تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
آیت‌الله شیرازی؛ نخستین امام‌جمعه مشهد پس از انقلاب
۱۶مردادماه سال۱۳۷۹ عالمی دار فانی را وداع گفت که در میان مردم مشهد، با ویژگی‌های همچون تواضع، زُهد، مردم‌داری و انقلابی بودن شناخته می‌شد. آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن مقدسی‌شیرازی، زاده یکی از روستا‌های توابع دارابِ فارس در سال۱۲۹۳خورشیدی بود.
دوران کودکی او در کوران حوادث جنگ جهانی اول و در بحبوحه شرایط دشوار ناشی از تسلط بیگانگان در کشور و آشفتگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران گذشت. وی -چنان‌که در ادامه خواهد آمد- تحصیلات خود را در شیراز، مشهد و نجف طی کرد و بعد از اقامتی کوتاه در قم، دوباره راهی مشهد شد و تا پایان عمر، این شهر مقدس را مرکز فعالیت‌های دینی و سیاسی خود قرار داد.
مرحوم آیت‌الله شیرازی در زمره علمایی قرار داشت که سیاست را عین دیانت و دیانت را عین سیاست می‌دانستند. او در شرایطی که امیدی به پیروزی نهضت اسلامی به زعامت امام‌خمینی (ره) وجود نداشت، وارد میدان مبارزه شد و از هیچ تلاشی برای یاری و مساعدت نهضت فروگذار نکرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در صحنه‌های مختلف، یار و مددکار مردم و نظام بود.
مرحوم آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی درباره محرومان و مستضعفان جامعه، دغدغه فراوانی داشت. تلاش‌های او برای رفع مشکلات طبقه ضعیف اجتماع که بی‌تردید نقش بسیار مهم و اساسی در پیروزی انقلاب‌اسلامی ایفا کرد، بخش مهمی از زندگی مرحوم آیت‌الله شیرازی را در کسوت امام‌جمعه مشهد تشکیل می‌داد.
کوشش‌های خستگی‌ناپذیر وی در این عرصه، از حافظه تاریخی شهر مشهد پاک‌شدنی نیست. در بیست‌و‌چهارمین سالروز درگذشت این عالم مردم‌دار، مروری بر زندگی علمی، سیاسی و اجتماعی وی خواهیم داشت.
از داراب تا مشهد
گفتیم که آیت‌الله شیخ ابوالحسن مقدسی‌شیرازی در سال۱۲۹۳ خورشیدی در یکی از روستا‌های داراب فارس متولد شد. پدر وی، مهدی‌قلی‌خان، از معتمدان روستای «لایزنگان» بود. ابوالحسن نوجوان، در شانزده‌سالگی راهی حوزه علمیه داراب شد و سپس تحصیلات خود را در حوزه علمیه شیراز ادامه داد.
مدتی بعد به مشهد رفت و در حوزه علمیه این شهر، پای درس بزرگانی همچون میرزامهدی اصفهانی و آقابزرگ حکیم نشست و از دانش آنها بهره‌مند شد. اما شرایط بغرنج و دشوار دوران دیکتاتوری رضاشاه، شیخ ابوالحسن را که تازه به ۲۱سالگی رسیده بود، واداشت راهی حوزه هزار‌ساله نجف شود.
او در عتبات از محضر درس سیدابوالحسن اصفهانی، محمدحسین غروی کمپانی و سیدعبدالهادی شیرازی استفاده کرد و به درجه اجتهاد رسید و تا سال۱۳۲۴ خورشیدی در عتبات ماند و به‌تدریس خارج‌فقه پرداخت. سال‌های حضور وی در نجف اشرف را باید دوران شکل گرفتن شخصیت علمی آیت‌الله شیرازی بدانیم.
شیخ‌ابوالحسن که حالا مجتهدی دانشمند بود، در سال۱۳۲۴ خورشیدی به قم رفت و در حوزه علمیه این شهر که به‌تازگی از زیر بار دوران دیکتاتوری رضاشاه و رکود سنگین حاکم بر حوزه‌های علمیه در این دوره، کمر راست کرده بود، برای مدتی رحل اقامت افکند و به تدریس خارج‌فقه و اصول و مکاسب و کفایه مشغول شد. آیت‌الله شیرازی بعدها، در سال۱۳۴۰ خورشیدی دوباره به مشهد برگشت و این‌بار، در این شهر مقدس ساکن شد؛ هر‌چند که هم‌زمان به منطقه زادگاهش هم، سفر‌های تبلیغاتی داشت.
با آغاز نهضت امام‌خمینی (ره) و در پی آن، قیام ۱۵خرداد، آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی به حمایت از آن پرداخت. در سال۱۳۵۴ و به‌دنبال درگذشت آیت‌الله العظمی میلانی، آیت‌الله شیرازی در زمره علمایی قرار داشت که از آیت‌الله العظمی سیدعبدالله شیرازی خواستند در مشهد بماند و به این وسیله، چراغ مبارزه در حوزه علمیه این شهر مقدس را روشن نگه دارد.
آیت‌الله شیرازی در همین ایام از تأسیس مکتب اسلام‌شناسی برای بانوان که توسط صبیه‌اش اداره می‌شد، حمایت همه‌جانبه کرد و در جریان راهپیمایی تاریخی زنان مشهد، در ۱۷دی۱۳۵۶، به پشتیبانی از آنها پرداخت.
او در ایام اوج‌گیری انقلاب‌اسلامی، همکاری تنگاتنگی با مثلث رهبری انقلاب‌اسلامی در مشهد داشت؛ این مثلث رهبری شامل آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، آیت‌الله واعظ طبسی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین‌هاشمی‌نژاد می‌شد.
