صحنه خالی از هنرمندان؛ گزارشی از تعطیلی مجموعه تئاتر شهر از یک سال و نیم گذشته

عروسک‌گردانی و نقالی اولین زیرشاخه‌های هنرهای نمایشی بودند که بیش از 40سال قبل برای اولین‌بار در فضای بوستان ملت توسط هنرمندان حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای به اجرا درآمدند. نشستن پای این اجراها نوعی تفریح و سرگرمی برای خانواده‌ها محسوب می‌شد. در گذر زمان هنرهای نمایشی در بوستان ملت و تمام شهر رشد کردند و زیرشاخه‌های جدیدی از آن ازجمله نمایش خیابانی، پانتومیم و تئاتر برای مردم به نمایش درآمد.

رشد این هنر و افزایش علاقه‌مندان به آن سبب شد اوایل دهه80 بوستان ملت بدل به پاتوقی برای هنرمندان هنرهای نمایشی شود به‌گونه‌ای که بسیاری از فعالان این حوزه در طول هفته در نقاطی از پارک مشغول تمرین یا گفت‌وگو بودند. 

بهترین رویداد برای هنرهای نمایشی در بوستان ملت و شهر مشهد در سال83 رقم خورد و سالن بزرگ فرهنگ‌سرای امام رضا(ع) برای میزبانی از اجراهای تئاتر آماده شد و در اختیار هنرمندان قرار گرفت. در مدت زمان کوتاهی درب سنگی بوستان ملت آدرس رُند بچه‌های تئاتر مشهد شد و خیابان منتهی از این درب به فرهنگ‌سرای امام رضا(ع) به پاتوقی برای دورهمی‌های علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی به‌ویژه تئاتر تبدیل شد.

این روزها اما با وجود بازگشایی سالن‌های تئاتر پس از شیوع ویروس کرونا در سراسر کشور، صحنه مجموعه تئاتر شهر مشهد خالی از حضور هنرمندان است و در آن به روی اهالی و علاقه‌مندان هنر بسته است. به‌گونه‌ای که سرنوشت این مجموعه هنری مشخص نیست و سبب نگرانی دوست‌داران تئاتر مشهد شده است. در ادامه وضعیت مجموعه تئاتر شهر مشهد را بررسی می‌کنیم و پاسخ مسئولان را در این زمینه جویا می‌شویم.

آخرین اجرا

مجموعه تئاتر مشهد واقع در فرهنگ‌سرای امام رضا(ع) در ۱۷سال اخیر 2بار به بهره‌برداری رسیده است و در چند مرحله بازسازی شده است. سال۸۳ برای اولین‌بار سالن تئاتر شهر مشهد البته نه با این‌ نام، در اختیار هنرمندان این حوزه قرار گرفت. در آن‌زمان این سالن به‌شکلی استاندارد و با نظارت هنرمندان پیش‌کسوت تئاتر مشهد تجهیز شد. 

بعد از گذشت ۷سال و با تصمیم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر ضرورت نام‌گذاری سالن‌ها و سامان‌دهی مجموعه‌های زیرنظر این وزارت‌خانه دوباره تئاتر شهر مشهد بازسازی شد و سال۹۱ با عنوان ساختمان «تئاتر شهر مشهد» به بهره‌برداری رسید. هدف از ایجاد مجموعه تئاتر شهر این بود که این‌ مکان پایگاهی برای تولید و اجرا باشد تا به تئاتر استان مرکزیت داده شود.

در ابتدای شروع به کار، مجموعه تئاتر شهر مشهد شامل یک سالن اصلی با ظرفیت حدود ۳۱۰نفر، یک سالن تئاتر عروسکی با ظرفیت ۱۸۰نفر و تماشاخانه بلک‌باکس‌ با حدود ۷۰صندلی بود. بعد از مدتی سالن تئاتر عروسکی به خوانش نمایشنامه اختصاص یافت و تماشاخانه بلک‌باکس به تماشاخانه بهار تغییر نام‌ داده شد. در گذر زمان سالن تئاتر عروسکی از مجموعه تئاتر شهر گرفته شد و 2سالن باقی‌مانده هم بارها با مشکلات مختلف عمرانی و تأسیساتی روبه‌رو شدند که تعمیرات آن‌ها انجام شد. با وجود این مشکلات، اما مجموعه تئاتر شهر مشهد در این‌ سال‌ها هویت خود را پیدا کرد‌ و اکنون بین هنرمندان به‌عنوان مرکز تئاتر مشهد شناخته می‌شود.

