حال و هوای تاریخی کوچه «اندرزگو۱۲» احیا شده است 
راسته بازار ایثار پاتوق مانتوفروشهای مشهد است 
ماجرای شکل‌گیری مدارس «اردکانی» و «سفیدسنگی» در محله تربیت مشهد
نتیجه پیگیری دغدغه‌مندان محله تربیت، احداث دو مدرسه اردکانی و دبیرستان سفیدسنگی بود که در کمتر از دوسال به‌همت ساکنان و دو خیّر مدرسه‌ساز به نام‌های حاج‌محمود اردکانی و حاج‌علی دهقانی سفیدسنگی، بنا شد.
اواخر دهه۶۰ با واگذاری زمینهای شهری به ارگان‌ها و نهاد‌های دولتی و غیر‌دولتی در محدوده زندان، کم‌کم این تکه از شهر هم رنگ آبادی گرفت، بی‌آنکه آب‌وبرق داشته باشد و مهم‌تر از آن، مدرسه‌ای برای تحصیل فرزندان ساکنان.
این‌طور بود که چند‌تن از دغدغه‌مندان محله به فکر راه چاره برای ایجاد فضای آموزشی افتادند. نتیجه‌اش پیدا‌کردن دو خانه ویلایی اجاره‌ای بود. اما این راه چاره نبود. باید تدبیری اساسی اندیشیده می‌شد. نتیجه پیگیری‌ها، احداث دو مدرسه درست روبهروی خانه‌های استیجاری بود. به‌این‌ترتیب نخستین مدارس محله تربیت، یعنی دبستان و راهنمایی اردکانی و دبیرستان سفیدسنگی در کمتر از دوسال به‌همت ساکنان و دو خیّر مدرسه‌ساز، حاج‌محمود اردکانی و حاج‌علی دهقانی سفیدسنگی، بنا شد.
برای شنیدن روایت شکل‌گیری نخستین مدارس محله تربیت به‌سراغ قدیمی‌ها و معلمان این مراکز رفتیم و خاطرات آنان را مرور کردیم.
۲۵ دانش‌آموز از شما، مدرسه از ما
علیرضا استاد از نخستین ساکنان محله تربیت است؛ شهروند دغدغه‌مندی که در احداث مدارس محله نقش پررنگی داشته است. او تعریف می‌کند: وقتی به اینجا آمدیم، دخترم کلاس اول ابتدایی را تازه تمام کرده بود. نگرانی من و خیلی از همسایه‌ها، نبود مدرسه در محله بود. در رفت‌وآمد‌های مکرری که به آموزشوپرورش داشتیم، به ما گفتند اگر این محله فقط ۲۵دانش‌آموز داشته باشد و ملکی اجاره‌ای معرفی کنید، معلم و تجهیزاتش را ما تأمین می‌کنیم.
تابستان سال۶۸ استاد با زدن پرده‌ای روی سر‌در خانه و اعلام ثبت‌نام، موفق به نام‌نویسی ۲۵دانش‌آموز می‌شود. بعد هم با پیدا‌کردن دو ملک ویلایی، زمینه افتتاح فضایی آموزشی را فراهم می‌کند؛ «این‌ها به حرف راحت است. جلسات متعددی در خانه یکی دیگر از همسایه‌ها به نام مرحوم سعیدی گذاشتیم و با آموزشوپرورش نامه‌نگاری کردیم تا بالاخره موفق به راه‌اندازی آن دو مدرسه پسرانه و دخترانه شدیم.»
آن دبستان‌ها حکم مسکّن را داشت و ساکنان باید به فکر راه چاره‌اساسی می‌بودند. پس گشتند و روی نقشه شهرداری منطقه، دو زمین با کاربری آموزشی پیدا کردند، درست روبهروی همان مدارس موقت. کار‌های اداری برای ساخت اولین مدرسه محله، انجام و کلنگش هم به امید پیدا‌شدن خیّری زده شد و از‌آنجا‌که بخت با اهالی یار بود، خانواده اردکانی به نیت مرحوم پدرشان، حاج‌محمود، برای ساخت مدرسه پای کار آمدند.
این‌ها نقل‌قول‌های علیرضا استاد است و داستان ساخت نخستین مدرسه محله تربیت. او می‌خواهد یادی کند از آزادی، شهردار وقت منطقه که در تسریع آسفالت بولوار آموزگار به‌عنوان مسیر احداث مدرسه نقش مهمی داشت و همچنین به نام آقایان محمدی، اورعی و خادم‌الخمسه اشاره می‌کند که تا پایان کار ساخت مدرسه در‌کنارش بودند.
