دیوار خاطر کوچه صابونپزها 
صباغیانطوسی: هنرمند کسی است که رنگ و فرم را بشناسد 
خانه چاووشی، وقف مسجد حضرت عباس(ع) شد
وقتی جمعیت محله مقدم زیاد شد، بزرگان و بازاریان دور هم جمع شدند و به این نتیجه رسیدند که برای ادای فریضه نماز به مسجدی در محله‌شان نیاز دارند. در آن جمع، «محمدعلی چاووشی» خانه‌اش را وقف ساخت مسجد کرد.
حاشیه بولوار جمهوری اسلامی، بین جمهوری اسلامی ۶ و ۸ در‌کنار مغازه‌های لوازم یدکی، مسجد حضرت‌عباس (ع) قرار دارد؛ مسجدی که در سال۱۳۵۴ ساخته و نمای آن، دوازده‌سال پیش بازسازی شد، اما هنوز از گلدسته‌های بلند و گنبد آن خبری نیست.
مسجد حضرت‌عباس (ع) تا قبل‌از کرونا جزو سه مسجد شبانه‌روزی مشهد بود و حالا تا پاسی از شب، پذیرای زائران و افراد کارتن‌خواب است. علاوه‌بر‌این، در دوران دفاع مقدس، پایگاه اعزام سربازان بوده و ۲۳ شهید تقدیم انقلاب کرده است. در حال حاضر، این مسجد فعالیت‌های مختلفی در زمینه اشتغال‌زایی، ازدواج و کمک به نیازمندان دارد.
در‌کنار این فعالیت‌های فرهنگی همچون راه‌اندازی طرح مدرسه مسجد، حوزه علمیه روح‌الله را هم در این سال‌ها دایر کرده است. مسجد حضرت عباس (ع) طی سال‌ها سه بار بازسازی شده که آخرین بار از حدود یک سال‌ونیم قبل شروع شده است و هنوز ادامه دارد.
آن‌طور‌که امام جماعت مسجد می‌گوید، روند بازسازی طولانی شده است و یک‌میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان برای ساخت‌وساز بدهی دارند. در راه بازسازی مسجد، نمازگزاران و اهالی محله در حد توانشان کمک کرده‌اند.
وقف ماندگار آقای چاووشی
حسن باقری از کسبه و اهالی قدیم محله مقدم است که سال ۵۳ پدرش قطعه‌زمینی در خیابان جمهوری خرید و آن را ساخت. حسن شانزده‌سال داشت که به این محله نقل مکان کردند. او به هر گوشه از این خیابان نگاه می‌کند، خاطره‌ای از گذشته در ذهنش جان می‌گیرد.
به گفته او در آن دوران، هنوز خیابان جمهوری که به آن «ضد» می‌گفتند، عقب‌نشینی نکرده بود. هم‌زمان با طرح توسعه اطراف حرم رضوی توسط مرحوم ولیان در سال۵۳، خانه‌های حاشیه بولوار جمهوری هم عقب‌نشینی کرد و این معبر وسیع شد.
آن زمان مسجدی در محله نبود. حسن‌آقا این‌طور می‌گوید: وقتی جمعیت محله بیشتر شد، بزرگان و بازاریان دور هم جمع شدند و به این نتیجه رسیدند که برای ادای فریضه نماز به مسجدی در محله‌شان نیاز دارند. در آن جمع، یکی از اهالی به نام «محمدعلی چاووشی» خانه‌اش را وقف ساخت مسجد کرد؛ خانه‌ای که هر‌ساله در دهه اول محرم و آخر صفر در آن روضه‌خوانی داشت.
آن‌طور‌که باقری می‌گوید، مکان فعلی مسجد، اوایل خانه‌ای دوطبقه بوده است و محرم و صفر که درِ خانه برای روضه باز می‌شد، دوطبقه خانه و تابستان‌ها حیاط آن پر از جمعیت می‌شد. به رسم همه روضه‌های قدیم در پایان با چای و نان قاق از اهالی پذیرایی می‌شد.
اهالی «بازه‌هور» پای ساخت مسجد
بعداز واگذاری ملک برای ساخت مسجد، خانواده چاووشی به خانه دیگری در محله‌ای دیگر نقل مکان کردند. از مرحوم چاووشی اطلاعات دیگری در دست نیست. حسن‌آقا باقری در همین حد می‌داند که مرحوم چاووشی در خیابان گاراژدار‌ها اتاق‌ساز کامیون بود. می‌گوید: بهسازی مسجد سال۵۳ شروع شد و بسیاری از اهالی محله کمک کردند، از‌جمله پدرم پنجره‌های این مسجد را خرید و اهدا کرد.
