غلامرضا عنایتی شاهد پاگرفتن خیابان «علویه» بوده است 
نوجوان محله پایین خیابان با «داستان راستان» به کتاب علاقه‌مند شد 
روایتی از دو قرن حیات حسینیه تهرانی‌های مشهد
حسینیه تهرانی‌ها- تکیه تهرانی‌ها- در خیابان آخوند خراسانی، یکی از کهن‌ترین مجامع آیینی مشهد به شمار می‌آید. عمر این حسینیه که سال تاسیس ۱۲۸۳ هجری شمسی را بر سر‌در خود دارد، مطابق اسناد موجود به سال ۱۳۲۸ هجری قمری می‌رسد؛ با این حال ریش‌سفید‌های هیئت، قدمت آن را پیش از این تاریخ یعنی ۱۰۹ سال قبل (به تاریخ خورشیدی) می‌دانند.
«تهرانی‌ها» در گذر تاریخ، فراز و فرود بسیار دیده است و اکنون در آغاز دومین قرن حیات خویش، معماری جدیدی را بر پیکره تاریخ خود تجربه می‌کند.
تکیه گود حسام‌الدین
یکی از وقف‌نامه‌های موجود در آرشیو اسناد آستان قدس نشان می‌دهد که از حدود ۲۰۰سال پیش، محلی در نزدیکی حرم رضوی (ابتدای خیابان امام رضای فعلی) به نام گود حسام الدین دارای موجودیت ملکی بوده است که در همین سال‌ها و سال‌های پس از آن، تکیه‌ای در این محل ابتدا به تولی‌گری عبدا... زرگر سپس توسط پسران وی، محمدرضا و علی‌اکبر زرگر، تاسیس و اداره شده است.
در سال ۱۳۲۸ هجری قمری (۱۲۸۹ هجری خورشیدی) این تکیه برای اجرای مراسم مذهبی در اختیار «هیئت سینه‌زنان تهران» قرار می‌گیرد. طبق سندی دیگر به تاریخ همین سال و امضای حاکم شرع وقت، ثقه الاسلام عبدالمجید حسینی، به «سینه‌زنان تهرانی» برای عزاداری در گود حسام‌الدین، اجازه شرعی داده شده است.
تهرانیان مقیم ارض اقدس
به این ترتیب تهرانی‌های مهاجر به مشهد که عموماً به دلایل مذهبی و سیاسی، به ویژه ترکتازی‌های دربار قاجار برای تصاحب زنان و دختران رعایا، پناهنده آستان علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) شده بودند، از این تاریخ یا کمی پیش از آن، صاحب محل مشخصی برای برگزاری آیین‌های مذهبی خود شدند تا برای چهار دهه، عزاداری محرم و صفر خود را در زمین روباز گود حسام‌الدین، زیر سقف خیمه‌ای برگزار کنند که به رسم زمانه در آن زمین برقرار می‌شد.
این خیمه در مرکز حسینیه قرار داشت و ایوان اطراف آن به شیوه عموم تکایای قدیم، برای استقرار عزاداران در شرایط خاص آب و هوایی و پذیرایی از مهمان‌های ویژه و البته عزاداری بانوان، مهیا شده بود.
در این دوره و به مرور زمان، انباری و آبدارخانه به ساختمان حسینیه افزوده شد.این محل به همت حسین ثابت‌قدم و با هزینه شخصی وی به وقف هیئت درآمد و خود وی با ذوق معماری، طرح اولیه بنای آن را به اجرا در‌آورد. تهرانی‌های مجاور حضرت رضا(ع)، عنوان «تهرانیان مقیم ارض اقدس» را بر هیئت خود گذاشتند و این نام را بر پرچم‌های خود می‌نوشتند.
خانه به خانه، کو به کو
اقدامات ضد دینی رضاخان، هیئت‌ها و هیئتی‌ها را هم گرفتار کرد؛ از جمله این‌ها «تهرانیان مقیم ارض اقدس» بودند که تا آغاز دهه۲۰ شمسی، تکیه خود را از دست دادند.در سال ۱۳۱۴ قزاق‌ها حسینیه آن‌ها را تعطیل کردند تا برای سال، مراسم مذهبی تهرانی‌ها، خانه به خانه در منازل آن‌ها برگزار شود.تغییرات حکومت در سال ۱۳۲۰ و ایجاد شرایط نسبتاً باز سیاسی و مذهبی، هیئت را به صحن حسینیه بازگرداند، با این حال مراسم مذهبی این گروه تا سال ۱۳۲۷ به برگزاری برخی آیین‌های محرم و صفر محدود بود.
