اتحاد هیئت متحده «بنی‌اسد متوسلین به امام‌زین‌العابدین (ع)» با ۵۵ هیئت دیگر

در زمان‌های دور شاید بیش از ۱۰۰ سال پیش، رسم هیئت‌های قدیمی این بود که هیئت متحده تشکیل دهند. چندده‌هیئت با هم برای برگزاری مراسم عزاداری متحد می‌شدند و این اعتقاد را داشتند که زینت دستگاه اهل‌بیت (ع) با عظمت اجتماع آنها چندبرابر می‌شود.

هیئت «بنی‌اسد متوسلین به امام‌زین‌العابدین (ع)» با مسئولیت سیدمرتضی چاوشی نیز از همان هیئت‌هاست؛ با قدمتی حدود یک قرن یا بیشتر. از همان سال‌های قدیم هیئت‌های بسیاری با آن اتحاد داشتند که تعداد آنها در سال‌های اخیر به ۵۵ هیئت از نقاط مختلف شهر مشهد می‌رسد.

۵۰ سال است که این هیئت در محله پروین‌اعتصامی است و پیش از آن نیز حرکت خود را از کوچه عباسقلی‌خان آغاز می‌کرده، اما در زمان بسیار دور یعنی از بدو تشکیل و سال‌ها پس از آن، این هیئت جزو هیئت‌های کوچه سیابون و مسئولیت آن با شخصی دیگر بوده است.

آن‌گونه که سیدمرتضی در خاطرش هست، روزگاری پدرش سیدسلیمان در همین هیئت که مسئولیت آن با پیرمرد مومنی بود، سینه می‌زد و از همان سال ۱۳۲۸ که هیئت را به او سپردند، تا سال ۸۴ تاجایی‌که می‌توانست، پشت هیئت را به خودش گرم کرد.

او هفت هکتار از باغات خودش را در طرقبه به‌نام هیئت زد تا فرزندانش بتوانند پس از او برای استحکام و پایداری بیشتر هیئت، از آن باغ‌ها استفاده کنند. از سال ۸۴ با درگذشت سیدسلیمان چاوشی، هیئت به سیدمرتضی، فرزند ارشد او، واگذار شد و هنوز یکی از هیئت‌های پربار مشهد به‌شمار می‌رود.

یک خاندان هیئتی

سیدمرتضی از پیشینه هیئتی خانواده‌اش می‌گوید: خاطرم هست که از همان زمان کودکی، همراه پدر می‌شدیم تا در مراسم هیئت‌هایی که با هیئت ما همراهی می‌کردند، شرکت کنیم که این هیئت‌ها گاه در مسیر‌های دوری مانند گلشور و... نیز مراسم برگزار می‌کردند.

ما با حضورمان، کاملا با سازوکار آنها آشنا شده بودیم و اکنون این موضوع به فرزندان و نوه‌های ما نیز کشیده شده و حضور در هیئت‌ها برای ما به یک رسم خانوادگی تبدیل شده است.

مسئول هیئت بنی‌اسد متوسلین به امام‌زین‌العابدین (ع) در ادامه عنوان می‌کند: خوبی این اتحاد بین هیئت‌ها که از قدیم نیز دربین هیئت‌های اصیل رسم بوده است، این است که اگر مسئله یا مشکلی در هیئتی وجود داشته باشد، می‌توان از قدیمی‌تر‌ها کسب تکلیف کرد و همه با یکدیگر برای حل آن مشکل، چاره‌اندیشی می‌کنند.  

پیش‌گام هیئت‌ها

هیئت بنی‌اسد متوسلین به امام‌زین‌العابدین (ع) چه در زمان برنامه عزاداری خود در ماه محرم و چه زمانی که ۵۴ هیئت دیگر، آن را برای شرکت در مراسم خودشان دعوت می‌کنند، همیشه پیش‌گام است. سیدمرتضی در توضیح این قضیه می‌گوید: در میان هیئت‌ها رسمی است و آن، این است که هیئتی که مسئول آن، سادات است و علم آن قدیمی‌تر، پیش‌گام هیئت‌های دیگر حرکت می‌کند.

هیئت بنی‌اسد متوسلین به امام‌زین‌العابدین‌(ع) چه در زمان برنامه عزاداری  همیشه پیش‌گام است

علم زیرخاکی هیئت متعلق به سال ۱۳۳۹ قمری

 این هیئت، علمی دارد متعلق به سال ۱۳۳۹ قمری در سرخس. سازنده این علم، حسن ناصری است که نام او و زمان ساخت علم برروی آن حکاکی شده است.

