صفر تا صد جاروبافی در محله تلگرد

اگر گذرتان به محلۀ تلگرد افتاده باشد، حتماً مغازه‌ها و کارگاه‌های کوچک حصیربافی و جاروبافی به چشمتان خورده است. جالب است بدانید جاروبافی در این محله حدود یک قرن قدمت دارد.

این محله علاوه‌بر تلگرد به محلۀ جاروبافان شهرت دارد. بیشتر اهالی این محله هنر جاروبافی را به‌خوبی یاد دارند. جارو‌های تلگرد بنا به گفتۀ خود اهالی، حرف اول و آخر را از نظر کیفیت در ایران می‌زند؛ به‌طوری‌که بیشتر مشتریان آن‌ها خارج از مشهد هستند، حتی به شیراز و اصفهان که خودشان نیز دستی در این حرفه دارند، صادر می‌کنند.

در ادامه به سراغ عباس جعفری‌نسب (جلال‌آبادی) یکی از تولیدکنندگان قدیمی جارو در محلۀ تلگرد رفتیم. او حدود ۳۵ سال است با این شغل روزگار خود را سپری می‌کند.

برای مصاحبه با این هنرمند محلۀ تلگرد، بیش از یک ماه پیگیر مصاحبه بودیم. هرگاه تماس می‌گرفتیم، برای خرید مواد اولیۀ جارو به یکی از استان‌ها سفر کرده بود تا اینکه هفتۀ قبل ساعتی را در کارگاه ۱۲ متری‌اش به گفتگو نشستیم.

چرا تلگرد؟

وارد خیابان صاحبدلان که بشوی، هر طرف را نگاه کنی، جارو از درودیوار آویزان است. برخی همان‌جا تولید و همان‌جا بدون واسطه به فروش می‌رسانند. از نقاط مختلف شهر برای خرید جارو به این محله می‌آیند.

پیداکردن آدرس عباس جعفری‌نسب، زیاد زمان نمی‌خواهد. از اولین جاروفروش محله، سراغش را می‌گیرم و سریع آدرسش را کف دستم می‌گذارد. یکی از کوچه‌های تنگ خیابان صاحبدلان را طی می‌کنم تا به یک مغازۀ کوچک جاروبافی می‌رسم.

عباس جعفری‌نسب، سخت مشغول جاروبافی است و همسایۀ دیواربه‌دیوارش پدرخانمش است که او هم جارو می‌بافد. در ابتدای گفتگو از آقای جعفری‌نسب می‌خواهم درخصوص نام‌گذاری تلگرد توضیحاتی بدهد.

او دراین‌باره می‌گوید: «دربارۀ نام محلۀ تلگرد، تعاریف مختلفی تاکنون شنیده‌ام؛ اما آنچه پدرم (حاج‌محمد جعفری‌نسب) می‌گوید، این است که در زمان‌های قدیم (بیش از صد سال قبل) مکان کنونی بیمارستان ۲۲ بهمن و مدرسۀ بهمن حوضچه‌ای بود و اطراف آن چند منزل مسکونی ساخته شده بود و از همان زمان معروف شد به تلگرد».  

وی در ادامه بیان می‌کند: «دورۀ نوجوانی من تلگرد به منطقۀ شهری متصل نبود و روستای تلگرد به دو قسمت تلگرد بالاقلعه و تلگرد پایین‌قلعه تقسیم شده بود. درواقع مکان کنونی بیمارستان ۲۲ بهمن، تلگرد پایین‌قلعه بود و خیابان ستایش کنونی نیز تلگرد بالاقلعه شهرت داشت.

در این محله بسیاری از شهروندان علاوه‌بر اینکه پسوند فامیلی تلگرد دارند، محل تولد آن‌ها در شناسنامه به نام قریۀ تلگرد صادر شده است و این بیانگر هویت و قدمت بالای این محله است».  

بنیان‌گذاران جاروبافی

جعفری‌نسب به تاریخچۀ تولید جارو در این محله پرداخت و گفت: «برای اولین‌بار مرحوم حاج‌غدیر غدیری، حاج‌حسین پوریوسف، حاج‌حبیب عباسی‌تلگردی و حاج‌برات عبداللهی به تولید جارو در این محله پرداختند.

دانش‌آموزان پس از اینکه دورۀ ابتدایی را به پایان می‌رساندند، از ادامۀ تحصیل صرف‌نظر می‌کردند و به جاروبافی روی می‌آوردند. جارو و حصیربافی ارثی از بزرگان ما بوده است و همیشه پدران به پسران خود این شغل را آموخته‌اند.