حسینیه تهرانی‌ها
تغییر شرایط، متولیان هیئت را به فکر احیای آن و برقراری مستمر مراسم آیینی انداخت. این بار احمد شهری بود که پا پیش گذاشت و نسبت به احداث بنای سرپوشیده حسینیه تهرانی‌ها در سال ۱۳۲۷ اقدام کرد. او بعد‌ها در سال ۱۳۴۸ خانه شخصی خود در کنار حسینیه را به زمین وقفی اضافه کرد و چند سال بعد، با وقف زمین‌هایی دیگر توسط جودهی و گلشنی، این حسینیه همچنان گسترش یافت و با برگزاری مراسم گوناگون آیینی در شادی و سوگ ائمه اطهار، پذیرای عموم زائران و مجاوران مشهد‌الرضا (ع) شد.
همسایگی این حسینیه با حرم رضوی و اهمیت مذهبی و اجتماعی آن در این دوره، فرماندهان لشکر و مسئولان کشوری شرکت‌کننده در مراسم خطبه‌خوانی شب‌های عاشورای حرم مطهر را برای عرض تسلیت به هیئت تهرانی‌ها، به صحن این تکیه می‌آورد.
احمد شهری سال ۱۳۲۷ نسبت به احداث بنای سرپوشیده حسینیه تهرانی‌ها اقدام کرد
نخستین تخریب
آغاز دوران نوین نوسازی بافت اطراف حرم مطهر در سال ۱۳۵۲ بخش عمده حسینیه تهرانی‌ها را به خاطره تاریخ سپرد. بیشتر بافت اصیل حسینیه تخریب شد. در همین دوران، پیامد‌های واقعه مسجد گوهرشاد موجب ممانعت حکومت از حضور برخی علما در مسجد گوهرشاد شد. بسیاری از ایشان، مأمن خود را در حسینیه تهرانی‌ها یافتند. آیت‌ا... علم‌الهدی- پدر امام جمعه کنونی مشهد- یکی از آنان بود که تا سال‌ها بعد، امام جماعت نمازگزاران حسینیه بود.
آسیب وارد شده به بنای تکیه، هیئتی‌ها را به فکر استفاده از زمین متروکه پشت حسینیه انداخت تا آن را به محل نمازخانه تبدیل کنند و وضوخانه تازه‌ای نیز به تکیه اضافه شد.
زیر سقف آسمان
دهه۶۰، بنای قدیمی یکی از مهم‌ترین حسینیه‌های مشهد را به کلی فرو ریخت. پیشرفت طرح نوسازی اطراف حرم در سال ۱۳۶۸ بقایای حسینیه قدیم تهرانی‌ها را برچید تا از محل پرداخت قیمت زمین سابق حسینیه، زمین جدیدی به مساحت هزار و۷۰۰ متر‌مربع در خیابان آخوند خراسانی خریداری شود. با تخریب بنای قبلی حسینیه، فرزندان «تهرانی‌های مقیم ارض اقدس» خیمه خود را در زمین جدید برپا کردند تا برای ۱۰ سال دیگر بدون حسینیه عزاداری کنند.
نگین منطقه
پس از ۱۰ سال انتظار، کلنگ ساخت ساختمان جدید حسینیه تهرانی‌ها در سال ۱۳۷۸ به زمین خورد تا این ساختمان به تدریج کامل شود. بهره‌برداری از ساختمان جدید در سال ۱۳۸۰ البته پایان کار این ساخت و ساز نبود، طوری‌که نمای آن، هم‌اکنون در آستانه رونمایی قرار گرفته است. حسینیه تهرانی‌ها این روز‌ها توسط نوادگان بنیان‌گذاران نخستین آن اداره می‌شود و عموم بانیان کنونی‌اش، مشهدی‌هایی هستند که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایشان از تهران به مشهد آمده بودند.
برپایی نماز جماعت به طور مستمر، دارالقرآن، تهیه جهیزیه افراد کم بضاعت، برگزاری مراسم جشن و سرور ولادت و اقامه عزای ائمه (ع)، تنها بخشی از فعالیت‌های گسترده کنونی این حسینیه است که هر روز، هزاران نفر از زائران و مجاوران حضرت‌رضا (ع) را گرد‌هم می‌آورد. معماری و نمای زیبای داخلی و خارجی حسینیه و نیز گچبری‌های زیبای آن، مجموعه‌ای از سنت‌ها و نوآوری‌های هنر اسلامی را در این مکان گرد‌هم آورده است.
به زودی با اتمام کار ساخت نمای حسینیه تهرانی‌ها، نگین دیگری، انگشتری منطقه۸ را زیبا‌تر خواهد کرد، نگینی به رنگ فیروزه و از جنس عشق و آیین و هنر.
* این گزارش در شماره ۴۹ شهرآرا محله منطقه ۸ مورخ ۲۷ فروردین ماه سال ۹۲ منتشر شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
