نیم‌قرن زندگی پشت پیشخوان کفاشی محله صاحب‌الزمان 
مهندسی ذهن در دل محله شفا 
نیم‌قرن زندگی پشت پیشخوان کفاشی محله صاحب‌الزمان
پروانه رضازاده| کفش‌های سفید کوچک و کهنه لنگه‌به‌لنگه‌ای که کنار خیابان روی زمین افتاده است، چه خاطراتی را که در ما زنده نمی‌کند. یاد قدیم‌ها به‌خیر؛ سالی یک بار کفش می‌خریدیم آن هم عید به عید؛ چشم می‌کشیدیم که کفاشی‌های محله، شاید هم تمام شهر را به عشق خرید زیر و رو کنیم و روز عید کفش نو پا کنیم. بعضی وقت‌ها هم کفش جایزه و هدیه می‌گرفتیم ولی کفش‌هایمان عجب کفش‌های بادوامی بودند! هنوز هم کفاشی‌های محله‌مان رنگ وبوی قدیم می‌دهند. چقدر خاطره از دوباره سر زدن به آنها یادمان می‌آید. به کفش‌های کوچک و بزرگ پشت ویترین که نگاه می‌کنی ناخودآگاه می‌گویی: «یادش به‌خیر قدیم ها».
محمد جوان‌دهقان یکی از کفاش‌های قدیمی منطقه در محله صاحب‌الزمان(عج) است که شاید خیلی از ما از مغازه‌اش خاطره داریم. همان مغازه دو‌دهنه‌ای که از واپسین سال‌های دهه۵۰ تا حالا برای پیدا کردن کفش خیلی از عید‌ها و مراسم‌هایمان، کفش‌هایش را دانه به دانه برانداز کرده و پا زده‌ایم. خودش می‌گوید یکی از هفت کفاشی قدیمی مشهد است و آن موقع که فروشگاهش را سر چهارراه گلستان راه انداخته، خیابان دانشگاه و گلستان این همه پر رفت و آمد نبوده و این همه کفاشی نداشته است.
اینکه چرا و چگونه کفاش شده را در یک جمله خلاصه می‌کند و می‌گوید: از مدرسه که فرار کردم، کفاشی را شروع کردم. کار کردن را دوست داشتم و به واسطه یکی از آشنا‌یانم که کفاش بود، با کار آشنا شدم و حالا ۳۲سال است که کفاشم. اسم فروشگاه را هم همان سال‌ها به پیشنهاد یک دکورساز گذاشتم «لال جین» که نام یکی از روستا‌های اطراف همدان است و به صنایع سفالی‌اش معروف است.
کفش‌های قدیمی بادوام‌تر بودند
کفاشی این روز‌ها با زمان قدیم خیلی فرقی کرده. قدیم‌ها بیشتر کفش‌ها را با چرم می‌ساختیم؛ اما الان بیشتر تولیدی‌اند و از پارچه یا چرم مصنوعی درست شده‌اند؛ تخته کفش‌های امروز هم لاستیکی شده است. کیفیت کفش‌های قدیمی بهتر بود و خودمان کفش تازه می‌دوختیم. استفاده‌کننده آن را ۱۰سال می‌پوشید و هیچ طوری‌اش نمی‌شد. اما الان کفش‌ها یا چینی شده‌اند یا با مواد اولیه ارزان چینی ساخته شده‌اند، یا زود خراب می‌شود یا کمردرد و پادرد می‌شوی و مجبور می‌شوی قیدشان را بزنی و بی‌خیالشان شوی.
قدیم‌ها دوخت هر کفش تخصص می‌خواست، کفش زنانه داشتیم و مردانه و بچه‌گانه. ساختن هر کدام راه و روشی داشت، اما الان کفش اسپرت بازار را گرفته و زنانه و مردانه هم ندارد. اغلب دنبال کفش اسپرت هستند و بعد از مدتی اسپرت پوشیدن، دیگر در هیچ کفش رسمی و اداری احساس راحتی نمی‌کنند.