آیت‌الله شیرازی در بسیاری راهپیمایی‌های آن دوران حضور فعال داشت. در بسیاری از عکس‌های برجا‌مانده از روز‌های اوج‌گیری انقلاب‌اسلامی در مشهد، می‌توان تصویر آیت‌الله شیرازی را در صف نخست راهپیمایی و در میان علمای مبارز مشهد دید.
در راهپیمایی بزرگ روز عاشورای سال۱۳۵۷ که با حضور جمعیتی بیش از ۵۰۰هزار نفر در مشهد برگزار شد (و برخی مورخان، آن را نقطه عطفی در تاریخ انقلاب می‌دانند) مردم مشهد، بعد از استماع سخنرانی حجت‌الاسلام‌والمسلمین‌هاشمی‌نژاد، نماز جماعت را به امامت آیت‌الله شیرازی برگزار کردند.
در جریان ماجرای بازگشت امام‌خمینی (ره) به ایران در بهمن۱۳۵۷ و ممانعت دولت شاپور بختیار از ورود هواپیمای حامل امام (ره)، با بستن فرودگاه‌ها، آیت‌ا... شیرازی به تهران عزیمت و در تحصن روحانیون در دانشگاه تهران شرکت کرد.
پاسدار انقلاب و ارزش‌های آن
با پیروزی انقلاب‌اسلامی، آیت‌الله شیرازی در کنار فعالیت‌های علمی در حوزه علمیه، پذیرای برخی مسئولیت‌ها شد. آن مرحوم در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی جمهوری‌اسلامی‌ایران شرکت کرد و به‌عنوان نماینده مردم مشهد راهی این مجلس تاریخ‌ساز شد. مدتی بعد، امام‌خمینی (ره) در ۲۷خرداد سال۱۳۵۹ حکم او را به‌عنوان امام‌جمعه مشهد صادر کرد.
در این حکم آمده بود: «بدین‌وسیله جناب‌عالی به سمت امام‌جمعه در شهر مقدس مشهد منصوب می‌شوید که ان‌شاءالله تعالی ضمن انجام این فریضه بزرگ الهی، اهالی محترم را به وظایف مهم اسلامی و انقلابی که در این برهه از زمان دارند آشنا ساخته و در حفظ اتحاد و همبستگی آنان بکوشید. بدیهی است اهالی محترم -ایّدهم‌الله تعالی- نیز فرصت را مغتنم شمرده در انجام هر‌چه‌باشکوه‌تر نماز جمعه همکاری‌های لازمه را خواهند نمود. از خدای‌تعالی توفیق همگان را مسئلت دارم. والسلام علیکم و رحمه‌الله.»
علت صدور دیرهنگام حکم امام‌جمعه برای آیت‌الله شیرازی آن بود که در مشهد، نماز‌جمعه حتی پیش از پیروزی انقلاب‌اسلامی، در مسجد گوهرشاد و با امامت آیت‌الله شیخ‌غلامحسین تبریزی برگزار می‌شد. آن مرحوم قائل به وجوب نماز‌جمعه در دوران غیبت بود و به‌همین‌دلیل از مدت‌ها قبل به اقامه نماز با حضور اقشار مختلف مردم مشهد در مسجد جامع می‌پرداخت.
امام‌خمینی (ره) از باب احترام به آن عالم مبارز، از صدور حکم امام‌جمعه برای شهر مشهد خودداری می‌کرد. اما با رحلت آیت‌الله تبریزی و لزوم تعیین امام‌جمعه برای این شهر، حکم این مسند به نام آیت‌الله شیرازی که شایستگی‌های علمی و عملی فراوانی داشت، صادر شد. به‌این‌ترتیب، دوران خدمت آن مرحوم در کسوت امام‌جمعه مشهد آغاز شد.
آیت‌الله شیرازی باوجود‌اینکه سیاست و دیانت را از هم جدا نمی‌دانست، به‌عنوان امام‌جمعه، از ورود به جریان‌های سیاسی خودداری می‌کرد. با آغاز جنگ تحمیلی، آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن شیرازی برای تقویت روحیه رزمندگان، باوجود بیماری و کهولت سن، بار‌ها در جبهه‌ها حضور یافت و در همان حال، از مسئولیت‌هایش به عنوان امام‌جمعه مشهد نیز غافل نبود.
دفتر آن مرحوم برای محرومان جامعه، مکانی برای گره‌گشایی مشکلاتشان محسوب می‌شد. زهد و دنیاگریزی مرحوم آیت‌الله ابوالحسن‌شیرازی، مردم را به او، برای رسیدگی به احوالاتشان، امیدوار می‌کرد و بخش مهمی از راز محبوبیت آن عالم زاهد، ریشه در همین اخلاق حسنه داشت.
آیت‌الله شیرازی در سال ۱۳۶۱ خورشیدی از سوی مردم خراسان به‌عنوان عضو نخستین دوره مجلس‌خبرگان‌رهبری برگزیده شد. این مجلس مسئولیت مهم و راهبردی تعیین مقام رهبری را پس از رحلت حضرت امام‌خمینی (ره) برعهده داشت. آیت‌الله شیخ‌ابوالحسن مقدسی‌شیرازی، پس از عمری مجاهدت در عرصه فقاهت، سیاست و اجتماع، سرانجام در ۱۶مرداد۱۳۷۹، در ۸۶سالگی دار فانی را وداع گفت و پیکر وی، پس از تشییع باشکوه بر دستان مردم قدرشناس مشهد، در دارالزهد مبارکه حرم‌رضوی به خاک سپرده شد.
* این گزارش سه‌شنبه ۱۶ مردادماه ۱۴۰۳ در شماره ۴۲۸۰ روزنامه شهرآرا صفحه تاریخ و هویت چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