برای ساخت مسجد، اهالی روستای «بازه‌هور»، از توابع تربت‌حیدریه، پیش‌قدم شدند. برخی از اهالی آن روستا در آن زمان ساکن این محله بودند؛ البته در حال حاضر، برخی فوت شده و بعضی از محله کوچ کرده‌اند. بازه‌هوری‌ها در ساخت مسجد و بعد‌ها در اجرای برنامه‌های مسجد و فعالیت‌هایش نقش پررنگی داشته‌اند. بار اول ساخت مسجد حدود دوسال زمان برد. مسجد شامل زیرزمین و طبقه اول بود. از زیرزمین به‌عنوان کتابخانه استفاده شد و در طبقه بالا نمازگزاران نماز می‌خواندند.
اولین شهیدِ انقلاب مسجد
سال۵۷ فعالیت انقلابی مسجد پررنگ‌تر شد. در آن دوران، شب‌نامه‌ها و اعلامیه‌های امام‌راحل (ره) توسط مرحوم علی شمقدری که از کاسبان این خیابان بود، به دست نمازگزاران می‌رسید. او نقش مهمی در آشنایی اهالی محله با مفاهیم انقلاب اسلامی داشت. شمقدری سال۶۳ توسط منافقین به شهادت رسید.
محمد آصفی‌یزدی که از جوانان فعال آن دوران مسجد است، شهید‌احمد عرفانی را به یاد دارد و او را اولین شهید مسجد حضرت‌عباس (ع) می‌داند که سال۵۷ به شهادت رسید. محمدآقا می‌گوید: شهید‌عرفانی که در خیابان «رام» زندگی می‌کرد، به‌اتفاق پدرش، یکی از نمازگزاران مسجد بود. خانواده شهید بسیار انقلابی بودند، به‌طوری‌که در آن سال‌ها هر‌جا راهپیمایی بود، خانوادگی شرکت می‌کردند.
به فرمان امام (ره) پایگاه بسیج شهید‌کامیاب را تشکیل دادیم. شب‌ها گشت امنیت محله و بازرسی داشتیم
آصفی که در حال حاضر مدیر خانه تاریخ شفاهی مشهد و مدرس دانشگاه است، اولین‌باری را به یاد می‌آورد که احمد به مسجد حضرت‌عباس (ع) آمد. او به‌همراه پسرخاله‌اش، شهید محمود پاک‌سیما، به مسجد تازه‌ساز محله آمدند؛ آن روز بازه‌هوری‌ها حلیم توزیع می‌کردند.
آمدن محمدآقا به مسجد او را تا امروز پاگیر آن کرده و در فعالیت‌هایش شریک است. خودش می‌گوید: به فرمان امام (ره) پایگاه بسیج شهید‌کامیاب را تشکیل دادیم. شب‌ها گشت امنیت محله و بازرسی داشتیم. در زیرزمین مسجد، خوابگاه برای گروه گشت و اسلحه‌خانه درست کرده بودیم. شب‌ها تعداد زیادی از نوجوانان و جوانان در خیابان‌ها به گشت‌زنی مشغول می‌شدند.
هم نماز، هم کتاب
در سال۵۸ شهید علی‌اکبر رضوی کتابخانه بلال حبشی را در مسجد راه انداخت. او دور‌تا‌دور زیرزمین مسجد را قفسه‌های کتاب چید و میز و صندلی تهیه کرد. تعداد اعضای کتابخانه در آن دوران چشمگیر بود و حتی پسر‌ها برای مطالعه درسی به کتابخانه می‌آمدند. آصفی می‌گوید: مسجد ما هم در زمینه دفاع مقدس فعالیت خوبی داشت و هم در جبهه فرهنگی. تلاشمان این بود که با برگزاری کلاس‌های درسی و تقویتی، نسل باسواد و آگاهی داشته باشیم.
آنها در همان زیرزمین کلاس‌های تقویتی ریاضی، زبان، فیزیک، شیمی و عربی را برگزار می‌کردند. این کتابخانه تا چند‌سال قبل، فعال بود و حدود ۲ هزار جلد کتاب و پانصد‌عضو فعال داشت. در حال حاضر، قفسه‌های کتابخانه دور‌تا‌دور مسجد قرار دارد و همه اهالی می‌توانند از کتاب‌ها استفاده کنند.
۲۳ شهید از یک مسجد
می‌توان گفت این مسجد، یکی از مساجد فعال در دوران دفاع مقدس در محله بوده و گواه این حرف هم ۲۳ شهیدی است که از همین‌جا اعزام و در جبهه شهید شده‌اند؛ شهیدانی که بیشترشان نیرو‌های تخصصی بودند که به آنها نیرو‌های درخواستی می‌گفتند.
