تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
ماجرای ورود هواپیما به مشهد
قصه برادران رایت و رؤیای پروازشان را که به طراحی نخستین وسیله‌ها برای پرواز منجر شد همه ما در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی خوانده‌ایم. اتفاقی که سال 1905 میلادی رقم خورد؛ هنگامه‌ای برابر با 1283خورشیدی. اما از این رؤیا تا حقیقت آن در ایران تنها 9سال فاصله است.
روایت‌ها می‌گویند، نخستین هواپیمایی که آسمان ایران را شیار زده، نیمه دی‌ماه1292خورشیدی از نیلی بی‌نهایت این فلات گذشته است، البته این هواپیما، یک طیاره قدیمی یک یا چند سرنشین و عموما نظامی بوده که در اختیار ارتش دول خارجی قرار داشته و ایران تا آن زمان از آن بی‌نصیب بوده است. همین مناسبت هم سبب شد تا در سطرهای بعدی از نخستین هواپیما در آسمان ایران و مشهد بگوییم.
با پرداخت 30 ریال در آسمان مشهد گردش کنید!
اسناد باقی مانده درباره ورود هواپیماها به مشهد، حاکی از این است که ارض اقدس در اوایل قرن چهاردهم خورشیدی دارای یک فرودگاه درجه 2 بوده که گاهی مرسولات پستی، بنزین و زوار را به این سو می آورده است. این هواپیماها یا به اصطلاح مردم و اسناد آن دوران طیاره ها هم گویا متعلق به هواپیمای مسافربری کمپانی یونکرس بوده است.
غلامرضا آذری خاکستر در پژوهشی می نویسد: «فرودگاه درجه 2 مشهد سال 1300خورشیدی ساخته و در سال های 1302و1303 نیز خدمات مسافربری بین مشهد و تهران برقرار می شود. سوای این کمپانی یونکرس گاهی به طور آزمایشی، عده ای را با دریافت نفری 30ریال بر فراز شهر گردش می داده است که این مبلغ در سال های بعد تا 50 ریال، افزایش پیدا می کند.»
چاپ موعد پروازها در جراید روز
نکته جالب دیگر اینکه چون در آن دوران ورود هواپیما بسیار کم اتفاق می افتاد و مردم جز روزنامه ها، هیچ درگاه اطلاع رسانی دیگری برای باخبر شدن از این موضوع نداشتند، معمولا پرواز هر طیاره ای از پیش در جراید قدیمی چاپ و منتشر می شده است.
برای نمونه یکی از این روزنامه ها در 6آبان 1306خورشیدی می نویسد: «امروز قبل از ظهر دو طیاره یونکرس یکی حامل بنزین و یکی زوار وارد شده، یکی ساعت شش صبح فردا و یکی دو روز دیگر مراجعت خواهند کرد.» دقیقا یک سال بعد از انتشار این خبر هم یکی دیگر از جراید مشهد در خبری آورد: «یک فروند طیاره روز چهارشنبه 16آبان به مشهد پرواز می نماید. مسافران به دفتر کمپانی یونکرس مراجعه فرمایند.»
خرید هواپیما برای مشهد توسط تجار!
همه این روایت ها حاکی از آن است که هواپیما در اوایل قرن14خورشیدی، به خراسان می آمده، اما ارض اقدس هیچ گاه طیاره ای مخصوص خود نداشته است تا اینکه جمعی از تجار تصمیم می گیرند با جمع آوری پول از میان خودشان این مهم را به حقیقت بدل کنند.
جمعی از تجار و علاقه مندان در نظر گرفته اند وجوهی از بین خود به طور اعانه جمع آوری کنند و برای خریداری یک دستگاه طیاره تخصیص بدهند
روزنامه اطلاعات 25مهر1305خورشیدی می نویسد: «طیاره برای خراسان. راپرت واصله از مشهد حاکی است، جمعی از تجار و علاقه مندان در نظر گرفته اند وجوهی از بین خود به طور اعانه جمع آوری کنند و برای خریداری یک دستگاه طیاره تخصیص بدهند که مخصوص خط خراسان باشد.»
این تصمیم یک ماه بعد در21آبان همین سال در محل انجمنی با عنوان «انجمن هواپیمایی» مطرح می شود که گویا برای پیگیری این موضوع تشکیل شده بود. بزرگان شهر هرکدام به فراخور حال خود عهد می کنند مبلغی را برای ساخت فرودگاه پرداخت کنند.
