربتی است و بازنشسته اداره پست تهران. پس از انتقال به مشهد چند‌سالی در شهرک شهید رجایی ساکن بوده و بعد به این محدوده، یعنی محله کارمندان نقل مکان کرده است.

او که این روز‌ها دهه هفتاد زندگی‌اش را تجربه می‌کند، وقتی موضوع آب وکم‌آبی به میان می‌آید، مثل خیلی از بزرگ‌تر‌ها خاطرات ریز و درشت زمستان‌های سرد و پربرف گذشته را به خاطر می‌آورد که آب فراوان بوده است.

گفتن از این خاطرات بهانه می‌شود تا پای طرحی را به میان بکشیم که سال هاست در میان خانواده آن‌ها اجرا می‌شود و شاید به خاطر سختی‌هایی که دارد خوشایند خیلی‌ها برای زندگی نباشد.

دو سطل آب در کنار هم، یکی برای شستشو و دیگری جمع آوری آب وضو و آب شرب بدون چربی این روال همیشگی زندگی در خانواده چاویده است.

آب جمع‌آوری شده به این روش یا صرف آبیاری درخت‌های محله می‌شود یا برای شست‌وشوی ماشین و سرویس پله به کار می‌آید.

آبیاری ۴۰ درخت با آب غیرشرب

در مجتمع آن‌ها غیرممکن است از آب شرب، به‌غیر از موارد ضروری استفاده شود. «بمان علی» درخت‌ها را نشانه‌گذاری و مشخص کرده است. اینکه امروز نوبت آب کدامشان است. نزدیک به ۴۰ درخت را با این روش آبیاری می‌کند.

می‌گوید: بار‌ها دیده‌ایم همسایه‌ها بی هیچ نگرانی و هراسی از بحرانی که در پیش داریم، برای شست‌وشوی ماشین و خودرو از آب شرب استفاده می‌کنند؛ شاید خیلی‌ها از کنار این موضوع راحت بگذرند، اما من و خانواده هر وقت به موضوعی برخوردیم، تذکر داده‌ایم.

البته قضاوت خیلی از مردم این است که ما سخت می‌گیریم. استدلالشان هم این است درصد آبی که ما مصرف می‌کنیم و مصرف کننده هستیم به جایی بر نمی‌خورد.

به اندازه مصرف کردن، خساست نیست

شاید اوایل زندگی دیدگاه و خلق و خوی او برای همسرش هم سخت بوده است. اینکه در زندگی زناشویی آن‌ها خط و خطوطی مشخص شده است که باید رعایت شود.

مریم فهیمی تعریف می‌کند: نه اینکه فکر کنید رعایت کردن این موضوع مربوط به ایامی است که با کمی بارش و نزولات آسمانی مواجه هستیم. در زندگی ما از همان ابتدا روش جداسازی آب مصرفی بی نمک و بدون چربی برای آبیاری درخت و گلدان وجود داشته است.

اوایل زندگی، اِعمال این روش کمی برایم سخت بود؛ اینکه مدام بخواهم آب وضو را از آب شست‌وشو تفکیک کنم؛ اما کم‌کم عادت کردم و این حساسیت برای من هم ایجاد شد. ناخودآگاه به دنبال سطل هستم. تا آن جا که وقتی می‌بینم به فرض کسی با شلنگ در حال شست‌وشوی جلوی منزل مسکونی‌شان هست به آن‌ها تذکر می‌دهم. به نظرم این موضوع هم به نوعی امر به معروف و نهی از منکر است.

حساسیت بمان‌علی چاویده برای به اندازه مصرف کردن و قناعت اصلا به مفهوم خساست نیست؛ درحالی‌که خیلی از اطرافیان و آشنا‌های دور و نزدیک آن‌ها را به خسیس بودن متهم می‌کنند و بعضی‌ها رفت‌وآمدشان را با آن‌ها محدود کرده اند.

