نظارت خوب صاحبان خانه تاریخی ناظران

شعبان شریف| خانه تاریخی ناظران که در کوچه‌باغ حسن‌خان (نواب صفوی ۱۱)، کوچه عسکریه، مقابل تکیه یزدی‌ها واقع شده بیش‌از ۹۰سال قدمت دارد؛ یعنی بنایی است مربوط به اواخر دوره قاجاریه.

یازدهم مرداد ۱۳۸۴ بود که این خانه با شماره ثبت ۱۲۳۸۹ به جمع آثار ثبت ملی کشورمان پیوست تا به‌عنوان میراثی ملی از آن نگهداری شود.

این خانه از ابتدای ساخت در مالکیت شخصی به‌نام ناظران بوده است، شغل او رزانی (برنج‌فروشی) بوده و از مساحت زیاد و قرارگیری خانه در مکانی مناسب می‌توان فهمید که وضعیت مالی او به‌نسبت خوب بوده است.

این منزل به‌وسیله استاد رضایی بنا، برای آقای ناظران ساخته شد. تا حدود ۲۰سال خانواده ناظران در آن زندگی می‌کردند، اما در این ایام خانه توسط شخصی به‌نام انصاری خریداری می‌شود و در برخی موارد از آن با نام خانه تاریخی انصاری یاد شده است.

وجود امکانات مناسب در این منزل و وسعت زیاد آن سبب شده بود که مالک در یکی‌دو دهه اخیر علاوه‌بر سکونت، از این منزل به‌عنوان خانه زائر نیز استفاده کند.

 همان‌طور که ذکر شد این خانه همین چند سال پیش به‌ثبت ملی رسیده، اما تا امروز هیچ‌گونه اقدامی در مورد تعیین حریم آن ازسوی سازمان میراث فرهنگی انجام نشده است. در‌حال‌حاضر یک آپارتمان ۵طبقه در کنار این خانه تاریخی احداث شده است که حریم بصری بنا را خدشه‌دار کرده است.

قرارگیری این منزل در یک مکان بسیار باارزش و هم‌جواری آن با بنا‌های باارزش دیگری، چون حسینیه رحیمیان، تکیه یزدی‌ها، کاروان‌سرای عزیز‌ا... اُف و چند بنای دیگر که می‌تواند معرف مسیری تاریخی باشد، ضرورت تعیین حریم آن را بیش‌از‌پیش نمایان می‌کند.

مهمترین ویژگی خانه ناظران وسعت زیاد و قدمت بالای آن است. بد نیست بدانید که در جوار این خانه، منزل کوچکی قرار دارد که هم‌اکنون در مالکیت یکی از پسران آقای ناظران است.

این خانه کوچک قبلا جزئی از خانه بزرگ آقای ناظران بوده است. سبک معماری و تزیینات ویژه بنا از دیگر ویژگی‌های خانه ناظران به‌شمار می‌رود. دیگر ویژگی‌های بارز این بنا را می‌توان به موقعیت قرارگیری آن در مکان باارزش و راسته تاریخی میان کوچه عباس‌قلی‌خان و نواب۱۱ مربوط دانست.

ایوان بزرگ موجود در ضلع غربی بنا که جلوی اتاق پنجدری طبقه دوم قرار گرفته و ستون‌های بلند آجرکاری‌اش از دیگر خصوصیات بارز این منزل قدیمی است. با این حساب می‌توان فهمید که خانه ناظران در دو طبقه ساخته شده است.

قسمت اعیان بنا در سه طرف حیاط قرار دارد. این بنا همچنین دارای دو در ورودی است؛ یکی در ضلع شمالی و دیگری در ضلع غربی. درحال‌حاضر ورود و خروج از درب ضلع غربی صورت می‌گیرد.

در ضلع غربی حیاط و در طبقه دوم، ایوان جلوی اتاق پنجدری قرار دارد که دو ستون بلند آجرکاری دارد. در سمت شمال حیاط بیشترین تعداد اتاق این خانه وجود دارد. این ضلع ساختمان تنها قسمتی است که دو راه‌پله برای رسیدن به طبقه دومش دارد؛ در این بین راه‌پله سمت چپ به پشت‌بام نیز راه دارد.

نمای شرقی حیاط، دیوار جداکننده خانه ناظران از منزل همسایه است که در ابتدای ساخت و تا مدت‌ها وجود نداشته است. در این قسمت سکویی به ارتفاع ۵۰سانتی‌متر قرار دارد که قبلا به‌عنوان یک نشیمن بزرگ استفاده می‌شده است.

در ضلع جنوبی حیاط که بنایش در یک طبقه شکل گرفته است، چیزی به‌جز یک اتاق بزرگ و چند انبار کوچک نیست. بعضی انبار‌های کوچک این قسمت درحال‌حاضر و به‌دلیل کاربری مسافرخانه این بنا، به سرویس بهداشتی تبدیل شده‌اند.

بارزترین دخل و تصرف انجام‌شده در این بنا جدا شدن بخشی از قسمت شرقی آن است که قسمتی از بدنه شمالی را نیز با خود برده است. کشیدن یک دیوار در حیاط به‌منظور تفکیک همین بخش بوده است. همچنین دیوار‌های طبقه همکف در داخل حیاط تا ارتفاع یک‌و‌نیم متری سنگ شده‌اند.

همان‌طور که در ابتدا نیز ذکر شد در فصولی که زائران حرم مطهر در مشهد زیاد هستند، از این بنا به‌عنوان یک مسافرخانه نسبتا‌بزرگ استفاده می‌شود. از‌این‌جهت تغییر کاربری برخی قسمت‌های ساختمان نظیر انبار‌ها و مطبخ به سرویس بهداشتی و وضوخانه از دیگر تصرفات انجام شده است؛ تغییراتی که همه در ۲۰ سال گذشته و در دوره مالکیت آقای انصاری انجام گرفته است.

این بنا به‌دلیل مراقبت‌های مناسب صاحبان خانه و همچنین برای جذب مسافر در اغلب اوقات وضعیت مطلوبی داشته و دارد. تنها تعمیرات انجام‌شده در این بنا همان سنگ کردن دیوار‌های حیاط است که در مقابله با نفوذ رطوبت و تخریب دیوار‌های آجری در پایین نما صورت گرفته است.

در چند سال اخیر مالک خانه، یعنی خانواده انصاری تلاش کردند با مرمت این خانه تاریخی، آن را به‌عنوان مسافرخانه و هتل سنتی اطراف حرم بازسازی کنند.

* این گزارش پنجشنبه  ۹ آذر ۹۶  در شماره ۲۶۱  شهرآرا محله منطقه ثامن به چاپ رسیده است.