تئاتر شهر مشهد تاکنون میزبان جشنواره‌های استانی، منطقه‌ای، کشوری و فجر بوده است و چندین دوره جشن اردیبهشت تئاتر خراسان رضوی و بزرگداشت بسیاری از بزرگان حوزه هنر به‌ویژه تئاتر در این مجموعه برگزار شده است. بازیگران‌ و کارگردانان نامدار بسیاری هم تاکنون روی صحنه تئاتر شهر اجرا داشته‌اند.

همه این اتفاقات خوب برای تئاتر شهر مشهد تا دی‌ماه۹۸ رقم خورد و آخرین نمایش در این زمان روی صحنه اجرا شد. پس از آن، این مجموعه مهم با تصمیم مدیران اداره کل فرهنگ و ارشاد استان تعطیل شد تا تصمیمات جدیدی برای اداره آن گرفته شود.
تعطیلی این مجموعه در حالی اتفاق افتاد که به‌دلیل استقبال خوب مردم، تئاتر شهر مشهد در وضعیت اقتصادی خوبی قرار گرفته بود و حتی نمایش‌هایی به روی صحنه رفتند که در گیشه، بلیت ۱۰۰هزارتومانی فروختند و با استقبال هنردوستان رو‌به‌رو شدند. حالا یک‌سال و نیم از بلاتکلیفی تئاتر شهر مشهد می‌گذرد و هنوز وضعیت این سرمایه ارزشمند شهر مشهد مشخص نیست.

بهترین رویداد برای هنرهای نمایشی در بوستان ملت و شهر مشهد در سال83 رقم خورد و سالن بزرگ فرهنگ‌سرای امام رضا(ع) برای میزبانی از اجراهای تئاتر آماده شد و در اختیار هنرمندان قرار گرفت

استقبال مردم و کمبود بلیت

طولانی‌شدن روند بازگشایی دوباره مجموعه تئاتر شهر، سبب نارضایی برخی شهروندان علاقه‌مند به این‌ هنر‌ نمایشی شده است. موحد اکبری مردی میانسال از علاقه‌مندان به هنر تئاتر است که نمایش‌های زیادی را بر صحنه مجموعه تئاتر شهر دیده است. او علاوه بر تماشای تئاتر برای ورزش هم به پارک ملت می‌آید. با او روی یکی از نیمکت‌های پارک گفت‌وگو می‌کنیم. 

اکبری ضمن انتقاد از وضع موجود می‌گوید: «دقیقا نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده است که مجموعه بازگشایی نمی‌شود اما چند نکته را می‌گویم که نتیجه بگیریم بازگشایی این مجموعه تا چه اندازه ضرورت دارد. این مجموعه و سایر سالن‌های تئاتر مشهد در سال‌های اخیر وضعیت فروش بسیار خوبی داشتند و مهم‌تر از فروش، مردم آشنایی و علاقه بیشتری به این هنر پیدا کرده‌ بودند. تا قبل از شیوع ویروس کرونا پیداکردن بلیت برخی اجراها کار سختی بود که نشان از استقبال شهروندان از تئاتر داشت.

وقتی در مرور زمان این هنر در بین مردم شهر جای خود را باز کرده است و این زمینه وجود دارد تا در آینده بیشتر هم مورد توجه قرار بگیرد نباید اقداماتی انجام شود تا جایگاه تئاتر در ذهن مخاطب و بیننده کم‌ارزش شود. خودم به خاطر ندارم اولین تئاتری که اینجا دیده‌ام چه زمانی بوده است اما فکر می‌کنم بیش از30اجرا را در این مجموعه تماشا کرده‌ام. این‌ موضوع نشان می‌دهد این ساختمان برای من نمادی از هنر تئاتر شده است که از دیدن آن لذت می‌برم و خاطرات مختلف را مرور می‌کنم. البته این‌ موضوع برای افراد دیگری هم صدق می‌کند بنابراین مسئولان نباید یک‌ نماد هنری را از مردم بگیرند و در روند کاری آن خللی وارد کنند.»