من نیز از پدر و برادر بزرگ‌ترم جارو و حصیربافی را یاد گرفتم و درحال‌حاضر حدود ۳۵ سال است درهمین‌زمینه فعالیت می‌کنم».

مطلب مرتبط خیابان جاروباف‌های محله تلگرد

تعطیلی ۴۰۰ کارگاه طی ۳۰ سال گذشته

وی در ادامۀ گفته‌هایش بیان می‌کند: «حدود ۳۰ سال قبل در همین محله بیش از ۵۰۰ کارگاه تولید جارو وجود داشت و همۀ خانواده‌ها جاروباف بودند، اما به‌مرورزمان جاروبرقی پایش به منازل باز شد و از طرفی خرید جارو از رونق افتاد و تاکنون حدود ۴۰۰ کارگاه تعطیل شده است».  

این تولیدکنندۀ جارو، مرداد و شهریورماه برای تهیۀ مواد اولیۀ جارو به استان‌های مختلفی سفر می‌کند. او دراین‌باره بیان می‌کند: «معمولا جارو‌ها را بر روی زمین به‌صورت هکتاری یا کیلویی خریداری می‌کنم.

قیمت هر هکتار حدود ۵ تا ۶ میلیون است که بستگی به کیفیت جارو دارد. جارو را خودم به اتفاق تعدادی کارگر درو می‌کنیم و سپس به مشهد منتقل و تبدیل به جارو می‌کنیم».

از بذر تا جارو

عباس جعفری‌نسب مراحل کشت محصول جارو را این‌طور شرح می‌دهد: «زمین بایر را در فصل پاییز شخم می‌زنیم و اسفند یا فروردین بذر را بر روی زمین می‌پاشیم.

حدود ۶ ماه زمان می‌برد تا محصول، آمادۀ برداشت شود. قبل از برداشت، یکسری اقدامات ازجمله وجین‌کاری (حذف علف‌های هرز)، آبیاری هر ۱۵ روز و سم‌زدایی را باید انجام داد تا محصول آمادۀ برداشت شود.

جارو بیشتر در شهر‌های درگز، کلات نادری، بجنورد، میانه تبریز و... کاشت می‌شود و البته بهترین جارو، محصول میانه تبریز است که کیفیت و قیمت بالاتری نسبت به سایر جارو‌ها دارد».  

مراحل ساخت جارو

آقای جعفری‌نسب در کارگاه کوچک خود روزانه حدود ۱۰۰ جارو تولید می‌کند. او برای تولید جارو مراحل مختلفی را انجام می‌دهد تا جارو وارد بازار فروش شود.

او توضیح می‌دهد: «جارو‌هایی که از اقصی‌نقاط خراسان و... خریداری می‌کنیم، به مشهد منتقل و در انبار‌های خود نگهداری می‌کنیم. برای تولید جارو به اندازۀ نیاز، به کارگاه کوچکمان جارو منتقل می‌کنم.

در مرحلۀ اول، برگ‌های اضافی و تخم‌های جارو را از جارو‌ها جدا می‌کنیم. در مرحلۀ دوم، جارو‌ها را به مدت ۶ ساعت خیس می‌کنیم تا در موقع تولید حالت شکنندگی نداشته باشد. مرحلۀ سوم، مرحلۀ قوده‌گیری است.

در این مرحله دسته‌های کوچک جارو در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و سیم مفتولی با دستگاه دست‌سازی به‌نام «دال» به دور دستۀ جارو محکم پیچیده می‌شود تا موقع جاروزدن، از هم نپاشد. دوخت‌ودوز جارو مرحلۀ آخر کار است.

این قسمتِ کار، بیشتر توسط خانم‌های محلۀ تلگرد انجام می‌شود و یکی از قسمت‌های مهم کار، دوخت‌ودوز است، چراکه باید با دقت بالای سیم و نخ‌های پلاستیکی دوخته شود تا طول عمر جارو بیشتر شود.

هنگام فروش، دستۀ جارو را به‌وسیلۀ چسب‌های پهن می‌بندیم تا دست خانم‌های خانه‌دار توسط سیم‌های مفتولی آسیبی نبیند».

صادرات جارو

برای تولید هر جارو، سه نفر در کارگاه، درگیر کار هستند تا به مرحلۀ فروش برسد. دراین‌باره جعفری‌نسب می‌گوید: «روزانه در محلۀ تلگرد حدود ۱۵۰۰ جارو تولید می‌شود.