در ساخت مدرسه برای تأمین نیروی کار، دستمان باز بود و گاه در روز صدنفر مشغول بودند و شش‌ماهه مدرسه آماده شد
خدمت معلمان در‌قبال کارگری زندانیان
ساخت مدرسه در فاصله‌ای نزدیک به زندان وکیل‌آباد سبب شده بود تعامل جالبی برای احداث این مدرسه رقم بخورد. به‌این‌ترتیب که آموزشوپرورش شهرستان، تفاهم‌نامه‌ای با سازمان زندان‌ها امضا کرده بود که نیروی کارگری از زندان تأمین شود و در‌قبال آن، بعد‌از افتتاح مدرسه، معلم‌ها برای آموزش به زندانیان کمتر از پانزده‌سال در دارالتأدیب (کانون اصلاح و تربیت فعلی) حاضر شوند.
استاد تعریف می‌کند: در ساخت مدرسه اردکانی برای تأمین نیروی کار، دستمان باز بود و گاه در روز صدنفر مشغول بودند. همین امر موجب سرعت‌گرفتن کار بود و توانستیم شش‌ماهه مدرسه را برای سال تحصیلی پیش رو آماده کنیم.
استاد ادامه می‌دهد: گودی یک‌و‌نیم‌متری محوطه وسیع حیاط مدرسه، کار را برای افتتاح بموقع کمی‌سخت کرد، اما با ورود شهردار وقت و دستوری که صادر کرد، این مشکل هم رفع شد.
استاد تعریف می‌کند: آن زمان آقای صابری‌فر شهردار مشهد بود و وقتی مشکل مدرسه اردکانی به گوش او رسید، دستور داد یک هفته تمام خاک و نخاله‌های ساخت‌و‌ساز‌ها به آنجا منتقل شود. بعد پر‌شدن گودال هم خاکریز‌ی انجام گرفت و با غلتک، محوطه صاف و برای آسفالت آماده شد.
یک فیلم، دلیل ساخت مدرسه دوم
او در ادامه از ساخت طبقه دوم دبستان اردکانی می‌گوید که داماد خانواده اردکانی‌ها به نیت شادی پدر مرحومش، غلامحسین دستوری، هزینه‌های ساخت آن را تقبل کرد. به‌این‌ترتیب دبستان اردکانی و راهنمایی مرحوم دستوری در یک فضای مشترک دوطبقه در ۲۸ شهریور۱۳۷۰ افتتاح شد.
استاد که در همه مراحل ساخت مدرسه، پای کار بوده و خیران و مسئولان را دعوت به کار کرده است، تعریف می‌کند: روز افتتاح در حیاط مدرسه که هنوز بدون دیوار و خاکی بود، میز و صندلی چیده و محوطه را چراغانی کرده بودیم. گروه سرود نیروی هوایی و گروه نمایشی از بچه‌های زندان در‌مراسم افتتاحیه آمده بودند. آن روز دیگ شله بار گذاشتیم و از جمعیت زیادی پذیرایی کردیم؛ افتتاحیه‌ای باشکوه و دیدنی شد.
همین مراسم افتتاحیه خودش شد سبب اتفاق خوب دیگری برای محله تربیت. فیلم‌های مراسم چند‌روز بعد در آلمان به دست داماد خانواده اردکانی رسید و چند ایرانی مقیم آنجا فیلم‌ها را دیدند. این اتفاق و خنده بچه‌ها و والدین به قدری بینندگان فیلم را تحت‌تأثیر قرار داد که تصمیم گرفتند آنها هم کار برای ساخت یک مدرسه را شروع کنند.
این افراد خیّر، فرزندان حاج‌علی دهقان سفیدسنگی هستند که از هزاران کیلومتر آن‌طرف‌تر تصمیم گرفتند یک اقدام نیک را ثبت کنند و مدرسه‌ای را به نام پدرشان که در قید حیات بوده است، بسازند. این‌طور شد که خانواده سفیدسنگی صفر‌تا‌صد هزینه‌های ساخت مدرسه جدید را در مجاورت مدرسه قبلی تقبل کردند و دقیقا یک‌سال بعد و در شهریور۱۳۷۱ مدرسه حاج‌علی دهقان سفیدسنگی با مراسمی باشکوه به بهره‌برداری رسید.
فرزندان راه پدر در مدرسه‌سازی را ادامه دادند
بچه‌های حاج‌علی‌دهقان سفیدسنگی همان راهی را رفتند که سال‌ها پدرشان رفته بود. خود حاج‌علی هم که در دهه۶۰ و ۷۰ تاجر نامداری در شهر مشهد بود، به‌شدت به کار خیر در راه توسعه علم علاقه‌مند بود و در زمان حیاتش، ساخت چند مدرسه را پیش برده بود.
