منطقه ۶، پاتوق فرهنگ و هویت مشهد 
آخرین کسبه راسته صابون‌پزهای مشهد 
گذری بر قدیمی‌ترین میدان میوه و تره‌بار مشهد
سال نو بهانه است برای سرزدن به یکی از پرتردد‌ترین محل‌های منطقه ۶، یعنی میدانبار رضوی که شلوغ‌ترین روز‌های خود را تجربه می‌کند؛ محلی که در چنین روزهایی، غیر از مغازه‌دار‌ها و میوه‌فروش‌ها، محل مراجعه مردم عادی هم هست؛ کسانی‌که می‌خواهند برای مراسم شب یلدای خود، میوه تازه و ارزان تهیه کنند.
این میدان قدیمی میوه‌و‌تره‌بار، اما غیر از اینکه محل مراجعه افراد بسیاری است، بهانه دیگری هم برای رفتن ما به آنجا دستمان داده است؛ یعنی تاریخی‌بودنش. وقتی وارد میدانبار می‌شویم غرفه‌ها به‌شکلی قدیمی و غبارگرفته خودنمایی می‌کنند و ناخوادگاه، آدم را در فضایی قدیمی قرار می‌دهد.
تصاویر مختلفی از بازار‌ها و میدان‌بار‌های قدیمی که شاید توی تلویزیون یا عکس‌های قدیمی دیده‌ایم، پیش چشممان می‌نشیند. اما چیزی که بیشتر از این حرف‌ها هیجان‌زده‌مان می‌کند، غرفه‌داران و میوه‌فروشانی هستند که تیپ همان آدم‌های قدیمی را دارند.
همه‌شان نه، ولی بیشترشان، آدم را یاد شخصیت‌های لوتی و بامرام توی فیلم‌ها می‌اندازند. سر حرف را با هرکدامشان که باز می‌کنیم، دنیای خاطراتی هستند از روز‌های تاسیس این میدانبار در اواخر دهه ۴۰. پای درددل هریک که می‌نشینیم، دنیای دردی است از اینکه فروریختن تدریجی میدان را می‌بینند، اما نمی‌توانند دم بزنند.
از‌طرفی در ایامی به قدیمی‌ترین میدان میوه و تره‌بار مشهد سر می‌زنیم که مردم با اشتیاق در‌حال خرید هستند. ماشین‌های تخلیه بار، یکی‌پس‌از‌دیگری، بار میوه را در مغازه‌ها خالی می‌کنند و از آن طرف خودرو‌هایی که داخل و بیرون میدان توقف کرده‌اند، جعبه‌جعبه میوه بار می‌زنند. در این گزارش به تاریخچه ساخت میدانبار رضوی و حال‌و‌هوای این روز‌های آن می‌پردازیم.
نخستین و قدیمی‌ترین میدان میوه و تره‌بار مشهد
میدانبار رضوی را واقع‌در ابتدای جاده سرخس، شاید بتوان نخستین و قدیمی‌ترین بازار میوه و تره‌بار مشهد به شیوه مجتمع و تخصصی، برای هدایت‌کردن قسمتی از بار ترافیکی به خارج از شهر دانست.
شاید این روز‌ها میدانبار رضوی با بافت فرسوده و قدیمی خود، از نظر کیفیت و کمیت در عملکرد، قابل‌مقایسه با بازار‌های میوه و تره‌باری که با معماری و ساختمان‌های بزرگ‌تر و مدرن‌تر در نقاط دیگر شهر
ساخته شده‌اند، نباشد، اما در روزگار خود، طرحی بزرگ بوده و در برآورده‌کردن نیاز شهر به میوه و تره‌بار در آن روز‌ها نقش اصلی و اساسی ایفا می‌کرده است. البته پس‌از ۴۰ سال، هنوز هم چشم بسیاری از میوه‌فروشان منطقه ما و مناطق اطراف به دستان پیر و خسته این میدان است.
اوایل سال ۱۳۴۸ اقدامات اجرایی ساخت میدانبار رضوی، شروع و در سال ۱۳۵۱ میدان توسط استاندار وقت افتتاح شد؛ آن‌هم در مساحتی حدود ۳ هزار‌و۳۵۵ مترمربعی، شامل ۲۱۲پلاک و ۲۵۰انبار برای بارانداز و تخلیه‌بار در انتهای میدان.
آن زمان میدانبار نادری با ساختی سنتی در وسط شهر، مشکلات ترافیکی بسیاری به‌وجود آورده بود؛ به همین‌دلیل در سال ۱۳۴۸ با نظر شهردار و استاندار وقت، تصمیم به ساخت میدانبار رضوی در این نقطه که آن زمان در حاشیه شهر واقع بود، گرفته می‌شود.
هزینه ساخت توسط سه نفر از فعالان بازار میوه و تره‌بار تامین می‌شود و ساخت میدان در سال ۱۳۵۱ به پایان می‌رسد. همان سال و چند‌ماه پس‌از افتتاح میدانبار رضوی، میدان نوغان، افتتاح و حدود پنج‌شش‌سال بعد هم میدانبار فتح‌آباد، با همت معتمدی، شهردار وقت ساخته می‌شود.
