دو داستان نام‌گذاری قاسم‌آباد

در معدود نقشه‌هایی که از دهه ۲۰ و ۳۰ مشهد به جا مانده است، هیچ اثری از محدوده غربی مشهد که امروز به نام قاسم‌آباد شناخته می‌شود وجود ندارد و انتهای مشهد فلکه دروازه قوچان یا همان میدان توحید امروزی است. 

در این سال‌ها تنها در نقشه‌ای که فردی انگلیسی در سال ۱۳۳۸ از مشهد برداشته است، غرب مشهد برای اولین‌بار به شکلی تقریباً رسمی وارد نقشه‌های شهر مشهد می‌شود‌. البته در آن نقشه نامی از قاسم‌آباد وجود ندارد و تنها زمین‌های کشاورزی روستای یوسفیه و امامیه و قلعه این روستا که امروز بخش‌هایی از آن در میدان‌نمایشگاه باقی مانده است، مشخص شده است. 

آن‌طور که شواهد نشان می‌دهد گویا سال ۱۳۴۸ است که نام قاسم‌آباد به نقشه‌های مشهد راه پیدا می‌کند. در نقشه‌ای که در این سال منتشر شده است، محدوده‌ای کوچک از غرب مشهد، یعنی درست وسط زمین‌های کشاورزی و جایی که امروز خیابان یوسفیه است، قاسم‌آباد نامیده شده است. 

بعد از این نوبت به مهندس خازنی و طرح تفصیلی معروفش می‌رسد. در دهه۵۰ که بافت قدیم مشهد دیگر جایی برای زندگی نداشت، مهندس محمدرضا خازنی پس از چند سال مطالعه غرب مشهد را بهترین نقطه برای گسترش شهر دانست. در نقشه‌هایی که از آن سال باقی مانده است، خازنی همه محدوده غرب مشهد را به نام قاسم‌آباد شناخته و نام‌گذاری کرده است.

ناصرالدین‌شاه قاجار در سفر دومش به مشهد وقتی که قصد رفتن به ییلاقات طرقبه و شاندیز داشته است، گذرش به اینجا می‌افتد و می‌نویسد که نامِ اینجا قاسم‌آباد است

البته نام قاسم‌آباد خیلی قبل‌تر از نقشه‌های دهه۴۰ و ۵۰ در برخی از سفرنامه‌ها و متون تاریخی آمده است. ناصرالدین‌شاه قاجار در سفر دومش به مشهد وقتی که قصد رفتن به ییلاقات طرقبه و شاندیز داشته است، گذرش به اینجا می‌افتد و می‌نویسد که نامِ اینجا قاسم‌آباد است.

 ادوارد ادنوان، خبرنگار ایرلندی، هم که حدود ۹۰سال پیش سفری به مشهد داشته است به همین نام اشاره می‌‌کند. قدیمی‌های این منطقه هم پشت در پشت و بیش از ۶۰-۵۰ سال است که اینجا زندگی می‌کنند، می‌گویند که اینجا از همان ابتدا قاسم‌آباد بوده است. اما مهندس قاسم خالدی روایت متفاوت و دیگری از نام‌گذاری اینجا دارد.

در دهه۳۰ اوضاع آب مشهد چندان مساعد نبوده است و شهر با مشکل کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کرده است. گروهی از متخصصان شرکتی به نام "دکتر کوروش" به مشهد می‌آیند تا ببینند چطور می‌شود به این وضعیت خاتمه داد. آخر به این نتیجه می‌رسند که در مناطقی از مشهد چاه بزنند تا آب شهر تأمین شود. نوغان، رضاشهر و قاسم‌آباد که به اذعان مهندس خالدی هنوز نامی نداشته است برای کندن چاه انتخاب می‌شوند. 

مهندس‌ها گفتند «آب قاسم‌آباد، هم بهتر است و هم بیشتر

خالدی می‌گوید: «مهندس‌ها گفتند «آب قاسم‌آباد، هم بهتر است و هم بیشتر» عده‌ای متخصص با همکاری تعدادی از بچه‌های سازمان آب، ١٤حلقه چاه عمیق در قاسم‌آباد حفر کردند. کار که تمام شد، سید جلال تهرانی، استاندار وقت را برای بازدید بردم. رفتیم وسط بیابان‌ها و مدام از این تپه بالا می‌رفتیم و از آن تپه می‌آمدیم پایین. 

یادم هست گفت: «مهندس من را کجا می‌بری؟» خلاصه به محل چاه‌ها رسیدیم. چند نفر از مهندس‌هایی که زیر نظر من کار می‌کردند، موتورهای چاه را روشن کردند و آب فواره زد بالا. استاندار خیلی خوشش آمد. بعد رو کرد به دو کدخدایی که یک گوشه ایستاده بودند و اسم روستاهای اطراف را پرسید. آن‌ها هم اسم‌هایی گفتند که الان خاطرم نیست. استاندار رو کرد به من و گفت: «آقای مهندس! اسمت چیه؟» گفتم: «قاسم». بعد رو کرد به جمعیت و گفت: «اسم اینجا را بگذارید قاسم‌آباد» الان محل همان چاه‌ها در شریعتی ٧۳ است.»

مشخص نیست که روایت مهندس خالدی از نام‌گذاری قاسم‌آباد درست است یا روایت قدیمی‌های اینجا، متون تاریخی یا نقشه‌ها.