مجید طاووسی، داماد ارشد مرحوم حاج‌علی، تعریف می‌کند: مرحوم سفیدسنگی بزرگ چند مدرسه در زمان حیات خودش بنا کرد. یک مدرسه هم بچه‌هایش به نام ایشان بنا کردند که همین مدرسه محله تربیت است. بعد فوتش هم فرزندانش راه مدرسه‌سازی را ادامه دادند و مدارسی به یاد‌بود پدر و مادرشان ساختند.
او ادامه می‌دهد: حاج‌علی از سر علاقه به توسعه علم، بنیاد فرهنگی سفیدسنگی را که فعالیتش در مسیر ساخت مدارس است، بنا نهاد. این بنیاد اکنون از‌سوی فرزندان ایشان اداره می‌شود.
یادبودی برای حاج‌محمود
در‌شرایطی که خانواده این دو خیّر مدرسه‌ساز در‌دسترس نیستند و تمایل چندانی به گفت‌و‌گو ندارند، پسر ارشد خانواده اردکانی می‌پذیرد که چندکلامی با ما همراه شود. سعیدآقا این‌گونه از دست‌به‌خیری پدر می‌گوید: پدرم، حاج‌محمود، قلب رئوفی داشت و دوست داشت برای بقیه کاری کند.
او ادامه می‌دهد: حاج‌آقا مدیریت باربری «اتفاق یزدی‌ها» را عهده‌دار بود و همان‌جا هم با کمک به در‌راه‌مانده‌ها و گرفتن دست ناتوانان، سعی می‌کرد قدمی خیر بردارد. سال۶۸ با فوت ایشان، خانوادگی تصمیم گرفتیم برای زنده‌نگهداشتن یاد و نامش مدرسه‌ای بنا کنیم که همین مدرسه محله تربیت شکل گرفت.
البته دبستان حاج‌محمود اردکانی اولین و آخرین مدرسه‌ای نبوده است که فرزندان حاج‌محمود به یاد پدر بنا کردند. بعد از آن، خانواده اردکانی‌ها چند‌مدرسه به یاد پدر و مادر در مشهد و شهر‌های دیگر ساختند.
مدرسه‌ای که هم نمونه شد و هم برتر
هر دو مدرسه اردکانی و سفیدسنگی که اکنون جزو مدارس برتر منطقه ما هستند، در این سی‌واندی سال اتفاقات جالبی به خود دیده‌اند که باید آنها را از زبان دانش‌آموزان، معلمان و مدیران مدرسه شنید.
دبستان حاج‌محمود اردکانی اولین و آخرین مدرسه‌ای نبوده که فرزندان حاج‌محمود به یاد پدر بنا کردند
مجید معصومی، از اولین مدیران مدرسه اردکانی بوده است. او می‌گوید: سال۸۱ بنا به تصمیمات مدیریتی، دبستان اردکانی به متوسطه اول نمونه دولتی پسرانه تغییر کاربری داد. سهمیه نمونه‌دولتی اردکانی، ۱۴۴دانش‌آموز بود که شصت‌درصد از روستا‌ها و مناطق محروم بودند و چهل‌درصد دانش‌آموزان شهری. در ابتدا مدرسه امکانات مطلوبی نداشت، اما به اولیای دانش‌آموزان قول دادم در سه سال، سطح مدرسه به بهترین رتبه‌های علمی برسد.
این مدیر بازنشسته از تجهیز مدرسه به بهترین امکانات آزمایشگاهی با رایزنی با دانشگاه فردوسی می‌گوید و تهیه ۲۳ سیستم رایانه در اواسط دهه ۸۰؛ «در دوره‌ای که اغلب مردم اسمی از کامپیوتر نشنیده بودند و دفتردار‌ها تازه در مدارس درحال آموزش بودند، ما در مدرسه کارگاه کامپیوتر داشتیم.»
از افتخارات دوره مدیریتی معصومی، عمل به وعده‌ای بود که به والدین دانش‌آموزان داده بود و بعد‌از سه‌سالی که قولش را داده بود، مدرسه‌اش نه یک‌سال که سه‌سال، مدرسه برتر نمونه کشوری شد.
همدلی معلمان و مدیران در پا‌گرفتن مدرسه
صدیقه دهباشی، معلم قرآن مدارس دخترانه دبستان اردکانی، راهنمایی دستوری و دبیرستان سفیدسنگی، تنها معلمی بوده که در این سه مدرسه تدریس کرده است. او تعریف می‌کند: خدمتم در این محله به‌عنوان معلم قرآن در همان فضا‌های آموزشی استیجاری شروع شد. درست یک‌سال زمان برد تا دبستان اردکانی ساخته شود و سال تحصیلی۷۱-۷۰ به آنجا نقل‌مکان کردیم.