طرح «ازدواج بدون طلاق» از هشت‌سال قبل شروع شده و حدود سیصد‌ازدواج ازطریق مسجد به ثبت رسیده است
محمدآقا دراینباره می‌گوید: قبل از عملیات با رمزی که بین هم داشتیم، فراخوان می‌زدیم. سریع خودمان را به جبهه مورد‌نظر می‌رساندیم؛ چون می‌دانستیم حتما یک یا دو روز آینده، عملیاتی در راه است و به وجودمان نیاز دارند. ازاین‌رو در طول دفاع مقدس همواره پنج‌شش‌نفر از مسجدی‌ها در جبهه حضور داشتند.
مرحوم محرابی در محراب
اولین امام جماعت این مسجد بعد از انقلاب اسلامی، مرحوم حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالله محرابی بوده است؛ فردی انقلابی که فعالیت‌های ارزنده‌ای برای مسجد انجام داده است. آصفی می‌گوید: حاج‌آقا محرابی دو سال اول فعالیت مسجد، امام جماعت آن بود. سال۱۳۶۱ به‌عنوان امام جمعه درگز به این شهرستان رفت. تابستان‌ها همراه سایر نمازگزاران مینی‌بوسی می‌گرفتیم و برای اقامه نماز جمعه به درگز می‌رفتیم.
دومین امام جماعت مسجد که فعالیت‌های بسیاری داشت، حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی‌اکبر فرجام بود. او ۱۰ سال در این مسجد فعالیت گسترده داشت و با سرمایه‌گذاری روی امور فرهنگی و تشکیل کمیته فرهنگی، پایه‌های کار فرهنگی را در مسجد تقویت کرد.
محل استراحت زائران
این مسجد تا قبل‌از کرونا از مساجد شبانه‌روزی مشهد بود و اکنون جزو معدود مساجد شهر است که بعداز اقامه نماز صبح تا ۱۲شب، درِ آن به روی مراجعه‌کنندگان باز است. در حال حاضر به‌دلیل بازسازی مسجد، فضایی برای استراحت مراجعه‌کنندگان وجود ندارد، اما بعداز اتمام بازسازی، این روند به حالت قبل باز می‌گردد.
یکی دیگر از فعالیت‌های مسجد، برگزاری دوره قرآن آقایان است. دوره قرآن هیئت آل‌یاسین را بازه‌هوری‌ها پایه‌گذاری کرده‌اند. همچنین اردو‌های فرهنگی و تربیتی و کلاس‌های مشاوره خانوادگی هم در مسجد برگزار می‌شود.
بازسازی سه‌باره مسجد
مسجد حضرت‌عباس (ع) سه نوبت بازسازی را به خود دیده است. بار اول بیست‌سال قبل و دومین بازسازی سال۹۵ انجام شد. در بازسازی اول، طبقه اول و سقف شیروانی مسجد به‌طور کامل تعویض و همچنین فضای زیرزمین و پله‌های ورودی بازسازی شد.
در دومین بازسازی، فضای کتابخانه به طبقه اول منتقل و زیرزمین و فروشگاه محصولات ارگانیک به مسجد اضافه شد. همچنین طبقه سوم مسجد ساخته شد. نمای بیرونی مسجد نیز در این بازسازی تغییر کرد. بازسازی سوم مسجد از یکسالونیم قبل شروع شد و هنوز ادامه دارد. در حال حاضر مسجد در سه‌طبقه فعال است و ۱۵۰ متر زیربنا دارد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محسن فدایی که از دوازده‌سال قبل امام جماعت مسجد است و از نوجوانان فعال دهه۶۰ مسجد است، از هفت‌سالگی فعالیتش را در مسجد شروع کرد. او در برنامه‌های فرهنگی مسجد حضور مستمری داشت و بعداز اتمام درس برای خدمت به بچه‌های مسجدی، کار را به دست گرفت.
او درباره بازسازی سوم مسجد که در حال حاضر در‌حال انجام است، می‌گوید: طرح بازسازی محراب و مقاوم‌سازی مسجد از یکسالونیم قبل شروع شده است و هنوز ادامه دارد.
روند کار بازسازی سرعت ندارد و این موضوع سبب شده است فعالیت‌های مسجد به‌طور موقت قطع شود. به گفته فدایی، نیاز است که خیران برای اتمام بازسازی مسجد پای کار بیایند تا بتواند به‌طور کامل خدمات ارائه بدهد.
کمپ، در کوه و دشت
یکی از فعالیت‌هایی که در دوران دفاع مقدس و بعد از آن در مسجد انجام شد، برگزاری اردو‌های خاص بود. بچه‌های مسجد در این اردو‌ها در طبیعت چادر می‌زدند و چالش‌های جدیدی را تجربه می‌کردند.
