قلعه افغان، محل سکونت افغانستانی‌ها بود

کمی قبل از اینکه مشهد به پایان برسد، در حوالی حاشیه شهر و انتهای توس 91، محله‌ای با نام قلعه افغان قرار دارد. با اینکه این محله سال‌هاست به «شهید بصیر» تغییر نام داده اما باز هم اهالی در آدرس‌ دادن از قلعه افغان استفاده می‌کنند، زیرا از نظر آن‌ها این نام شناخته‌‌شده‌تر است. با هر کدام از قدیمی‌های این محله که همکلام می‌شویم، به فلسفه نام‌گذاری این محله به حدود 42 سال قبل اشاره می‌کنند؛ گویی همگی علت مشهور بودن محله به این اسم را می‌دانند. 

به گفته ساکنان قلعه افغان گرچه فلسفه انتخاب این نام به سکونت افغانستانی‌ها در گذشته مرتبط بوده است، اکنون بیشتر ساکنان آن ایرانی هستند. با اینکه خیلی  از مشهدی‌ها این محله را نمی‌شناسند وحتی نامش را نشنیده‌اند اما اهالی آن هنوز درگیر صدا زدن نام محله‌شان هستند.

مهاجرت، علت نام‌گذاری

آقای غفاری، یکی از معتمدان محله که کوچک و بزرگ او را می‌شناسند، خاطرنشان می‌کند: اوایل انقلاب بود که شوروی سابق به افغانستان حمله کرد و سبب بروز درگیری‌ و ناامنی در این کشور شد. آن زمان افغانستانی‌های زیادی به مشهد مهاجرت کردند و در جای جای آن ساکن شدند. یکی از آن مکان‌ها، همین محله بود، که از سوی چند خانوار افغانستانی‌ به روستای دیگری در توس تبدیل شد. 

توس یکی از قدیمی‌ترین مناطق شهری مشهد است که در امتداد جاده قدیم قوچان واقع شده است. افغانستانی‌‌ها در ابتدای سکونت خود، شروع به ساختن خانه‌هایی کاهگلی و کوچک کردند زیرا هدف آن‌ها اقامت در این مکان بود تا به روستای مجاور نزدیک باشند، زیرا آن‌ها روی زمین‌های زراعی آن روستا فعالیت و امرار معاش می‌کردند؛ اما اینکه چرا از آن روستای کناری فاصله گرفتند، علتش این بود که می‌خواستند جدا از ایرانی‌ها و مستقل زندگی کنند، زیرا آداب، رسوم و سنن خاص خود را داشتند. 

طی سال‌های بعد بر تعداد مهاجران افغانستانی در این منطقه افزوده شد و شمار ساکنان مهاجر افزایش یافت. به همین دلیل این محله «قلعه افغان» به معنای محل زندگی افغانستانی‌ها نام گرفت. به دلیل اینکه این قلعه خانه‌های ارزان و ساده‌ای داشت، تعدادی از ایرانی‌های کم‌بضاعت و بی‌بضاعت هم این محله را برای سکونت خود انتخاب کردند و پس از گذر سال‌ها با اینکه مهاجران افغانستانی از اینجا هم مهاجرت کردند و رفتند، شاید تعداد انگشت‌شماری از آن‌ها هنوز ساکن محله باشند، اما نام آن به همان «قلعه افغان» مشهور است.  

 او به درخواست اهالی برای تغییر نام محله اشاره می‌کند و می‌گوید: اهالی خسته از نام این محله، طی جمع‌آوری یک استشهادیه به مسئولان درخواست دادند که نام این محله را تغییر دهند و در نهایت موافقت شد. قلعه افغان حدود 6 سال است که جزو محدوده شهری محسوب می‌شود و تا پیش از این در محدوده روستایی قرار داشت؛ اما به دلیل اینکه بافتی شکل گرفته و بعد وارد محدوده شهری شده است، از نظر زیرساخت‌ها دچار مشکل است و به نظر می‌رسد هنوز زمان می‌برد تا زیرساخت‌هایش آماده شود. 

اکنون افغانستانی و ایرانی هر کسی به مسلک خویش در کوچه‌های نابسامانِ نه پهن و نه تنگ، با جوی‌های باریک، شب را صبح می‌کنند. اگر چرخی در این محله بزنید، می‌بینید که در آن تک و توک زن و مرد به چشم می خورد، اما تا دلت بخواهد، بچه‌های ریز و درشت در کوچه‌های خلوت پرسه می‌زنند. به طور قطع می‌توان گفت این محله معضلات بسیاری دارد که اهالی آن یاد گرفته‌اند با مشکلاتی که گریبانگیر محله است، دست و پنجه نرم کنند. 

 قلعه افغان حدود 6 سال است که جزو محدوده شهری محسوب می‌شود و تا پیش از این در محدوده روستایی قرار داشت

آقای غفاری ادامه می‌دهد: هم اکنون شهرک شهید بصیر، شامل محدوده‌ای بین توس 87 تا توس 93 است که آخرین نقطه بافت شهری در ناحیه 3 منطقه 2 شهرداری، محسوب می‌شود. طی چند سالی که این محل جزو محدوده شهری شده، از خیابان شهید بصیر 20 تا 32 تابلو نصب شده است، اما هنوز چند کوچه فرعی تابلو ندارد. این محله پُر از زمین‌های متروکه با کوچه‌های خاکی، پرگل و لای و بهداشت و نظافت نامناسب است. همه‌جای این شهرک، معتادان و کارتن‌خواب‌ها مشغول پرسه زدن هستند و متأسفانه همه از این آشفتگی و ناامنی گلایه‌مند هستند.

محله‌ای محروم

جنگی، یکی از مطلعان منطقه، درباره محله توضیح می‌دهد: قلعه افغان متصل به مشهدقلی یا همان توس۹۱ است، اما در فاصله اتصالش با توس 91، بیابانی قرار دارد که همان سبب بروز مشکلات و بیماری‌های متعددی شده است. عبور چندین‌ ساله اهالی از این بیابان، بهترین تابلوی محرومیت محله است. از طرفی انتهای قلعه افغان هم خاکی است و آسفالت ندارد، به همین دلیل شیوع خیلی از بیماری‌ها از همان نقطه آغاز می‌شود. به طور نمونه چندین سال قبل که سالک شیوع پیدا کرد، تعداد زیادی از اهالی محله به این بیماری مبتلا شدند و اکنون هم به دلیل وضعیت نامناسب بهداشتی که دارد، منشأ کرونا محسوب می‌شود.

او درباره علت نام‌گذاری محله به نام «شهید بصیر» بیان می‌کند: ابتدای توس91(بین 3 و 5) کارخانه‌ای واقع شده است که جزو نخستین کارخانه‌های یخ مشهد است. از کارخانه یخ تا انتهای توس بیابان بود. پس از انقلاب، با ساخت خانه‌های کوچک این محله ایجاد شد و قلعه افغان نام گرفت. در تقسیم‌بندی محدوده شهری، این محله به دلیل قرار گرفتن منزل سردار شهید محمدحسین بصیر در همین محله، به این عنوان، نام‌گذاری شد.