دهباشی از همکارانی یاد می‌کند که برای پیشرفت مدارس محله زحمت‌ها کشیدند؛ «مرحوم خانم معصومی، مدیر مدرسه سفیدسنگی بود و مرحومان ضیایی و باباجانی، معاونان ایشان. خانم‌ها نجفی دو خواهر بودند که یکی معاون بود و دیگری دبیر. چند‌سالی هم خانم سالاری مدیریت مدرسه را برعهده داشت.»
این معلم بازنشسته که دو دخترش سه مقطع تحصیلی را در مدارس اردکانی و سفیدسنگی‌تحصیل کرده‌اند و الان هر‌دو در دانشگاه تدریس می‌کنند، از ۴۴ساعت خدمت در این مدارس می‌گوید و نیروی جوانی آن سال‌ها که به او توانایی حضور در مدرسه را می‌داد.
شهریورماه برای ثبت‌نام سرمان شلوغ بود
زهرا حیدری از اواسط دهه۷۰ تا اواسط دهه۸۰ که دبیرستان دخترانه سفیدسنگی به جایی دیگر منتقل شد، در این مدرسه تدریس عربی را عهده‌دار بود. او از دوشیفته‌بودن مدرسه می‌گوید و جمعیت حدود هزار‌نفری دختران. به گفته او کلاس‌ها چهل‌پنجاه‌نفره و بسیار شلوغ بود.
حیدری که حدود شانزده‌سال از بازنشستگی‌اش می‌گذرد، از خانم‌معصومی به‌عنوان مدیری پرسابقه و کاربلد نام می‌برد و مرحوم باباجانی معاون ایشان را به یاد می‌آورد؛ «مدیریت قوی خانم معصومی سبب شده بود این مدرسه در دوره‌ای چنان بنام شود که از همه شهر متقاضی ثبت‌نام داشته باشد. آن زمان هنوز موضوع منطقه‌بندی و محله سکونت مطرح نبود و روز‌های شلوغ و پرهیاهوی دبیرستان سفیدسنگی، زمان ثبت‌نام در آخرین روز‌های شهریور بود.»
اعتراض به شیفت‌بندی برای خواب صبحگاهی!
بچه‌های خانواده محمدی، همه دوره دبستان را در مدرسه اردکانی پشت سرگذاشته‌اند. معصومه‌خانم تعریف می‌کند: من و خواهرم، ملیحه و دو برادرم، رضا و علی همه مقطع دبستان را در مدرسه اردکانی درس خواندیم.
او می‌گوید: من و فرشته استاد، دختر همسایه‌مان، جزو اولین گروه دانش‌آموزانی بودیم که سال۷۰ به آن مدرسه رفتیم. خاطرم هست شیفت صبح دختر‌ها بودند و شیفت عصر پسرها. این ناراحتی همیشه از طرف دختر‌ها برای این شکل شیفت‌بندی بود؛ چون بیدار‌شدن در صبح زود به‌خصوص زمستان‌ها برایمان سخت بود. طبقه دوم دبستان اردکانی شد مدرسه راهنمایی دستوری. ما دوره راهنمایی را آنجا گذراندیم و این‌بار به آرزویمان رسیدیم و شیفت‌ها گردشی شده بود. دو‌هفته پسرها صبح بودند.
قاری جوان سفیدسنگی
اعظم‌سادات کاظمی از اولین دانش‌آموزان دبیرستان دخترانه سفیدسنگی بوده است؛ دانش‌آموز رشته فرهنگ و ادب که عاشق درس عربی بود و دوست داشت معلم عربی شود، اما دست سرنوشت برای او خدمت در لباسی دیگر را رقم زده بود.
خاطره خوش او از تحصیل در دوران متوسطه به اجرای مداحی برای اولین‌بار در مراسم افطاری مدرسه برمی‌گردد، اجرایی که زمینهای شد برای بیشتر شناخته شدنش بین دانش‌آموزان و معلم‌ها؛ «بعد از آن مراسم، همیشه قرآن‌خوانی مراسم صبحگاه، با من بود.» شاگرد ممتاز دبیرستان سفیدسنگی و سرهنگ امروز نیروی انتظامی در یاد دانش‌آموزان آن سال‌های مدرسه‌اش بیشتر به همان مداحی خاطره‌انگیزه و قرآن‌های صبحگاهی‌اش شناخته می‌شود.
دبستان اردکانی که در دهه ۷۰ به‌عنوان مدرسه دخترانه افتتاح شد، حالا دبیرستان پسرانه اردکانی است و دبیرستان دخترانه حاج‌علی سفیدسنگی نیز امروز به‌عنوان یکی از مدارس تیزهوشان هاشمی‌نژاد پذیرای دانش‌آموزان مستعد پسر است.
* این گزارش پنج‌شنبه ۳ مهرماه ۱۴۰۴ در شماره ۶۱۰ شهرآرامحله منطقه ۱۱ و ۱۲ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