مسئولیت‌پذیری در برابر آب

فهیمی اعتقاد دارد نظام آموزشی برای مسئولیت‌پذیر کردن شهروندان در مصرف آب ضعیف است و می‌گوید: بدون تعارف و صریح می‌گویم و نمی‌خواهم توهین تلقی شود. بخش مهمی از جامعه ما در مسائل جزئی به بینش نرسیده‌اند. مثلا این آگاهی را دارندکه باید در انتخابات شرکت کنند و این خیلی خوب است، اما هنوز به این باور نرسیده‌اند که آب را باید درست مصرف کنند.

باید این آگاهی را به مردم داد. مسئله آموزش گرچه زمانبر است، اما باید از مهد‌های کودک و مقاطع ابتدایی تحصیل شروع شود. من به عنوان یک شهروند گاهی زیرنویس‌هایی درباره چگونگی مصرف آب در تلویزیون می‌بینیم که با آن‌ها نمی‌شود مشکلات یک کشور را حل کرد.

به نظرم همان طرحی که امروز درباره آموزش بیماری دیابت و ایذر با چاپ برشور در محله‌ها دنبال می‌شود، باید درباره چگونگی مصرف هم اجرا شود. بعضی‌ها هنوز بحران خشکسالی و کم‌آبی را باور ندارند و فکر می‌کنند یکسری هشدار‌ها پیشگیرانه است، نه یک معضل واقعی و جدی که می‌تواند در آینده‌ای نه‌چندان‌دور برای آن‌ها دردسرساز شود.

قبلا وقتی درباره آلودگی هوا به افراد تذکر داده می‌شد تا کمتر ماشین بیرون بیاورند، شاید باورشان نمی‌شد؛ ولی بعد از چند سال ما شاهد روز‌های خطرناکی در ماه زمستان برای آلودگی هوا هستیم و شرایط اضطرار حتی شهر را به تعطیلی کشانده است. وضعیت آب هم به همین شکل است.

خیلی‌ها روش‌های صرفه‌جویی را بلد نیستند و اسیر عادت‌های غلط خودشان هستند. این که موقع وضو گرفتن، شست‌و‌شو و استحمام دائم شیر آب را با فشار بالا باز می‌گذارند و نمی‌دانند این موضوع چقدر به منابع آب آشامیدنی لطمه می‌زند. این‌ها نه آموزش دیده‌اند و نه بلد هستند و باید آموزش ببینند.

با پر مصرف‌های آب برخورد نمی‌شود!

حالا نوبت آقای چاویده است که رشته کلام را به دست بگیرد و حرف‌هایی را که بار‌ها و بار‌ها به عنوان گلایه مطرح کرده است، اینجا عنوان کند. او می‌گوید: وقتی خود شهرداری نسبت به این موضوع اهمیتی نشان نمی‌دهد و برای آبیاری فضای سبز گاهی اوقات از آب شرب لوله کشی استفاده می‌کند چه انتظاری از دیگران می‌توان داشت.

چرا با وجود مجموعه‌های متعدد آبی در مشهد از بخش غیرقابل استفاده آب آن‌ها برای آبیاری استفاده نشود. حقیقت این است که نظام تشویق و تنبیه از یک طرف و سیستم حمایتی برای مسئولیت شهروندان در مصرف آب، تعطیل است.

اید مصرف‌کنندگان پرمصرف شناسایی شوند و با آن‌ها برخورد شود؛ در حالی که هیچ عامل بازدارنده‌ای وجود ندارد. یکی از کار‌هایی که وزارت نیرو سازمان آب و فاضلاب اقدام درستی درباره‌اش انجام نداده است و اتفاقا فکر می‌کنم در صرفه‌جویی آب جواب می‌دهد، تفکیک کنتور‌های آب است. در مجتمع‌ها و آپارتمان‌هایی که امکان دارد، تفکیک کنتور صورت بگیرد؛ اگر این تفکیک صورت بگیرد هر کس می‌داند چقدر مصرف می‌کند و قطعا صرفه‌جویی می‌شود.