شهروندان هنردوست مشهدی

سارا خورشیدی دیگر شهروندی است که از مخاطبان نمایش تئاتر در مشهد است و سالن‌های مختلف شهر را برای تماشای تئاتر تجربه کرده است. طبق قراری که از قبل داریم با او در مقابل مجموعه تئاتر شهر گفت‌وگو می‌کنیم. خورشیدی در ابتدا نگاهی پر از تأسف به ساختمان تئاتر شهر می‌کند و می‌گوید: «اول از همه امیدوارم خبرهای بهتری درباره این ساختمان بشنویم.» 

او ادامه می‌دهد: «مشهد علاوه‌بر اینکه هنرمندپرور است و افراد موفقی در این حوزه به جامعه هنری کشور معرفی کرده است هنردوست هم هست و شهروندان ما به حوزه‌های‌مختلف هنر علاقه‌مند هستند. علاقه به تئاتر هم با وجود سالن‌های پرشمار آن در مشهد و آمار فروش نسبتا خوب مشهود است. بنابراین از مسئولان این توقع می‌رود که علاوه‌بر توجه ویژه به هنر تئاتر و فعالان‌ این‌ حوزه، دغدغه علاقه‌مندان پرشمار آن را هم داشته باشند و اجازه ندهند این مرکز هنری به‌راحتی از دسترس هنرمندان و علاقه‌مندان خارج شود.»

در همسایگی تئاتر شهر و در جست‌وجوی سالن

علیرضا سوزنچی از هنرمندان شناخته شده مشهد است که بیش از ۴۰سال در تئاتر این شهر فعالیت دارد. این هنرمند تئاتر و سینمای کشور که سال‌ها کارمند اداره کل فرهنگ و ارشاد استان بوده است در سال۸۳ موظف به تجهیز همین سالن تئاتر شهر مشهد در بوستان ملت شده است و این روزها بیش از هر کسی از وضعیت به وجود آمده برای این سالن ناراحت است. با او در دفتر کارش که در چند متری سالن تئاتر شهر واقع شده است گفت‌وگو می‌کنیم.

بازیگر مجموعه «عاشقانه» در ابتدای صحبت به موضوع ظرفیت تئاتر مشهد از قدیم تاکنون اشاره می‌کند و می‌گوید: «مشهد همواره در عرصه تئاتر حرف‌های زیادی برای گفتن داشته است. از قدیم هنرمندان همواره به دنبال سالن‌های مختلف بودند تا نمایش خود‌ را اجرا کنند. سالن تئاتر شهر مشهد که ساخته شد بخشی از این نیاز را برطرف کرد و برای سال‌های زیادی این فضا میزبان‌ اجراهای مختلف بوده است. اما اکنون شاهد هستیم‌ که به‌طور کامل تعطیل شده است. یک نکته اساسی درباره این سالن دسترسی مناسب آن برای شهروندان و هنرمندان است که با این شرایط بلااستفاده شده است و مجبوریم برای یک اجرا به برخی سالن‌های با موقعیت مکانی نامناسب در شهر مراجعه‌ کنیم که قطعا‌ آمار‌ مخاطبان را هم‌ کاهش می‌دهد.»

تهدید هویت هنری شهر

هنرمند پیش‌کسوت مشهدی در ادامه به خطر از دست رفتن هویت مجموعه تئاتر شهر مشهد در اثر‌‌ واگذاری به‌ بخش خصوصی اشاره‌ می‌کند و می‌گوید: «یکی از برنامه‌های اداره کل فرهنگ و ارشاد استان برای مجموعه تئاتر مشهد واگذاری آن به بخش خصوصی است. اگر در قرارداد طرفین تعیین نشود که بهره‌برداری از مجموعه به چه شکلی باشد ممکن است بعد از مدتی شرکت پیمانکار این مجموعه را برای هر برنامه‌ای اختصاص دهد. به‌ویژه اینکه در فضای تئاتر پول زیادی وجود ندارد. 

به عنوان مثال وقتی برای یک شب همایش می‌توان این سالن را به ۳میلیون اجاره داد قطعا بخش خصوصی این سالن را با شبی ۳۰۰هزارتومان برای اجرای تئاتر اختصاص نمی‌دهد. از طرفی اگر قرار به بهره‌برداری برای حوزه‌های فرهنگی هم باشد باز هم برنامه‌هایی مانند جُنگ شادی پول بهتری برای شرکت خصوصی به ارمغان خواهد آورد. در نتیجه این خطر وجود دارد که بعد از مدتی مجموعه تئاتر شهر از آن هویت واقعی خود دور شود و بعد از ۱۷ سال میزبانی اجرای نمایش‌های مختلف و هنرمندان بزرگ، دیگر جایی برای هنر و هنرمندان نخواهد بود.»

