خانه طاهره خانم پایگاه بسیج محله است 
توانمندسازی بچههای اوتیسم در مرکز خیریه «نوید زندگی» 
کتابخانه مسجد امیرالمومنین (ع) پاتوق دانش‌آموزان است
حیدری| صحبت از کتاب و کتاب خوانی که به میان می‌آید، خیلی‌ها کاسه چه کنم دست می‌گیرند، از سرانه پایین مطالعه و از تیراژ ناچیز کتاب که به زیر ۴۰۰ نسخه در هر چاپ رسیده است گلایه می‌کنند.
آمار مختلفی برای میزان سرانه مطالعه در شبانه روز از سوی اشخاص حقوقی و نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف عنوان می‌شود. بعضی گفته‌اند که سرانه مطالعه هر ایرانی در شبانه‌روز به طور میانگین تنها دو دقیقه است و افرادی هم بوده‌اند که با احتساب مطالعه روزنامه و کتاب‌های درسی این عدد را تا ۱۸ دقیقه در شبانه‌روز بالا برده‌اند.
این آمار زمانی بیشتر به چشم می‌آید که بدانیم مردم کشور‌های دیگر چه میزان مطالعه دارند، مثلا ژاپنی‌ها با ۹۰ دقیقه در شبانه‌روز اول هستند و انگلیسی‌ها هم گفته می‌شود که ۵۵ دقیقه مطالعه دارند.
ما در این گزارش به دنبال حل مشکل کتاب و کتاب خوانی در کشور نیستیم، تنها به سراغ یکی از کتابخانه‌های منطقه ۱۱ رفته‌ایم تا ضمن معرفی آن به اهالی، به عنوان جامعه آماری کوچکی آن را بررسی کنیم.
کتابخانه مسجد امیرالمومنین (ع) در بلوار معلم، (در تقاطع بلوار دانشجو) جایی است که می‌گویند یکی از کتابخانه‌های خوب و فعال منطقه است.
یک بعد از ظهر به آنجا می‌رویم. در مسجد مجلس ترحیم مفصلی برپاست و صدای روضه خوان راه کشیده به خیابان. از پله‌های مسیری که به کتابخانه ختم می‌شود بالا می‌رویم و صدا حزن‌انگیز روضه خوان پشت سرمان کش می‌آید و می‌آید.
کتابخانه طبقه سوم است، وارد می‌شویم و در را می‌بندیم، اما صدا خیال ماندن پشت در را ندارد و در فضای ساکت سالن مطالعه که دو نوجوان در حال مطالعه کتاب‌های درسی هستند بیشتر خودنمایی می‌کند.
۶ سال سابقه، ۶ هزار کتاب
غلامرضا قلجایی، مسئول بخش آقایان کتابخانه است که روز‌های زوج نوبت آنهاست، در معرفی کتابخانه می‌گوید: این کتابخانه ۶ سال است که افتتاح شده، ۷۲ صندلی و ۱۸ میز چهار نفره دارد. حدود ۶ هزار عنوان کتاب در زمینه‌های تاریخی، مذهبی، سیاسی، اجتماعی، ادبیات و داستان و حدود هزار جلد کتاب درسی و کمک درسی داریم.
او خاطرنشان می‌کند: تمام کتاب‌های این کتابخانه اهدایی هستند و توسط اهالی به کتابخانه اهدا شده‌اند، تا حالا واحد کتابخانه‌ها هیچ کمکی به ما نکرده است و تنها جایی که به ما کمک کرده، شهرداری بوده که سه سال پیش یک میلیون تومان برای خرید کتاب اهدا کرد که با آن مبلغ ۵۰۰ جلد کتاب خریداری شد، البته قفسه‌های کتابخانه را هم شهرداری تامین کرد. میز‌ها و صندلی‌ها را با کمک خیران مسجد و با همکاری امام جماعت تهیه کردیم و برای ساخت آن‌ها هم خودمان اقدام کردیم که با قیمت مناسب‌تری تمام شود.
به کتاب‌های جدید نیاز داریم
قلجایی به نیاز مبرم کتابخانه به کتاب‌های جدید اشاره می‌کند و می‌گوید: سه سال است که کتاب جدیدی برای کتابخانه خریداری نشده است، کتاب‌های اهدایی مردم هم بیشتر کهنه و قدیمی هستند، تعدادی از آن‌ها نیز تکراری هستند. ما تاکنون حدود ۱۰ هزار جلد کتاب که تکراری بودند و در کتابخانه موجودی داشتیم، به کتابخانه دیگر مساجد اهدا کردیم، از محلات مختلف مشهد بگیرید تا شهرستان‌هایی مانند نیشابور، تربت حیدریه و بجنورد.
ما نیاز مبرم به کتاب‌های جدید داریم به خصوص در حوزه کتاب‌های درسی که بیشترین متقاضی را دارد که البته هنوز نه لیستی تهیه کردیم و نه پولی برای این کار در اختیار داریم.
او در خصوص نحوه ثبت‌نام و عضوگیری می‌گوید: داوطلبان با تکمیل فرم و آوردن مدارک شناسایی و عکس می‌توانند عضو کتابخانه شوند، حق عضویت هم ۶ هزار تومان در سال است که ماه اول رایگان است و از کسانی که برای مطالعه به کتابخانه می‌آیند نیز وجهی دریافت نمی‌شود.
وقتی به خلوتی کتابخانه اشاره می‌کنیم یادآور می‌شود: در حال حاضر قسمت آقایان در شیفت بعداز ظهر و از ساعت ۲ تا ۸ شب فعال است، چون کسی را نداریم که در شیفت صبح مسئولیت کتابخانه را به او واگذار کنیم. اگر یک نفر دیگر باشد که صبح‌ها را فعال کنیم تعداد اعضا و مراجعه کنندگان بیشتر خواهد شد.