مالکیت میدان هم در‌اختیار فردی به نام حاج‌حسین صفارزاده قرار می‌گیرد. اوایل انقلاب این میدان ازسوی بنیاد مستضعفان توقیف شد، اما پس‌از مدتی، دوباره به ورثه مالک برگشت داده شد و هنوز هم در‌اختیار ورثه آن مرحوم است.
آب میدان به آب شرب شهری وصل نبود و ازطریق دو حلقه چاهی که در محل میدان حفر شده بود، تامین می‌شد
تامین آب میدانبار از ۲ حلقه چاه
اوایل ساخت میدان، چون میدان خارج‌از محدوده شهری بود، امکانات چندانی نداشت؛ برای مثال تمام میدان فقط یک خط تلفن داشت؛ به این ترتیب مجبور بودند نام آدم‌هایی را که شخصی پشت‌خط تلفن با آنها کار داشت، از بلندگو صدا بزنند. آب میدان هم به آب شرب شهری وصل نبود و آب موردنیاز ازطریق دو حلقه چاهی که در محل میدان حفر شده بود، تامین می‌شد.
البته از سال ۹۱ عملیات جای‌گذاری لوله‌ها برای وصل‌شدن به شبکه آب شهری شروع شده است. در ابتدای ساخت، چون اطراف میدان زمین‌هایی خالی وجود داشت، مشکلات کمتر بود، اما با ساخت‌وساز‌های تدریجی اطراف میدان، مشکلات بیشتر شد. البته یک پارکینگ اختصاصی در انتهای میدان ساخته شده، اما مخصوص غرفه‌داران و کارکنان میدان است.
میدانبار رضوی در میدان انقلاب و جنگ
نقش میدانبار رضوی در دوران انقلاب و جنگ شایان‌توجه است. زمان انقلاب، غرفه‌دار‌ها و کارکنان این میدان در‌کنار بقیه صنف‌ها، نقشی فعال در اعتصابات و اعتراضات خیابانی داشتند. یکی دیگر از فعالیت‌های مهم صنف بارفروشان، جمع‌آوری کمک‌های نقدی و غیرنقدی ازجمله اقلام مختلف میوه و فرستادن آن به جبهه‌ها بود، اما مهم‌ترین کار، همان جمع‌آوری نیرو از بین کارکنان میدان‌ها برای اعزام به جبهه بود. تعداد شهدای صنف میادین و بارفروشان حدود ۴ هزار و۵۰۰ نفر است.
سال ۱۳۴۸ شهردار و استاندار تصمیم به ساخت میدانبار رضوی در این نقطه که آن زمان حاشیه شهر بود، گرفتند
راه‌حلی که تبدیل به مسئله شده است
با اینکه این میدان، ۴۰ سال پیش برای درمان درد ترافیک ساخته شد، حالا همان ترافیک گریبان خودش را گرفته است. بعد‌از ساخته‌شدن پل، به‌علت کاهش عرض ورودی بولوار حر، ترافیک سنگینی در ابتدای شهرک شهیدرجایی ایجاد می‌شود و کامیون‌های حامل میوه نیز دیگر قادر نیستند به میدان وارد شوند.
یکی از کاسبان قدیمی میدان در‌این‌باره می‌گوید: ترافیک، یکی از معضلات اصلی ورودی شهرک شهیدرجایی است که همه این موضوع را از چشم میدانبار می‌بینند. این درحالی است که مشکل اصلی، جای دیگر است. او به پل هوایی ورودی شهرک شهیدرجایی اشاره می‌کند و می‌گوید: درست است که احداث این پل، کمک زیادی به تردد خودرو‌ها کرده است ولی وقتی پروژه‌ای طراحی و اجرا می‌شود، باید به پیامد‌های آن طرح نیز توجه کرد.
او برای اینکه حرفش را بهتر به ما بفهماند، در فاصله میانی بین پل و حاشیه خیابان قرار می‌گیرد و می‌گوید: عرض این قسمت از خیابان، بسیار کم است و نیاز به عقب‌نشینی دارد. در‌صورت عقب‌نشینی است که این پل، اثر مثبت خود را خواهد گذاشت وگرنه ترافیک از جایی به جای دیگر منتقل می‌شود. او ادامه می‌دهد: خوشبختانه بسیاری از کاسبان، آمادگی کامل دارند که برای تعریض خیابان همکاری کنند؛ اگر شهرداری دراین‌زمینه، طرح مناسبی ارائه دهد، مشکل ترافیک اینجا برطرف خواهد شد.
