رده؛ محله‌ای با قلعه ۲۵۰ ساله

تاریخچه

اگرچه محله رده قدمتی بیش از ۲۵۰ سال دارد، تا همین ۳۵ سال پیش جزو زمین‌های پیرامونی مشهد حساب می‌شد و با توسعه شهر در سال ۱۳۶۶ به بافت شهری پیوست. در کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد» نوشته مهدی سیدی درباره این محله آمده است: «قلعه قدیمی رده دارای حدود هشتاد خانوار و شامل سه ده به‌نام‌های قلعه نو، قلعه گنابادی‌ها و قلعه کهنه بوده است.

این مزرعه ظاهرا همان است که در سال ۱۱۸۸ قمری توسط ابومحمد استرآبادی وقف شده است. بنابراین، قدمت آن دست‌کم به سده دوازدهم هجری می‌رسد. این محله اکنون در سمت راست بولوار شمالی طبرسی و ضلع شمال شرقی میدان فجر و بزرگراه شهید بابانظر قرار گرفته است.»

به‌گفته اهالی محله رده، در گذشته زندگی ارباب و رعیتی در این مزرعه جریان داشته است. حاج‌غلام‌حسین بلندری یکی از آخرین اربابان محله رده بوده است که اکنون قدیمی‌های محله از او به نیکی یاد می‌کنند. حدود پانزده خانوار در قلعه‌کهنه محله رده زندگی می‌کردند.

این قلعه که در کنار مسجد، ولی عصر کنونی قرار دارد، در چوبی بزرگی داشته است. دورتادور قلعه‌های اربابی اتاق‌هایی مخصوص رعیت بوده، با گودالی بزرگ وسط محوطه که برای نگهداری احشام ارباب و به‌ندرت بز و گوسفند رعیت استفاده می‌شده است.

در محل قلعه خردو اکنون دبستان شهید کلاهدوز بنا شده است. قلعه گنابادی‌ها هم کمی بالاتر از مسجد، ولی عصر قرار داشت. در بیشتر زمین‌های مزرعه رده گندم و جو و به‌ندرت صیفی‌جات و هندوانه و طالبی کشت می‌شد.

آن‌طور که قدیمی‌های محله می‌گویند، قلعه رده، مدرسه‌ای داشته که دو اتاق کاهگلی با سقف چوبی برای درس و اتاقی نیز برای معلم‌ها داشته است که از سپاه دانش برای درس‌دادن به اینجا می‌آمدند. پیش از انقلاب اسلامی سیلی می‌آید و کل مدرسه و بنا‌های اربابی را تخریب می‌کند. بعد از آن حاج‌غلامحسین قسمتی را که انبار و محل نگهداری احشام بوده است، به آموزش‌وپرورش واگذار می‌کند تا مدرسه بزرگ‌تری با تعداد کلاس بیشتر در آنجا بنا شود.

حمام «توانگر» یا «رخشا» روزگاری به خزینه معروف بوده و متعلق به میرزا نامی بوده است. اکنون آثار اندکی از این حمام در ابتدای ورود به میثم‌شمالی سمت راست، پلاک۱۱ وجود دارد. صبح تا غروب زن و بچه‌ها و شب‌ها تا طلوع آفتاب مردان از آن استفاده می‌کردند.

سالی که سیل آمد، بخشی از قلعه‌ها ازجمله قلعه‌نو و مدرسه و حمام را آب برد. همان سال دولت در قسمتی که قلعه‌نو بود، به تعداد خانه‌های تخریبی، خانه ساخت. برای حمام و مدرسه خراب‌شده هم ساختمانی بنا کرد. حمامی که بعد‌ها رخشا نام گرفت و تا چند سال قبل هم فعال بود.

محله رده اکنون در میان مردم به میثم شمالی نیز معروف است.

