خانه تاریخی حناساب سال ۸۳ ثبت ملی شد و سال ۹۱ تخریب!

شعبان شریف| خانه حناساب در منطقه مرکزی شهر و در نزدیکی حرم‌مطهر واقع شده بود؛ خیابان نواب‌صفوی‌۴، کوچه تاجرها، پلاک۹۱.  قدمت دقیق و تاریخچه بنا مشخص نبود اما طبق اظهارات آخرین مالکش-آقای شهری، در ‌سال‌۸۲- این بنا در حدود ۱۰۰‌سال قدمت داشت. در آن زمان هنوز خانه حناساب به‌عنوان اثری ملی در فهرست آثار تاریخی میراث فرهنگی به ثبت نرسیده بود.

این بنا از آن جهت به خانه حناساب شهره شده بود که مالکش حاج‌علی‌اصغر حناساب بوده، درواقع منزل مسکونی او بوده است. در حدود ۸۰ سال پیش خانه به حاج‌عباس اشکذری فروخته می‌شود و او هم چندین‌سال بعد خانه را به علی شهری واگذار می‌کند. بااین‌حال نام خانه تغییری نمی‌کند و در میان مردم همچنان «حناساب» شناخته می‌شود.

همان‌طور که گفته شده خانه حناساب درحدود یک قرن عمر داشت و مربوط به سال‌های آخر حکومت قاجار بود.

خانه حناساب در یک طبقه و به‌صورت همکف ساخته شده بود. پلان آن ساده و از ترکیب عناصر مستطیلی به‌وجود آمده بود، به‌این‌ترتیب که فرم کلی بنا خود یک مستطیل بود که در دوطرف حیاط آن دو بخش مستطیل‌شکل دیگر احداث شده بود.

مصالح تشکیل‌دهنده آن‌هم متنوع بود، از خشت‌خام در مرکز دیوار‌های عریض گرفته تا آجر ساده در رویه‌های دیوار و کاشی‌کاری در بعضی از قسمت‌های نما و چوب سقفی که کاملا مسطح است.

نمای بیرونی خانه تاریخی حناساب

نمای اصلی خانه به‌وسیله آجر‌های ساده تزئین شده بود. فقط در قسمت‌هایی نظیر سردر کاشی‌کاری داشت که در برخی قسمت‌ها آسیب دیده و کاشی‌هایش فروریخته بودند. داخل بنا نیز تزئینات خاصی نداشت؛ تنها در نمای داخل حیاط می‌شد قدری کاشی‌کاری دید آن‌هم در بالای در‌ها و پنجره‌ها. پنجره‌ها البته زیبایی دیگری هم داشتند؛ نرده‌های آن‌ها در نمای خروجی به‌شکل زیبایی از جنس فلز طراحی شده بودند.

ازآنجا‌که این خانه با کاربری مسکونی ساخته شده بود؛ همچون اغلب خانه‌های هم‌عصر خود شامل ۲ بخش زمستان‌نشین و تابستان‌نشین بود که در ۲ طرف حیاط و به‌صورت روبه‌رو قرار گرفته بودند.

در اوایل دهه ۸۰ این خانه هنوز مورداستفاده مالکش بود، با‌این‌حال ساختمان قسمت پشتی آن خالی بود. همچنان که از دیگر قسمت‌های آن نیز چندان‌بهره‌ای برده نمی‌شد. نمونه‌اش زیرزمینی بود که تنها از حیاط منزل امکان دسترسی داشت و کاملا بی‌استفاده مانده بود.

عمر بنا

این بنا در طول عمر خود دچار دخل‌و‌تصرفاتی نیز گشته بود، با‌این‌حال ساختمان خانه، در پلان تغییری نکرده بود. از جمله این دخل‌و‌تصرفات در قسمت ایوان بود که قبلا کاربرد بهارخواب داشت.دیگر اینکه ساختمان در گذشته نقاشی شده بود و کف حیاط نیز با موزاییک، مفروش شده بود.
در اوایل دهه ۸۰ آنچه از مشاهدات عینی برمی‌آمد این بود که خانه حناساب تقریبا سالم و پابرجاست و تنها، شرایط جوی و رسیدگی نکردن و خالی از سکنه بودن بود که آن را با فرسایش روبه‌رو ساخته بود.

از‌یک‌سو نمای اصلی و آجر‌های تزئینی و کاشی‌کاری‌های آن در بعضی از مناطق دچار تخریب شده بودند و از‌سوی‌دیگر ساختمان انتهای حیاط خالی از سکنه بود و آسیب‌های شدیدی دیده بود. نمای اصلی ساختمان هم به‌علت رطوبت و شرایط نامساعد جوی در بعضی از قسمت‌ها آسیب دیده بود. به‌ویژه در دیوار‌ه‌های پایینی و سردر‌ها که سبب شده بود برخی از تزئینات ساختمان فرو بریزد.

اطراف و حریم بنا در سال‌های اخیر و در قسمت همسایگان، دچار تحولات بزرگی شده بود. بعضی از ساختمان‌های اطراف خانه حناساب به‌طور‌کلی تخریب شده بودند و خود کوچه تاجر‌ها نیز در طرح نوسازی و بهسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر رضوی ۲ متر عقب‌نشینی داشت. از‌آنجا‌که خانه در محدوده تخریب طرح نوسازی قرار داشت احتمال تخریب آن بسیار بالا بود، ازاین‌جهت نیاز بود که ساختمان حفظ شود.

نخستین گام برداشته شد؛ خانه در تاریخ ۱۷/۵/۸۳ به‌شماره ۱۱۰۱۴ به‌ثبت رسید و شد یکی از آثار ملی کشورمان. امید آن می‌رفت که میراث فرهنگی مرمت این خانه را آغاز کند و ماندگاری‌اش را تضمین، اما چنین نشد؛ اتفاقی‌که برای خانه حناساب افتاد این بود: تخریب کامل بنا.

درست است خانه حناساب به‌عنوان یک اثر ملی در جریان تخریب‌های طرح نوسازی در سال ۹۱ تخریب شد تا فقط چند‌تصویر از آن باقی بماند؛ از تماشای آن‌ها لذت ببرید.

* این گزارش پنجشنبه ۲۵ آبان ۱۳۹۶ در شماره ۲۵۹ در شهرآرا محله منطقه ثامن به چاپ رسیده است.