گویا در ساخت این علم و نشانه‌ها و ادواتی که برروی آن نصب شده، روایتی نهفته است که سازنده می‌خواسته در بیان ماجرایی که میان بنی‌اسد و امام‌سجاد (ع) در روز‌های پس از عاشورا به‌وقع پیوسته، اهتمام ورزد، اما سیدمرتضی می‌گوید: هنوز نتوانسته‌ایم به‌طور کامل به روایتی مربوط به ارتباط میان ادوات روی این علم دست پیدا کنیم.

بسیار علاقه‌مندم روزی از سازنده یا بازماندگان او نشانه‌ای پیدا کنم که بتوانم ارتباط این علم را با وقایع مربوط به محرم، از زبان آنها بشنوم؛ گرچه هرکدام از نماد‌هایی که برروی علم است، مانند شیر، تبرزین دوسویه و پرنده و... را می‌توان به‌تن‌هایی تعبیر کرد.

سیدمرتضی در ادامه حرف‌هایش به ادوات قیمتی علم و جنس فلز آن اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این علم دراصل متعلق به هیئتی در سرخس بوده که در همان زمان‌های قدیم در مسجدی، داخل جعبه‌ای شبیه تابوت نگهداری می‌شده است.

در زمانی که هیئت به پدرم واگذار می‌شود، شخصی به نام اصغر غریب‌زاده که برادرش، او را از وجود این علم خبردار کرده بود، پدرم را از وجود آن علم مطلع می‌کند. پدرم همراه سه نفر دیگر برای دیدن علم، عازم آن شهر می‌شوند و در آنجا پس از مشاهده، علم را با مبلغی که به‌عنوان هدیه به آن مسجد پرداخت می‌کنند، تحویل می‌گیرند.  

مسئول هیئت توضیح می‌دهد: در قدیم، علم‌ها حرمت دیگری داشت. بزرگان هیچ‌گاه به خود اجازه نمی‌دادند آنها را خریدوفروش کنند و فقط برای مبادله علم‌ها، مبلغی را به‌عنوان هدیه پرداخت می‌کردند، درحالی‌که در این دوره‌وزمانه به‌راحتی روی علم‌ها قیمت می‌گذارند و آن را خریدوفروش می‌کنند.

تاریخچه مداحی در هیئت

سیدکریم نخستین نوحه‌خوان این هیئت بوده و آن‌گونه که سیدمرتضی از او یاد می‌کند، او در زمان کودکی سید در خیابان بهجت زندگی می‌کرده است.

او تا پیش از اینکه از دنیا برود، نوحه‌خوانی و مداحی را به برادر شهیدم، سید‌مصطفی، آموزش داد و سید نیز پیش از شهادت سعی کرد مداحی اهل‌بیت را به سیدعلی، برادر دیگرش یاد دهد. سیدعلی نزد بزرگانی، چون حاجی‌اکبرزاده و حاجی‌موید نیز مداحی را فراگرفته است.

اکنون حدود شش مداح در این هیئت به بیان روایات و مدح و ثنای ائمه‌اطهار (ع) مشغولند که همه آنها مداحی را از سیدعلی چاوشی آموخته‌اند. بانی و مسئول هیئت بنی‌اسد متوسلین به امام‌زین‌العابدین (ع) می‌گوید: سبک مداحی در هیئت ما، همان سبک قدیم است و از چهار کتاب مرحوم آذر الگو می‌گیریم.

خواستید شور بخوانید، به هیئت نیایید

سید‌مرتضی با اشاره به اینکه سبک مداحی‌های امروزی زیاد شایسته اهل‌بیت (ع) نیست و تند‌خوانی و آهنگین بودن آنها در برخی شعر‌ها سبب می‌شود گاه نام ائمه به‌صورت شکسته به‌کار رود که حرمت این بزرگواران را زیر سوال خواهد برد، می‌گوید: به مداحان هیئت گفته‌ام اگر قرار باشد شور بخوانید یعنی همان سبک جدید مداحی که گاه با خودزنی و... همراه می‌شود، به این هیئت نیایید.  

او توضیح می‌دهد: برخی مداحان هیئت‌ها نمی‌دانند که هیچ انسانی حق آسیب رساندن به بدن خود را در اسلام ندارد چه برسد به قمه‌زنی و...

هیئتی با ۸۰ سینه‌زن 

هیئت بنی‌اسد ۸۰، ۷۰ عضو دارد و درمیان این اعضا هستند خانواده‌هایی که سینه‌زنی در این هیئت را سه نسل خاندان به ارث برده‌اند. همچنین این هیئت چوبدار علمی دارد که به او اختیار تام درمورد علم داده شده است.