پیاده رفتن به از کفش تنگ
این کفاش باتجربه محله‌مان می‌گوید: پیش‌تر بیشتر به جنس کفش و دوام و راحتی اهمیت می‌دادند، اما این روز‌ها فقط رنگ و ظاهر کفش برای خریدار مهم شده. کفش چرم هم که گران است و هر کسی نمی‌تواند به سراغش برود. خلاصه اینکه فرق الان با قدیم‌ها خیلی زیاد است. رونق کارمان هم کم و دست زیاد شده. قدیمی‌ها برای کفش حرمت قائل می‌شدند و ما برای کفاش شدن سال‌ها شاگردی کردیم، اما الان خیلی‌ها بدون تجربه به کفاشی رومی‌آورند و کفش غیراستاندارد و گران‌قیمت دست مردم می‌دهند. دهقان قبلا تولیدی کفش هم داشته ولی می‌گوید که دیگر نه کارگر‌ها، همان کارگر‌های گذشته هستند و نه جنس‌ها همان جنس قدیم.
او می‌گوید: پا قلب دوم ماست بنابراین برای انتخاب کفش باید خیلی دقت داشت. خیلی از کمردرد‌ها، بیماری‌های مفصلی و باریک شدن ناخن‌های پا ناشی از تنگی کفش چه در عرض و چه در طول پا و بلندی و کوتاهی پاشنه کفش است.
در گذشته نزدیک عید آن‌قدر مغازه شلوغ می‌شد که نمی‌توانستیم پاسخگو باشیم
به اندازه روز‌های کارم خاطره دارم
او که سال‌های زیادی از زندگی‌اش را در این فروشگاه سپری کرده آن‌قدر خاطره دارد که نمی‌تواند از بین آنها یکی را انتخاب کند. فقط می‌گوید: یادش به‌خیر سال‌های قبل، نزدیک عید آن‌قدر مغازه شلوغ و پر از مشتری می‌شد که نمی‌توانستیم پاسخگو باشیم. باید در مغازه را می‌بستیم تا مغازه خالی شود و دوباره بازش می‌کردیم.
این روز‌ها دیگر خبری از آن شور و حرارت خرید شب عید نیست. هم خرید کم شده، هم توانایی مردم و حال و حوصله خرید کردن و گشتن دنبال جنس خوب. مردم تا چشمشان به یک کفش خوش‌رنگ و رو می‌افتد، می‌خرند و به راحتی و دوامش زیاد فکر نمی‌کنند.
کفاش پیر محله ما که از وضعیت بازار و خرید کفش شاکی است، ادامه می‌دهد: پیش از اینکه خیابان دانشگاه یک‌طرفه بشود و این میله‌های آهنی وسط خیابان جا خوش کنند، وضعیت بازار بهتر بود، اما الان که جای پارک حتی به سختی هم پیدا نمی‌شود، مشتری‌ها هرروز کم و کمتر می‌شوند.
هوای کفشتان را داشته باشید
خیلی قدیم‌تر‌ها کفش‌های چرمی را به جای واکس، روغن دنبه یا روغن پیه می‌زدند تا هم نرم و انعطاف‌پذیر بماند و هم دیر‌تر خراب شود؛ اگرچه خاک روی آن را می‌گرفت ولی کفش‌ها بیشتر عمر می‌کردند. الان دیگر این چیز‌ها از مد افتاده و واکس آماده کار را راحت کرده، اما کیفیت روغن و واکس‌های قدیمی کجا و اینها کجا! کفش چرمی بهترین نوع کفش است و برای مراقبت از آن لازم نیست کار سختی انجام بدهیم؛ فقط باید تمیز باشند و هر چند وقت یک‌بار واکس بخورند. حرارت و آفتاب هم عمر کفش را کم می‌کند.
*این گزارش شنبه ۲۰ آبان ۱۳۹۱ در شماره ۳۰ شهرآرامحله منطقه یک منتشر شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