وقتی برای یک شب همایش می‌توان این سالن را به ۳میلیون اجاره داد قطعا بخش خصوصی این سالن را با شبی ۳۰۰هزارتومان برای اجرای تئاتر اختصاص نمی‌دهد

بازگشت تئاتر شهر به انجمن نمایش

مجموعه تئاتر شهر مشهد تا پیش از تعطیلی در اختیار انجمن هنرهای نمایشی استان خراسان رضوی بود و برای استفاده اهالی تئاتر اختصاص می‌یافت. توقع هنرمندان در مدت اخیر این بوده است که انجمن برای رفع دغدغه آن‌ها پیگیر باشد. کریم جشنی که در حال حاضر مسئولیت انجمن را برعهده دارد درباره اقدامات انجام‌گرفته در این زمینه می‌گوید: «با توجه به وضعیت هنری شهر مشهد و دغدغه‌ای که هنرمندان دارند توقع آن‌ها برای رفع مشکلات کاملا بجا و درست است ما هم در انجمن هنرهای نمایشی تلاش کردیم تا بخشی از این درخواست‌ها را برطرف کنیم. در اولین اقدام هم با توجه به تعطیلی تئاتر شهر با مجموعه مدیریت شهری که در این سال‌ها حامی هنر تئاتر بوده است وارد گفت‌وگو شدیم و تعدادی از سالن‌های شهرداری را برای اجرای تئاتر در اختیار گرفتیم . این سالن‌ها برای اجرای تئاتر استاندارد نیست اما بخشی از نیاز ما را بر طرف می‌کند.»

جشنی در ادامه درباره تلاش انجمن هنرهای نمایشی برای در اختیار گرفتن دوباره تئاتر شهر اضافه می‌کند: «در یک‌سال اخیر برنامه‌ای را برای ثبت حقوقی انجمن هنرهای نمایشی استان خراسان رضوی آغاز کرده‌ایم و این موضوع در تهران هم در حال پیگیری است اقدامات مثبتی هم در این راستا انجام شده است. در صورتی که این‌کار با موفقیت به پایان برسد می‌توانیم با عنوان یک مجموعه حقوقی برای در اختیار گرفتن دوباره تئاتر شهر مشهد اقدام کنیم. در این رابطه با معاونت سینمایی و هنرهای نمایشی اداره کل فرهنگ و ارشاد استان هم کاملا هماهنگ هستیم تا این امر محقق شود.»

چراغی که باید بخش خصوصی روشن کند

جواد روشندل، سرپرست معاونت هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد استان خراسان رضوی، ضمن تأیید مشکل به وجود آمده برای اهالی هنر برای استفاده از مجموعه تئاتر شهر مشهد می‌گوید: «دی‌ماه۹۸ بخشنامه‌ای درباره واگذاری سالن‌های زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد به بخش خصوصی به معاونت برنامه‌ریزی و توسعه مدیریت اداره کل فرهنگ و ارشاد استان ابلاغ شد. بر اساس این بخشنامه ما حق دریافت پول از مردم‌ برای‌ بلیت‌فروشی‌ را نداریم‌. برای بررسی چگونگی واگذاری سالن تئاتر شهر مشهد کارگروهی تشکیل و جلساتی در این زمینه برگزار شده است. شیوع کرونا از اسفند98 تاکنون هم مزید بر علت شد تا روند واگذاری و بهره‌برداری از تئاتر شهر مشهد به تأخیر بیفتد، چرا که مطالبه‌ای هم از سوی هنرمندان و فعالان این حوزه در این مدت نبود.»

روشندل در ادامه در پاسخ به نگرانی اهالی هنر درباره چگونگی بهره‌برداری از تئاتر شهر مشهد پس از واگذاری می‌گوید: «نوع واگذاری در کارگروه ویژه این‌کار که از اردیبهشت امسال جلسات خود را آغاز کرده است بحث می‌شود و قرار نیست بهره‌وری از این مجموعه تغییری کند و سالن‌های تئاتر شهر مشهد در اختیار هنرمندان این حوزه خواهد بود. برای تسریع در روند واگذاری و اینکه مجموعه زودتر در اختیار هنرمندان قرار بگیرد هم جلسات با پیگیری اداره کل فرهنگ و ارشاد استان برگزار می‌شود.»