سیدحامد حسین‌زاده، مادامی که در این سمت در هیئت بنی‌اسد باشد، شخص دیگری حق دخالت در امور مربوط به علم را ندارد. این سمت او در هیئت از زمان در قید حیات بودن سیدسلیمان به او واگذار شده است.  

به نیت هیئت

بزرگ خاندان چاوشی پیش از اینکه فوت شود، ثلث باغ خود را در طرقبه، متعلق به هیئت دانست. فرزندانش نیز زمینی را در نزدیکی الماس شرق به نام چهار پسر سیدسلیمان خریدند تا به‌عنوان مجتمع فرهنگی هیئت، استفاده شود.

سهم ماندگارخانم

هیئت بنی‌اسد تاکنون همه این سال‌ها را با حمایت‌های مردمی که ارادتمند اهل‌بیت (ع) بوده‌اند، روی پا مانده است و آن‌گونه که سیدمرتضی می‌گوید، شهروندان محله پروین‌اعتصامی بسیار در روی پاماندن این هیئت، تاثیرگذار بوده‌اند.

یکی از این شهروندان، ماندگارخانم، آمپول‌زن قدیمی محله پروین‌اعتصامی است که مقرر کرده بود بخشی از دستمزدش بابت هر آمپولی که می‌زند، به نفع روی پاماندن هیئت هزینه شود. ماندگارخانم هنوز درکنار اهالی پروین‌اعتصامی است و قرار است در شماره‌های بعدی به‌سراغش برویم.

دستگاه اهل‌بیت (ع) را از مسجد بیرون کردند

سید‌سلیمان از بانیان مسجد سجادیه محله پروین‌اعتصامی نیز هست. روزگاری، او همراه سه تن دیگر از شهروندان ساکن در این محله بانی شدند و در خرید زمین و ساخت‌وساز مسجد کوشیدند.

سید‌مرتضی درباره برنامه‌های خاص هیئت در این مسجد در محله پروین‌اعتصامی می‌گوید: دو ماه محرم و صفر برای بچه‌های مسجدی روز‌های خاصی است. این روز‌ها امور آنها بیشتر در مسجد می‌گذرد. آن روز‌ها همین قضیه باعث اختلاف پدرم با هیئت‌امنای مسجد شد و آنها برخورد بسیار بدی با پدرم کردند.

آنها می‌گفتند روز مشخصی مسجد باید در دست هیئتی‌ها باشد و این قضیه درنهایت به این ختم شد که هیئت را از مسجد بیرون کردند. هیئت، حرکتش را در دهه مربوط به امام‌سجاد (ع) یعنی از ۱۵ تا ۲۵ محرم در منزل یکی از اهالی محله پروین‌اعتصامی که خواهر سید‌مرتضی می‌شود، برگزار می‌کند.

تنها یادگار مانده از گذشته هیئت

رمضان مروی به‌گفته سیدمرتضی، تنها یادگار مانده از گذشته هیئت است. او همان کسی است که پس از اختلاف هیئت با مسجد سجادیه، گفت علم را بیاورید در حیاط منزل من و تا وقتی زنده‌ام، منزلم را دراختیار هیئت می‌گذارم. او خدمت بسیاری به هیئت کرده و هنوز هم یکی از اعضای محبوب آن است.

مسئولیت صلواتی

در هیئت بنی‌اسد چند نفر از اعضا، مسئول هستند که شامل مسئول دعوت مهمان، مسئول تدارک غذا، دو معاون برای مسئول اصلی هیئت، مداح هیئت، مسئول ایاب‌وذهاب، مسئول ایستگاه صلواتی و حسابدار می‌شوند. 

در این هیئت تمام اعضا بیمه هستند و اگر اتفاقی برای هیئتی‌ها بیفتد، مسئول هیئت آن را به شورای هیئت منتقل می‌کند تا اقدامات لازم در این زمینه انجام شود.

در این مسئولیت، پست‌ها همه برای رضای خدا و صلواتی است و همه افراد مسئولیت‌هایشان را برپایه گفته بانی آن، سیدسلیمان، انجام می‌دهند که همیشه اعتقادش این بود که هدف در دنیا باید خدمت باشد؛ به نتیجه، کار نداشته باشید. آنچه عقل انسان حکم می‌کند، باید انجام داد و نتیجه را خوب یا بد باید به خدا سپرد.  

* این گزارش سه شنبه، ۱۸ آبان ۹۵ در شماره ۲۱۵ شهرآرامحله منطقه ۷ چاپ شده است.