جریده اطلاعات که با جدیت این موضوع را پیگیری می کرده، در خبری که از این روز منتشر کرده است نیز می نویسد: «از مشهد اطلاع می دهند برای خرید طیاره مخصوص خراسان، مجلسی با حضور وجوه طبقات در محل انجمن هواپیمایی تشکیل گردیده و هریک از حضار به فراخور حال خود برای ساختن محل طیارات(فرودگاه)، وجهی در دفتر اعانه نوشتند تا بعد اقدامات دیگری به عمل آید.»
افتتاح خط هوایی ایالت خراسان
کمپانی یونکرس در هفته اول زمستان 1307 پس از افزایش تقاضاها برای سفر با طیاره در مشهد، تصمیم می گیرد خط هواپیمایی مشهد را تأسیس کند، اما از آنجا که عمده پروازهایش برای بردن و آوردن مراسلات پستی انجام می شد، انجام این مهم را مشروط بر این می گذارد که عایدات نرخ پست هوایی نامحدود باشد، وزارت پست و تلگراف خراسان نیز لایحه ای در این باره تهیه و تقدیم هیئت دولت می کند تا پس از تصویب، آن را به مجلس شورای ملی پیشنهاد کند.
کمتر از بیست روز بعد کمپانی یونکرس یک هواپیمای آلمانی را در آسمان مشهد به پرواز در می آورد. مشروح این خبر در یکی از جراید این طور چاپ شده است: «افتتاح خط هوایی ایالت خراسان. به واسطه برف زیادی که جاده مشهد را مسدود و ایاب و ذهاب را در آن خط غیرممکن نموده است، کمپانی یونکرس مثل سال قبل یک سرویس مخصوصی برای مسافر و مال التجاره (پست حمل نمی شود) از طهران به مشهد دایر کرده است.
دو ماه پس از خرید این هواپیما، اما زمزمه ها برای ایجاد یک فرودگاه در ارض اقدس هم جدی می شود. این کمپانی تصمیم می گیرد این فرودگاه را در شاهرود بسازد
نظر به کثرت مسافر در خط مذکور کمپانی یونکرس یک فروند طیاره مخصوصی از آلمان وارد کرده است که واجد تمام وسایل راحتی می باشد؛ این طیاره دارای یک درب بزرگ و سه پنجره می باشد که می توان آن ها را باز نمود. در اتاق طیاره یک نوع بخاری قرار داده اند که مسافران راحت باشند و لباس زیاد نپوشند و اتاق طیاره یک حرارت معتدلی دارد و طیاره مزبور طوری ساخته شده که از طهران تا مشهد یکسره پرواز کرده است بدون اینکه احتیاجی به فرود آمدن داشته باشد، فاصله بین مشهد و طهران را در چهار ساعت و نیم طی کرده و مسافرت مشهد را فوق العاده سهل و آسان نموده است.»
دو ماه پس از خرید این هواپیما، اما زمزمه ها برای ایجاد یک فرودگاه در ارض اقدس هم جدی می شود. این کمپانی تصمیم می گیرد این فرودگاه را در شاهرود بسازد تا در آینده طیارات پست هوایی طهران-مشهد در این نقطه فرود آید.
در میان خبرها و اسناد برجای مانده از این سال، یک روایت جذاب هم وجود دارد درباره یک زن و شوهر روسی که از قضا سال 1309 تصمیم می گیرند از آسمان مشهد بگذرند، ولی ناچار می شوند هواپیمای خود را به دلیل نقص فنی در کوهسنگی فرود بیاورند. عجیب اینکه اتفاق بدتری برایشان رخ می دهد. روزنامه آزادی درباره این ماجرا می نویسد: «راجع به آویاتور روسی که خبر آن انتشار یافت، اطلاع می دهند اداره نظمیه مشهد او را با زوجه اش در کوهسنگی دستگیر و طیاره مشارالیه تحویل لشکر شرق گردیده و مشغول رسیدگی و تحقیق می باشند.»
یادگاری شاه قاجار با خلبان لهستانی
اما روایت آن نخستین طیاره که از آسمان مشهد گذشت، چه بود؟ ماجرا به خلبان لهستانی به نام«کوزمینسکی» باز می گردد که پیش از این تاریخ(دی1292) در بسیاری از کشورها با هواپیمایش حرکات نمایشی اجرا می کرده است. او در ادامه این ژانگولر بازی هایش تصمیم می گیرد پروازی هم در آسمان ایران داشته باشد، بنابراین قطعات هواپیمایی را که از روسیه به بندر انزلی آورده، با ماشین به تهران می آورد و آن ها را به هم وصل می کند.