نامهربانی با اهالی هنر

سوزنچی با اشاره به نامهربانی‌ها با هنرمندان می‌گوید: «تئاتر مشهد هنرمندان بسیاری را به خود دیده است. از کارگردانان و بازیگران گرفته تا طراحان صحنه و لباس که در مشهد اولین‌ اجراهای خود را داشته‌اند اما پس از مدتی که توانایی‌های خود را نشان داده‌اند با پیشنهادهایی که از تهران دریافت کرده‌اند مشهد را ترک کرده‌اند. نکته‌ای که‌ در کوچ این اهالی هنر به پایتخت تأثیر زیادی داشته نامهربانی‌های بسیار بوده است. 

اهالی هنر روحیات خاص خود را دارند و برای پیش‌بردن برنامه‌های خود که به بهبود شرایط فرهنگی و هنری جامعه کمک می‌کند حمایت می‌خواهند. گرفتن این مجموعه تئاتر از اهالی هنر هم یک نامهربانی دیگر با فعالان این حوزه است که هنرمندان بسیاری را به کارشان دلسرد می‌کند و در نتیجه کسانی که تمام وجودشان را برای این‌کار گذاشته‌اند یا از این هنر و یا از این شهر فراری می‌شوند.»

خلأ برنامه‌ریزی برای هنر شهر

سیدمحمد مداح‌حسینی، عضو‌هیئت علمی و مدیر گروه ادبیات‌نمایشی دانشگاه اقبال لاهوری و از اهالی تئاتر، نبود برنامه از سوی سازمان فرهنگ و ارشاد استان را دلیل اصلی وضعیت نابسامانی تئاتر شهر می‌داند و می‌گوید: «از زمان تعطیلی مجموعه تئاتر شهر بیش از یک‌سال‌ونیم می‌گذرد و در این مدت در مجموعه باز نشده است. در حالی که بسیاری از مجموعه‌های هنری کشور در این مدت دوباره بازگشایی شده‌اند و اجراهایی داشته‌اند. 

نکته مهم این است که علاوه‌بر بسته بودن مجموعه تئاتر شهر، در این‌ مدت که فرصت زیادی هم بوده است هیچ برنامه‌ریزی‌ای برای دوران پایان کرونا و بازه کاهش موج ابتلا نشده است. در این زمان‌ مسئولان فرهنگی می‌توانستند هنرمندان را دعوت‌ کنند و درباره وضعیت بازگشایی یا بهره‌برداری مجموعه تئاتر شهر صحبت و مشورت کنند که چنین کاری انجام نشد. علاوه‌بر اینکه هیچ برنامه‌ای برای وضعیت فرهنگی و هنری شهر وجود ندارد هنرمندان هم برای تصمیم‌گیری‌ها جایی در ذهن مسئولان ندارند و اصلا به بازی گرفته‌ نمی‌شوند. بنابراین مشکل فراتر از تئاتر شهر مشهد است و در شرایط به وجود آمده نبود دغدغه جدی برای بهبود شرایط فرهنگی و هنری شهر نقش اول را دارد.»

تمرین آری، اجرا خیر!

سرپرست معاونت هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد استان خراسان رضوی درباره بازگشایی مجموعه تئاتر شهر در روزهای آینده برای هنرمندان می‌گوید: «با توجه به اینکه با بخشنامه اخیر اجازه بلیت‌فروشی مستقیم به مردم را نداریم و از طرفی گروه‌های تئاتر هم بدون بلیت‌فروشی اجرای نمایش ندارند. باید تا واگذاری و بهره‌برداری دوباره از مجموعه تئاتر شهر صبر کرد که این موضوع در کارگروه ویژه واگذاری در حال بررسی است و تلاش خواهد شد در این زمینه نگرانی هنرمندان برطرف شود. 

البته اتفاق مثبتی اخیرا درباره تئاتر شهر مشهد رخ داده است و با تصمیمی که در معاونت سینمایی و هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد استان گرفته شده است مجموعه تئاتر شهر از هفته جاری یا هفته بعد برای تمرین در اختیار گروه‌های هنری قرار می‌گیرد که البته این موضوع در صورتی اتفاق می‌افتد که موج جدید کرونا مشکلی به وجود نیاورد.»