۴۵ سال موتورسواری آقا رضا روی دیوار مرگ 
شهید ترکجوکار عاشق مشهد بود 
قبرستان قدیمی محله بهمن روزگاری نامش «چایش» بود
عفیفه ناظمی | یک لحظه است تلألؤ وجودت، درست یک لحظه، شاید به سرعت یک عکس گرفتن و بعد از رفتن، خاطره‌ات می‌ماند. راستش این‌حرف‌ها بهانه است، بهانه‌ای برای اینکه بگویم بودن در این دنیا کمک به گذر تاریخ است، تاریخی که می‌گذرد تا شاید تو را در صفحاتش نشان دهد و شاید نیز در همین حد هم سهمی برایت قائل نشود؛ و وقتی به این چیز‌ها فکر می‌کنی خنده‌ات می‌گیرد از اینکه وجود تو هم برنامه‌ای است برای پر کردن صفحات و گذر لحظه‌ها.
این افکار زمانی به روی کاغذ آمده که تجربه حضور در آرامستان محله بهمن مشهد را پشت‌سر گذاشته و به خانه برگشته‌ام؛ و حالا کاغذ این صفحه از نشریه چیز‌هایی بیش از این را به شکل واژه بر خود دارد. چیز‌هایی که قرار است به بهانه حضور خبرنگار شهرآرامحله در آرامستان یادشده خوانندگان ما را با این مکان پیشینه‌دار آشنا سازد.
نقاب تاریخ
آرامستان محله بهمن در بهمن ۴/۲۸ آرامستانی قدیمی است؛ این را به‌سادگی می‌توان از نوشته‌های عربی و تاریخ‌های قمری سنگ‌قبر‌های آن فهمید. اما تاریخ این زمین ۵ هزارو ۶۰۰ متری که نیاکانمان در آن آرمیده‌اند، به چه زمانی می‌رسد؟ پاسخ دادن به این پرسش دیگر کار ساده‌ای نیست؛ به‌ویژه اگر روایت‌های مختلفی را که در پی جستجوی خود شنیده‌ایم کنار هم بگذاریم. یکی از قدیمی‌ترین اهالی محله بهمن صحبت از پیشینه ۲۰۰ ساله آرامستان می‌کند و یکی از مسئولان صحبت از ۵۰ سال سابقه می‌کند.
یکی از قدیمی‌ترین اهالی محله بهمن صحبت از پیشینه ۲۰۰ ساله آرامستان می‌کند
ماجرا عجیب‌تر می‌شود وقتی قدیمی‌ترین سنگ‌قبری را که خبرنگار شهرآرامحله پیدا می‌کند تاریخ ۱۲۸۹ را بر خود دارد که درصورت خورشیدی بودن مبنای آن پای یک‌سده تاریخ را به میان می‌آورد و اگر همچون شماری از سنگ‌های کهنسال اینجا تاریخ این سنگ‌قبر نیز قمری باشد، آرامستان بهمن دست‌کم حدود یک‌ونیم‌سده سابقه دارد.
در کنار رودخانه
در بیان قدیمی‌های محله بهمن، سنگ‌های آرامستانش نام‌های بسیاری را زنده می‌کند، نام‌هایی که زمانی متعلق به آدم‌های زنده بودند، آدم‌های معمولی یا اسم‌ورسم‌دار‌انی که زمانی خان‌ها و داروغه‌های آبادی‌های «نخودک»، «کلاته بوغه‌آ» و «چایش» بودند، و حال در آرامستان بهمن –که همچنان برخی به آن چایش می‌گویند- در زیر خاک آرمیده‌اند و هنوز هم مردم محله برای شادی روحشان فاتحه نثار می‌کنند. اشتیاق به اینکه از این سوژه گزارشم و گذشته آن بیشتر بدانم، باعث می‌شود سراغ حسن شاکری، قدیمی محله بهمن، که ۷۰ سال دارد، بروم.
شاکری می‌گوید: ابتدای ایجاد این قبرستان عنوانش نام همان آبادی که در آن قرار داشته، یعنی چایش، و نیز نزدیک رودخانه چایش بوده است؛ اما بعد‌ها با تبدیل‌شدن آبادی به بخشی از محله بهمن، قبرستان آن هم به نام بهمن معروف شد.