حدود ۱۰۰ کارگاه تولیدی در این محله وجود دارد. بعضی از کارگاه‌ها نیرو‌های آن به ۷ نفر می‌رسد. در کارگاه تولیدی خودم روزانه به‌صورت میانگین ۱۰۰ جارو تولید می‌شود.

برخی در همین مشهد به فروش می‌رسد و تعداد زیادی را به شهر‌های تربت‌حیدریه، گناباد، نیشابور و... ارسال می‌کنم؛ البته مشتریانی هم از شمال کشور، تهران، شیراز و اصفهان دارم.

جاروی تولیدی تلگرد، کیفیت بالایی دارد و البته تولیدکنندگان، نهایت تلاش خود را به کار می‌گیرند تا محصول خوبی به دست مشتریان برسانند و همین عامل باعث شده است شهرت کشوری پیدا کند».  

جاروی خوب باید...

برای تشخیص جاروی خوب، آقای جعفری‌نسب شاخصه‌هایی مدنظر دارد و می‌گوید: «جارو باید پرپشت باشد، دوخت‌ودوز آن سِفت و محکم باشد، جارو رسیده باشد؛ یعنی رنگ آن سبز نباشد.

شهروندان دقت کنند برخی از تولیدکنندگان قسمت‌هایی از جارو را قرمزرنگ می‌کنند تا بیانگر رسیده‌بودن آن باشد، درحالی‌که این‌طور نیست، جارو نرسیده است و عمر و کیفیت خوبی ندارد.

ممکن است رنگ جارو‌ها به فرش‌هایی که رنگ روشن دارد، منتقل شود و باعث نارضایتی مشتری شود. دسته‌بندی منظم هم، یکی از ویژگی‌های مهم جاروی خوب است.

جاروی خوب محلۀ تلگرد، حدود ۱۰ هزار تومان قیمت دارد؛ البته این قیمت نسبت به سایر نقاط کشور حدود دوسه هزار تومان گران‌تر است و آن هم بابت کیفیت بالای جاروست».  

مشکل دفع ضایعات جارو

تولیدکنندۀ جاروی محلۀ تلگرد، به مشکلات جاروبافی اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای ضایعات جارو، جاو‌مکان نداریم و ناچاریم این ضایعات را به‌وسیلۀ خودرو، خارج از شهر منتقل کنیم که هزینۀ زیادی برای ما دربردارد.

از مسئولان درخواست داریم برای حمایت از ما دراین‌زمینه تدابیری بیندیشند».  

وی یکی دیگر از مشکلات کاری خود را بیان می‌کند و می‌گوید: «با اینکه مجوز داریم و زیرنظر اتحادیه مشغول‌به‌کار هستیم و سالانه مبالغی برای تمدید مجوز پرداخت می‌کنیم، ولی متأسفانه بیمه نیستیم. تاکنون مراجعه کرده‌ایم و مسئولان بیان کرده‌اند باید به‌صورت آزاد بیمه شویم».

حمایت از تولیدکننده

در خیابان صاحبدلان، جلوی یکی از مغازه‌های جاروفروشی، فردی را می‌بینم که حدود ۲۰ جارو خریداری کرده و درحال جانمایی در صندوق‌عقب ماشین خود است. با او هم‌کلام می‌شوم.

او می‌گوید: «۱۷ سال است که ساکن مشهد هستم. اصالتاً بیرجندی هستیم و هرسال بنا به سفارش اقوامم در روستایمان، تعدادی جارو از این محله خریداری می‌کنم و برایشان می‌برم. خداروشکر همه راضی هستند. من هم بدون هیچ سودی برایشان می‌برم. می‌خواهم با این کار از تولیدکنندگان این محله حمایت شود».  

وی در ادامه می‌گوید: «به نظر من مسئولان باید توجه بیشتری به کسب وکار اهالی این محله داشته باشند. اگر پاساژ بزرگی فقط ویژۀ جاروفروشان احداث شود، با این کار مشتریان بیشتری به این محله می‌آیند و بازار جاروفروشان رونق می‌گیرد.

البته درخواست دیگری هم که دارم، این است که مسئولان برای این مشاغل تبلیغات محیطی انجام دهند».




* این گزارش در تاریخ ۲ مهر سال ۱۳۹۶ در شماره ۲۶۳ شهرآرامحله منطقه ۴ چاپ شده است.