الان در خیلی از آپارتمان‌ها این اتفاق نمی‌افتد؛ چون مردم می‌گویند ما برای چه صرفه‌جویی باید بکنیم وقتی همسایه کناری این همه اسراف می‌کند.

او ادامه می‌دهد: بخشی از مشکل به سیستم خرابی لوله‌کشی‌ها به‌ویژه در بافت فرسوده بر می‌گردد که کسی خود را مسئول تعمیر و ترمیم آن‌ها نمی‌کند. ما مدیریت کردن این منابع طبیعی را یاد نگرفته‌ایم و شاید به خاطر وفور نعمت خطر را حس نکرده‌ایم.

چرا نباید در خیابان‌های شهر ما، منبع‌های بتونی‌ای برای جمع‌آوری آب باران باشد تا به موقع از آن استفاده کنیم؟ چرا کسی به مالکان ساخت‌وساز‌های بزرگ شهر که با آب شرب انجام می‌شود، اخطار نمی‌دهد؟ چرا برای تکیه‌ها و مساجد الگوی مصرف نگذاشته‌ایم؟ چرا مردم را نسبت به این موضوع مهم حساس نکرده‌ایم؟

چاویده سپس گفته‌های همسرش را تکرار می‌کند و می‌گوید اینکه خیلی‌ها به خاطر سخت‌گیری در مصرف آب، آن‌ها را به تمسخر می‌گیرند و حتی بین اهالی محله به «بابا برقی» و «بابا آبی» هم معروف شده‌اند، برای‌شان اهمیتی ندارد؛ چون می‌دانند خطر کم‌آبی‌ای که در کمین است، گریبان همه آن‌ها را خواهد گرفت.

تشویقی برای قبض آب

برای پی بردن به جزئیات ریزتر زندگی آن‌ها در موضوع مدیریت کردن منابع طبیعی، گفتگو را با این پرسش‌ها ادامه می‌دهم.

مبلغ مصرفی قبض شما معمولا چقدر است؟

به خاطر مصرف کم بیشتر اوقات تشویقی گرفته‌ایم. به این مفهوم که آن دوره پولی پرداخت نکرده‌ایم.

معمولا هر چند وقت یک‌بار به شست‌وشوی ماشین خود می‌پردازید؟

هر زمانی که احساس کنم به این کار نیازست؛ اما حتما که نباید از آب شرب باشد. تا جایی که امکان داشته باشد با استفاده از دستمال این کار را انجام می‌دهم. اگر هم در فصلی مثل زمستان شست‌وشو ضرورت داشته باشد، همان آب جمع‌آوری شده غیرقابل استفاده را به‌کار می‌گیریم.

وقت استحمام که نمی‌شود از این آب استفاده کرد، درست است؟

شاید باورتان نشود از اول تا آخر حمام ما با دو لگن آب است و در انتها برای دوش گرفتن خیلی کوتاه و به اندازه آبکشی استفاده می‌شود.

طرح‌هایی را که بازگو کرده‌اید تا به حال به جایی هم ارائه داده‌اید؟

بله. به دفتر ریاست جمهوری که آن‌ها هم به سازمان آب مشهد ارائه داده‌اند و چند بار هم از این سازمان با من تماس گرفته‌اند.

می‌توانید چند نمونه از عکس‌العمل‌های مردمی را بگویید که به آن‌ها برای مصرف درست آب تذکر داده‌اید؟

مهم‌تر از همه این جمله بوده است که خیلی عذاب آورست: «پولش را می‌دهم به خودم مربوط است!» یا اینکه «من نکنم یکی دیگر هدر می‌دهد»، «خودم استفاده نکنم که فردا به بقیه سخت نگذرد؟»، «بروید به آن‌هایی بگویید که استخرهاشان را برای تفریح پر می‌کنند! چرا زورتون به ما رسیده است» و....

* این گزارش دوشنبه ۲ بهمن ۱۳۹۶ درشماره ۲۷۸ شهرآرامحله منطقه ۶ چاپ شده است.