از ۲۰۰ تا ۲۰
این قدیمی محله، در ادامه صحبت‌هایی را از پدر خود نقل می‌کند؛ گفته‌هایی که پدر نیز از گذشته پیش از خود شنیده است. این گفته‌ها درباره زمانی است که آرامستان به رودخانه بسیار نزدیک بود و بر اثر فشار حرکت آب، کم‌کم قبر‌ها تخریب شدند و اسکلت اموات در گوشه‌هایی از آرامستان که متصل به رودخانه بوده، قابل مشاهده بود. آن زمان خانه‌ها گنبدی‌شکل و کاهگلی بودند و بعد از آن رفته‌رفته خانه‌هایی با سقف‌های چوبی جای آنها را گرفت.
شاکری بیان می‌کند: رودخانه چایش ابتدا عرضی چهار یا پنج‌متری داشته، اما به‌مرور پرآب‌تر می‌شود تا جایی که زمانی عرض آن به بیش از ۷۰ متر می‌رسد. امروز هم که دیگر نه اثری از رودخانه است و نه اثری از قناتی که روزگاری علاوه بر آب‌رسانی به همه زمین‌های اطراف، آب شرب مردم را نیز تأمین می‌کرده است.
او اضافه می‌کند: در زمانی که هنوز برق نبود و از چراغ‌های گردسوز استفاده می‌شد و مردم زندگی ارباب‌رعیّتی داشتند، در زیر این قبرستان قنات آبی وجود داشت و اهالی هر صبح و شام برای برداشت آب به این مکان می‌آمدند. آن قنات که دیگر اثری از آن نیست ۱۵۰ هکتار زمین اطراف را آبیاری می‌کرد.
قدیمی محله بهمن درباره موقعیت آرامستان نیز می‌گوید: در ابتدای ساخت قبرستان، فاصله آن با منازل مسکونی بیش از ۲۰۰ متر بوده است که حالا این فاصله به ۲۰ تا ۳۰ متر کاهش یافته است. البته به‌دلیل ازدیاد ساخت‌وساز‌های مسکونی در این محله و همچنین ایجاد آلودگی‌های زیستی قبرستان، بیش از سه‌سال است که دیگر مرده‌ای در اینجا دفن نمی‌شود و محدوده قبرستان به‌منظور جلوگیری از دفن اموات نرده‌کشی شده است.
انکار قدمت!
برای اینکه رسمیت بیشتری به گزارشم ببخشم، به سراغ مدیرعامل سازمان فردوس‌های شهرداری مشهد می‌روم، اما او مرا به معاون اجرایی این سازمان ارجاع می‌دهد. محمد پذیرا ابتدا درباره سابقه آرامستان بهمن عنوان می‌کند: در بازدید‌هایی که از این قبرستان انجام داده‌ایم، نوشته‌های روی سنگ‌قبر‌ها قدمتی بیش از ۵۰ یا ۶۰ سال را نشان نمی‌دهد!
وقتی سنگ‌هایی با بیش از یک‌سده قدمت را یادآور می‌شوم، معاون اجرایی سازمان فردوس‌ها پاسخ می‌دهد: در برخی از موارد ممکن است افراد سنگ‌قبر‌های آرامستان‌ها را جابه‌جا کرده و در جای دیگری گذاشته باشند که در اینجا هم این موضوع مصداق دارد؛ بنابراین سنگ‌قبر نشان‌دهنده قدمت آرامستان نخواهد بود!
او در ادامه از دفن بی‌ضابطه و غیرقانونی اموات در آرامستان بهمن تا چندسال پیش می‌گوید و تصریح می‌کند: این اقدامات می‌توانست یک‌سری مشکلات زیست‌محیطی را به‌وجود آورد که بر همین مبنا سازمان فردوس‌ها تصمیم به دیوارکشی و ایجاد حصار در اطراف قبرستان بهمن گرفت.
همچنین از دیگر اقدامات صورت‌گرفته در این مکان استقرار واحد انتظامی و باجه نگهبانی بود که توانست به طور کامل مشکل دفن غیرقانونی اموات را برطرف کند.پذیرا در پایان گفته‌هایش از کاهش فاصله میان آرامستان بهمن و منازل مسکونی صحبت و اضافه می‌کند: با توجه به مطلوب نبودن این فاصله و نیاز به بازپیرایی قبرستان،تصمیم گرفتیم در این مکان فضای سبز راه‌اندازی کنیم. این اقدام برنامه بعدی ماست، که بدون تخریب و با حفظ هویت آرامستان انجام خواهد گرفت.
*این گزارش یکشنبه، ۶ آذر ۹۱ در شماره ۳۱ شهرآرامحله منطقه ۳ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