نیاز است که خیران برای اتمام بازسازی مسجد پای کار بیایند تا بتواند به‌طور کامل خدمات ارائه بدهد
محمدآقا دراینباره توضیح می‌دهد: به‌اتفاق سایر دوستان هر‌بار که می‌خواستیم اردو برگزار کنیم، فضای جدیدی پیدا می‌کردیم. این فضا باید رودخانه، کوه، فضایی برای برپایی چادر و زمینی مناسب برای بازی فوتبال رادارا می‌بود.
بچه‌ها در یک هفته‌ای که در این فضا بودند، خودشان باید وعده‌های غذایی را با همت جمعی تهیه می‌کردند. چالش‌های چنین فضایی آنها را آماده می‌کرد که بتوانند در شرایط مختلف، راهکاری برای مسائل داشته باشند و به قولی خودساخته شوند.
کمک‌هزینه ۱۴۰ ازدواج
معصومه شریفی به‌اتفاق همسرش، جواد پور‌شریفه، از ۱۰ سال قبل در مسجد فعالیت دارند. او مسئول مرکز نیکوکاری و خیریه حضرت‌عباس (ع) است و همسرش در این کار به او کمک می‌کند. شریفی ازطریق طرح «مدرسه مسجد» با این مکان آشنا شده و ابتدا به‌عنوان آموزگار پایه سوم، دو سال مشغول به کار بوده است.
این زوج، خیریه مسجد را در سال۹۴ تأسیس کردند. آنها برای کمک به نیازمندان، ابتکار جالبی داشتند و با جمع‌آوری مواد بازیافتی از اهالی محله و مغازه‌داران و فروش آن، بسته معیشتی تهیه می‌کردند. شریفی توضیح می‌دهد: سال۹۸ تنها ۱۰ خانوار تحت پوشش ما بودند و این تعداد، طی سال‌ها و بعداز همکاری با کمیته امداد به ۱۱۰۰ خانوار رسید.
از «مدرسه مسجد» تا واسطه‌گری ازدواج
حجت‌الاسلام‌والمسلمین فدایی می‌گوید: سال۱۳۹۴ در مسجد، مهدالرضا (ع) تشکیل و طرح «مدرسه مسجد» در آن اجرا شد. در حال حاضر ۱۲۰ دانش‌آموز دختر و پسر در مسجد از پایه اول ابتدایی تا سال دوازدهم مشغول تحصیل هستند. حوزه علمیه روح‌الله نیز در مسجد دایر است که ۲۷ طلبه از دوسال پیش در آن تحصیل می‌کنند. این حوزه علمیه از داوطلبانی که شانزده‌سال تمام دارند، پذیرش می‌کند.
به گفته او یکی دیگر از اقدامات خاص این مسجد، طرح «ازدواج بدون طلاق» است. در این طرح، بزرگ‌تر‌ها به معرفی جوانان به هم می‌پردازند و واسطه ازدواج جوانان محله می‌شوند. این طرح از هشت‌سال قبل شروع شده و حدود سیصد‌ازدواج ازطریق مسجد به ثبت رسیده است. برای شرکت در این طرح، خانواده همراه فرزندش که قصد ازدواج دارد، مراجعه و نام‌نویسی می‌کند.
بسیجی فعال مسجد
مرضیه فتوتی از سال۸۶ با عضویت در بسیج مسجد، فعالیتش را شروع کرد. او می‌گوید: تشکیل حلقه صالحین، اجرای برنامه‌های مناسبتی، برنامه‌های ورزشی، کلاس‌های نهج‌البلاغه، کارگاه‌های ازدواج آسان، تربیت فرزند، کلاس‌های مشاوره، کلاس‌های دوام ثامن، امداد و نجات، تهیه بسته معیشتی (جدا از خیریه)، کمک به تأمین هزینه‌های دارو و درمان بیماران، برگزاری تور‌های زیارتی، اسکان زائران در مسجد در دهه آخر و پذیرایی سه‌وعده غذایی از چهارصد‌زائر به کمک بسیجیان و خیران، گوشه‌ای از فعالیت‌های مسجدمان است.
فتوتی با بیان اینکه حدود دویست عضو بسیج در زمینه هنری هم فعالیت دارند، می‌گوید: گروه سرود دختران مسجدمان سال۱۴۰۰ در مسابقات «تئاتر برتر» شرکت کردند و مقام سوم را به دست آوردند. همچنین دو نفر از بانوان بسیجی مسجد از حافظان قرآن هستند.
* این گزارش سه‌شنبه ۲۹ مهرماه ۱۴۰۴ در شماره ۶۳۳ شهرآرامحله منطقه ۷ و ۸ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
