بوستان وکیل‌آباد؛ معروف ترین وقف حاج حسین ملک

وکیل آباد، این جنگلِ چسبیده به شهر، جزو آخرین وقفیات حاج حسین آقا ملک است. بزرگ ترین وقف او کتابخانه و موزه ملک در تهران است، اما برای مردم مشهد این باغ وکیل آباد است که هنوز یادش را زنده نگاه داشته. به همین مناسبت به سراغ 2 تن از مسئولان پارک جنگلی وکیل آباد رفتیم تا از این باغ خاطره انگیز بیشتر بشنویم. با وجود پاره ای اضافات به باغ هنوز حس و حال قدیم در آن حس می‌شود، مخصوصا سمت رودخانه فصلی که بیشتر تداعی گر جنگل است.
رضا داوطلب، مدیر عامل بوستان وکیل آباد، می گوید آگاهانه تلاش شده است که کمترین تغییرات در باغ رخ دهد و از طرح های فضای سبز نوین شهری پیروی نشود تا این تصویر تغییر نکند. تغییرات در حد احداث پارکینگ و آسان کردن ورود مردم به باغ بوده است. اگر درختی دچار آفت شود و مجبور به قطع آن شویم، یک یا 2 درخت مشابه جایگزینش می کنیم.

روایت است که شخصی از حسین ملک این باغ را طلب می کند و ملک به او می گوید: اگر توانستی تمام درختانش را بشماری باغ را به تو می دهم و البته که آن شخص عاجز می ماند از شمارش

یکی از قصه های قدیمی درباره حسین آقا ملک و باغ وکیل آباد حول تعداد درختان پارک می گردد؛ روایت است که شخصی از حسین ملک این باغ را طلب می کند و ملک به او می گوید: اگر توانستی تمام درختانش را بشماری باغ را به تو می دهم و البته که آن شخص عاجز می ماند از شمارش. رازی که داوطلب با وجود کشف آن حاضر به پاسخ گویی نمی شود و به گفتن بیش از 30 هزار درخت در مساحت هفتادهکتاری کنونی باغ بسنده می کند تا این حکایت شیرین حلاوت خود را از دست ندهد. 

داوطلب سال هاست در این موقوفه مشغول به کار است، او نکته شایان توجه وقف نامه حاج حسین ملک را در وقف هم زمان قنات و باغ می داند که عامل حیات این درختان شده است. داوطلب قدمت قنات را که 3 مظهر آن هم در محدوده پارک است بالای 100 سال می داند. او می گوید وقف نامه حفظ قنات را هم مورد توجه قرار داده و مخارجی برای تعویض لوله‎های گلوگاه آن تعیین کرده که این امر ناشی از آگاهی حسین ملک از چگونگی مدیریت این مجموعه است.
 

باغ هرگز در نداشت

دیگر نوبت آن شده است که برگ های تاریخ را ورق بزنیم و از روزهای اولیه این پارک بیشتر بشنویم. روزنامه اطلاعات روز سوم مرداد 1338 خورشیدی درباره این پارک نوشته است: باغ وکیل آباد که از املاک شخصی حاج حسین آقای ملک است، متجاوز از یک میلیون و 500 هزار متر (150 هکتار) وسعت دارد و در پانزده کیلومتری شهر مشهد واقع شده است. این باغ در 35 سال پیش با فکر و نقشه و هزینه آقای ملک احداث شد.
اگر چنین باشد باغ از حدود سال 1303 آرام آرام تبدیل به تفرجگاهی برای مردم شده است، یعنی سال ها پیشتر از اینکه در آذرماه 1348 وقف شود.
محمد شبگیرپور، کارشناس باغ وکیل آباد که مدت هاست مشغول جمع آوری اسناد و اطلاعات درباره پیشینه این باغ است، می گوید: این مجموعه هیچ گاه در و دیوار نداشته است. این را نمی توان به علت بزرگی باغ دانست، چون همان قدر که بزرگ بوده مالک ثروتمندی هم داشته که هزینه دیوارکشی برایش پولی نبوده است. این امر حاصل کَرَم مالک بوده که ورود به آن را برای عموم آسان کرده است.

این مجموعه هیچ گاه در و دیوار نداشته است. این به علت هزینه زیاد دیوارکشی و بزرگی باغ نبوده، این امر حاصل کَرَم مالک بوده که ورود به آن را برای عموم آسان کرده است

وکیلی که گمنام است

از ابتدا مدام می گوییم وکیل آباد اما این نام از کجا آمده است؟ همان طور که می دانیم حاج حسین آقا ملک هیچ گاه مستقیما وارد سیاست نشده بود که بخواهد وکیل مجلس باشد. شبگیرپور می گوید: طبق گفته های خانم عزت ملک(دختر بزرگ حاج حسین آقا ملک) این نام برگرفته از شغل مالک پیشین باغ یعنی آیت ا... کفایی است که نماینده مجلس یا به قول آن زمان وکیل مردم بوده است، اما آغاز دوره وکالت آقای کفایی به مجلس ششم یعنی سال 1305 بازمی گردد ولی نام وکیل آباد حداقل در دهه آخر قرن گذشته هم در اسناد ذکر شده است؛ پس ریشه نام قدمت بیشتری دارد که هنوز بر ما روشن نیست. شبگیر همچنین می گوید که بنا بر توضیحات مجیدفیاض که مدتی وکالت حسین آقا ملک را بر عهده داشته، اراضی وکیل آباد از چند خرده مالک خریداری شده است که یکی از آن ها خانواده کفایی بوده است.
 

حق شناسی ای که هنوز به جا نیاورده ایم

حسین ملک با وقفیات خود حتی بر نقشه شهر هم تأثیر گذاشته است اما طی این سال ها هنوز گرامیداشت درخوری برای این واقف بزرگ فرهنگ د وست در شهر برگزار نشده است، امری که هم لازمه قدرشناسی است و هم عاملی برای تشویق دیگر خیران در وقف عام کردن دارایی های خود.