او که از بعضی سهل‌انگاری‌ها و بی‌توجهی‌های مسئولان مربوط ناراحت است، درباره یکی از مشکلات رانندگان کامیون که به مقصد میدانبار رضوی بار می‌آورند، چنین توضیح می‌دهد: شما ببینید؛ از همین ورودی جاده نیشابور، حتی یک تابلوی راهنما برای نشان‌دادن مسیر میدانبار رضوی وجود ندارد. بار‌ها اتفاق افتاده که راننده‌های کامیون‌هایی که مسیر‌های مشهد را بلد نیستند، تا میدان امام‌حسین (ع) یا حتی میدان شهید فهمیده رفته و دوباره برگشته‌اند. از مسئولان می‌خواهم اگر به‌خاطر رفاه راننده‌ها کاری نمی‌کنند، حداقل به خاطر ترافیک شهری که این رفت‌وبرگشت‌های اشتباه آن را سنگین‌تر می‌کند، فکری برای رفع این معضل بکنند.
ساکنان محلات اطراف با مشکلات روبه‌رو هستند
تنها مسئله، همان شلوغی و ترافیک است که از زبان یکی از اهالی امیرآباد به آن اشاره می‌شود. حسینی‌خواه در‌این‌باره می‌گوید: از‌آنجا‌که امیرآباد، محدوده‌ای است که درست بعد‌از میدانبار رضوی قرار گرفته، اهالی این محل بیش‌از افراد دیگر در‌معرض شلوغی و ترافیک این میدانبار هستند؛ به‌ویژه که پشت میدانبار نیز فضای خاصی به وجود آمده است.
منظورش برخی مغازه‌های متروکه و انبار‌های خارج‌از میدان است و همچنین محل‌هایی که تبدیل به پارکینگ خودرو‌های سنگین شده است. او ادامه می‌دهد: میدانبار با‌وجود همه ویژگی‌های مثبتی که دارد، در بسیاری مواقع برای ساکنان بومی محل مشکلاتی ایجاد کرده است؛ اگرچه همه این مشکلات با برنامه‌ریزی درست مسئولان و نیم‌نگاه شهرداری مشهد به آن رفع می‌شود. تنها تقاضای ما از شهرداری، این است که یک روز بیایند و نقاط مختلف میدان را بررسی کنند. حوالی میدان را هم ببینند، بعد متوجه می‌شوند ساکنان محلات هم‌جوار با چه مشکلاتی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
تنها میدانی که مسجد و حسینیه دارد
رهنما یکی دیگر از کاسبان میدان درباره اهمیت‌دادن متولیان میدانبار رضوی به مسائل فرهنگی و اعتقادی سخن می‌گوید و در‌این‌باره توضیح می‌دهد: میدانبار رضوی، تنها میدان شهر است که دارای مسجد و حسینیه به‌طور جداگانه است. هر روز ظهر، برنامه نماز جماعت در مسجد میدان برگزار می‌شود و پس‌از نماز هم برای کارکنان علاقه‌مند، برنامه‌هایی مثل تلاوت قرآن و در مناسبت‌ها سخنرانی و روضه‌خوانی داریم؛ البته بسیج میدان هم فعال است و ضمن برقراری نظم و آرامش در میدان، در کار‌های فرهنگی هم همکاری و پشتیبانی می‌کند. او ادامه می‌دهد: این اتفاق زیبایی است که در میدانبار می‌افتد؛ جالب است بدانید حضور کسبه در مسجد یک‌جور همدلی ایجاد کرده که می‌توان به آن به‌عنوان فرصتی برای تعامل و همکاری نگریست.
مقصدی برای تمام کشور
یکی دیگر از قدیمی‌ها در باره محصولات عرضه‌شده در میدانبار رضوی چنین خاطرنشان می‌کند: تقریبا از تمام نقاط کشور، محصولات باغی و سیفی به مقصد این میدان، بارگیری می‌شود؛ برای مثال هندوانه میناب، پرتقال و لیموشیرین جهرم و جیرفت، پرتقال تامپسون و نارنگی شهر‌های شمالی، بادمجان و فلفل بندرعباس، گوجه‌فرنگی و هویج و کلم دزفول و سبزیجات کرج و قم ازجمله محصولاتی هستند که باتوجه به فصلشان، دسترسی به آنها در میدانبار رضوی ممکن است.
سال نو و حضور پرشور مردم
میدانبار رضوی مشهد، غیر از تاریخی‌بودنش و ویژگی‌های دیگری که دارد، برای اهالی منطقه، مکانی مطمئن برای خرید شب عید است. ارزان‌بودن میوه‌ها در این میدان، باعث می‌شود خیلی از اهالی به‌طور مستقیم به آنجا مراجعه کرده و میوه موردنیاز خود را از آنجا تهیه کنند. برای همین است که در چنین ایامی، خودرو‌های شخصی زیادی برای بار‌زدن میوه مقابل میدانبار صف می‌کشند. در‌دسترس‌بودن این میدانبار، دیگر دلیل حضور حداکثری مردم در این مکان است.
*این گزارش دوشنبه، ۲۹ آذر ۱۳۹۵ در شماره ۲۲۶ شهرآرامحله منطقه ۶ چاپ شده است.
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