بافت

محله رده ۱۲۹ هکتار وسعت دارد و از آنجایی که بافتی روستایی داشته، اکنون حدود ۱۲۵ هکتار از این محله بافت فرسوده است. از ۳۹ هزارو ۲۹۸ نفر جمعیتی که در این محله زندگی می‌کنند، ۳۸ هزارو ۵۱۸ نفرشان یعنی ۹۸ درصد، در بافت فرسوده ساکن هستند.

در محله‌های مجاور محله رده بخش زیادی از زمین‌ها، کاربری باغ و کشاورزی دارند، اما در این محله کاربری مسکونی غالب است و اراضی کشاورزی درصد کمی از زمین‌ها را تشکیل می‌دهد. مغازه‌های تجاری ۸ درصد مساحت محله رده را به خود اختصاص می‌دهند.

فراوانی تعداد خانه‌های مسکونی که بیشترشان نیز ریزدانه و یک تا سه‌طبقه هستند، باعث شده است این محله از نظر وسعت در رتبه نودوچهارم مشهد و از لحاظ جمعیت در رتبه نهم مشهد قرار بگیرد. جوانان ۲۵ تا ۳۵ ساله بیشترین جمعیت این محله پرجمعیت را تشکیل می‌دهند و بعد از آن کودکان تا چهار سال قرار می‌گیرند که نشان‌دهنده جوانی و زیادبودن نرخ باروری در محله رده است.

دسترسی

محله رده از جهت غرب در بولوار طبرسی شمالی به ایستگاه‌های ولایت و فجر خط دو قطارشهری دسترسی دارد. همچنین دسترسی به بزرگراه شهید بابانظر، بولوار طبرسی شمالی و پنجتن از جمله ویژگی‌های آن محسوب می‌شود. پراکندگی خطوط اتوبوس در محله رده مطلوب است و به‌طور میانگین از هر نقطه محله تا ایستگاه اتوبوس ۱۱۵ متر راه است.

امکانات فرهنگی و رفاهی

• مسجد، ولی عصر قدمتی بیش از ۱۰۰سال دارد و از پاتوق‌های مذهبی و فرهنگی محله رده است.
• در این محله ایستگاه آتش‌نشانی و کلانتری وجود ندارد.
• کتابخانه امیرحسین فردی از ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی این محله است.
• مجموعه فرهنگی بیت‌العباس به‌عنوان یکی از پویاترین مجموعه‌های فرهنگی، نقش مهمی در برگزاری مراسم مذهبی و فرهنگی و حتی کارآفرینی ساکنان این محدوده دارد.
• گرچه محله رده دو بوستان محلی دارد، به‌دلیل زیادبودن جمعیت این محله، سرانه فضای سبز آن چندان مطلوب نیست.
• باغ انصاری (باغ سرهنگ) از عناصر شناخته‌شده محله رده است که پس از گذشت سال‌ها هنوز به کشت سبزیجات در آن پرداخته می‌شود. بخشی از این باغ به پارک اقاقیا تبدیل شده است.
• خیابان شهید حسینی‌محراب، بورس تولید کیف است و بسیاری از زائران این خیابان را برای خرید کیف انتخاب می‌کنند.
• خیابان میثم شمالی از جمله راسته‌های تجاری محله رده است.
• مغازه‌های تجاری برای رفع نیاز‌های روزمره اهالی به اندازه کافی در محله رده وجود دارند.
• محله رده پنج دبستان، سه درمانگاه عمومی و پانزده مسجد دارد.

حدود جغرافیایی

محله رده یا میثم شمالی در محدوده شرقی شهر مشهد قرار دارد. این محله از شمال به بولوار طبرسی شمالی، از شرق به خیابان‌های خداشناس و التیمور، از جنوب به خیابان پنجتن و از غرب به بزرگراه شهید بابانظر محدود شده است و با محله‌های طبرسی شمالی، عباس‌آباد، فجر، وحید، شهید قربانی و پنجتن مجاورت دارد.