کوزمینسکی پرواز می کند، اما چون در اطراف، جایی به عنوان فرودگاه نبود و خلبان زمین مسطحی را برای فرود پیدا نمی کند، پرواز خود را به ناچار تا میدان مشق تهران ادامه می دهد و طیاره اش را در وسط میدان فرود می آورد. مردم هراسان و متعجب با دیدن یک غول آهنی داستان ها و شایعه ها می سازند، آن چنان که به ساعت نکشیده پای آخرین شاه قاجار را برای تماشا به بیرون از قصر می کشاند.
روایت است که شاه وقت با هیئتی از درباریان و خدمتگزاران لشکری و کشوری به محل فرود هواپیما می روند و با آن عکس یادگاری می گیرند. این هواپیما به محوطه قصر قاجار (باغ موزه قصر فعلی) برده می شود و برای مدت زمانی طولانی پروازهای نمایشی اجرا می کند، البته نبود امکاناتی نظیر باند فرود و فرودگاه سبب می شود دولت وقت به فکر احداث فرودگاه بیفتد.
زمانی که دولت به این نتیجه می رسد که باید ایران را به خطوط هوایی تجهیز کند، اولین هواپیما را از آلمان برای ارتش خریداری می کند. کاربرد این هواپیما که در سال ۱۳۰۱ خورشیدی خریده می شود، امور ارتباطی و ترابری نظامی بوده است. دو سال پس از این رویداد، نخستین فرمان تشکیل نیروی هوایی در ایران در ۱۱خرداد ۱۳۰۳ صادر می شود.
سفر به مقصد بیروت
ولی قصه هواپیماهای مسافربری از چه سالی شروع می شود؟ به نوشته مغانی سال 1341 خورشیدی شرکت هواپیمایی ایران با هواپیمای چهارموتوره خدمات منظم مسافربری بین مشهد و تهران دایر کرده بوده که در ساعت 10 و نیم صبح روزهای شنبه، یکشنبه، سه شنبه و پنجشنبه از مشهد حرکت می کرده و کرایه هر نفر هم 1450ریال بوده است. نخستین هواپیمای مسافربری که از آسمان مشهد عبور کرده هم یک هواپیمای جت بوئینگ است که سال 1346 و در زمان تصدی «محمد بنی اعتماد» بر بلدیه مشهد بر زمین نشسته است.
دو سال پیش از این اتفاق هم هواپیمایی ملی «هما» از ادغام دو شرکت «ایرانین ایرویز» و«پاس» ایجاد شده و آغاز به کار کرده بوده است؛ یعنی 25سال پس از تأسیس نخستین شرکت هواپیمایی ایران؛ این سطر را بگذارید کنار این توضیح که سال 1321 خورشیدی دو سرمایه دار ایرانی به نام های رضا افشار، وزیر راه و غلامحسین ابتهاج، رئیس بانک ملی ایران، نخستین شرکت هواپیمایی حامل پرچم ایران را با نام ایرانیان ایرویز تأسیس می کنند.
این شرکت در ابتدا فقط در مسیر تهران، مشهد به جابه جایی مسافر و بار می پرداخت، ولی سپس در مسیرهای داخلی نظیر تهران، اصفهان، شیراز، بوشهر، آبادان، اهواز نیز پروازهایی داشته است. در ابتدا ناوگان هوایی این شرکت از تعدادی هواپیمای داگلاس دی سی ۳ تشکیل شده بود، ولی بعدها تعدادی هواپیمای داگلاس دی سی۴ و پس از آن هواپیماهای ویکرز ویسکونت نیز به این ناوگان اضافه می شوند.
سال ۱۳۳۳، یک شرکت هواپیمایی خصوصی دیگر به نام پارس یا پرشین ایرسرویس در تهران تأسیس می شود. با روی کار آمدن هواپیمایی ملی اوضاع پروازی ایران متحول می شود و علاوه بر پروازهای داخلی، پروازهای خارجی نیز به فهرست خدمات این شرکت افزوده می شود. اولین پرواز خارجی ایران از سوی شرکت هما که به وسیله هواپیمای جت انجام شده، با استفاده از یک بوئینگ ۱۰۰-۷۲۷ به مقصد بیروت بوده است.
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