آلودگی صوتی باعث ریزش مخاطب شده است
حرف‌مان به سر و صدایی که از مسجد می‌آید می‌رسد. قلجایی می‌گوید: آلودگی صوتی که در اینجا هست باعث شده که عده‌ای نیایند، برای آلودگی صوتی قرار است عایق بگذارند تا صدا کمتر بالا بیاید. ولی وقتی مداح صدای دستگاه را درجه آخر بالا می‌برد که پنجره‌ها می‌لرزد دیگر چه کار می‌شود کرد.البته پنجره‌ها هم باید دو جداره باشد که نیست و تعویضش هزینه زیادی می‌خواهد که از عهده مسجد خارج است.
او اظهار می‌کند: شاید ۱۰ تا ۱۵ درصد به خاطر همین آلودگی صوتی ریزش داشته‌ایم. این کتابخانه هیچ وقت تا به حال قسمت آقایانش بیشتر از یک چهارم ظرفیتش پرنشده است، مراجعه کننده کم است. اگر کتابخانه مجزا و خارج از ساختمان مسجد باشد و به صورت مردمی و نیمه‌خصوصی اداره شود، استقبال بیشتری خواهد شد.
نامهربانی با کتاب‌های غیر درسی
اما نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که بیشترین استفاده‌ای که از کتابخانه می‌شود، به عنوان سالن مطالعه و کتاب‌های درسی و کمک درسی است. قلجایی در این مورد می‌گوید: زمان امتحانات اوج شلوغی کتابخانه است که دانش‌آموزان و دانشجویان برای درس خواندن و استفاده از کتاب‌های کمک درسی به اینجا می‌آیند. در زمان امتحانات بعضی روز‌ها از ساعت ۷ صبح تا ۹ شب یک سره باز هستیم. ولی بقیه وقت‌های سال خبری نیست.
او می‌افزاید: قسمت آقایان حدود ۴۰۰ عضو دارد که از این تعداد کمتر از ۵۰ نفر فعال هستند. متقاضی کتاب‌های غیر درسی ما بیشتر افراد مسن هستند، افراد بالای ۵۰ سال. جوان‌هایی هم که دنبال کتاب‌های جدید هستند، بیشتر رمان‌های جدید خارجی می‌خواهند که ما کم داریم. در واقع متقاضی کتاب‌های غیر درسی خیلی کم است.
موبایل، آفتی که به جان کتاب افتاد
او یکی از دلایل استقبال نکردن جوانان از کتاب و کتاب خوانی را همه‌گیر شدم استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند می‌داند و می‌گوید: به نظر من یکی از دلایلی که افراد به سمت کتابخوانی نمی‌روند، موبایل‌هاست.
بیشترین استفاده‌ای که از کتابخانه می‌شود، به عنوان سالن مطالعه و کتاب‌های درسی و کمک درسی است
این موبایل‌های هوشمند که آمده باعث شده که مدام سر بچه‌ها توی گوشی باشد و سرگرم شبکه‌های اجتماعی و گروه‌های مختلف باشد و حتی در خانواده هم تاثیر گذاشته است. دیگر افراد خانواده مانند گذشته کنار هم و صمیمی نیستند. اعضای خانواده وقتی از بیرون می‌آیند و در خانه جمع می‌شوند در واقع باز هم بیرون هستند و دور از هم. خوب با این وضعیت نمی‌شود انتظار کتابخوانی داشت.
فرهنگ‌سازی با عمل ممکن است، نه شعار
قلجایی به نقشی که مسجد می‌تواند در مسیر فرهنگ‌سازی مطاله داشته باشد، می‌گوید: برای کتاب خوان کردن مردم باید فرهنگ سازی شود. مسجد را جای خوبی برای این کار می‌بینم، در مسجد می‌شود به روش‌های مختلف کتاب را معرفی کرد و جوانان و مسجدی‌ها را به خوندان کتاب دعوت کرد.
این در صورتی اتفاق می‌افتد که خود امام جماعت اهل مطالعه باشد و هرازگاهی کتابی را معرفی کند. با شعار نمی‌شود فرهنگ‌سازی کرد، باید خودمان اهل عمل باشیم.
معلم‌ها هم مقصرند
او که بازنشسته آموزش و پرورش است و ۳۰ سال معلمی کرده نظر به تاثیر مدرسه در علاقه‌مند کردن افراد به مطالعه اشاره می‌کند و می‌گوید: ریشه فقر مطالعه را باید در امور فرهنگی و فرهنگی‌سازی نشدن جستجو جستجو کرد، برای فرهنگ‌سازی هم دو جا و مکان است که می‌شود و باید جدی کار کند، یکی مدرسه و معلم و است دیگری خانواده و پدر و مادر.
قلجایی خاطرنشان می‌کند: من یک فرهنگی هستم و بیش از ۳۰ سال سابقه معلمی و تدریس و حضور در مدرسه را در کارنامه دارم. در مدرسه هم معلمان باید در عمل نشان دهند که اهل مطالعه هستند و فقط شعار نمی‌دهند.
خوب حالا شما بروید مدرسه‌ها را ببینید و از مدرسه معلمان بپرسید غیر از کتاب‌های درسی چند تا کتاب خوانده‌اند و آخرین کتاب غیر درسی که خوانده‌اند کی بوده است. بروید دبیرستان‌ها و از خانم‌ها و آقایان معلم بپرسید شما چه کتابی خواندید که به دانش‌آموزان معرفی کنید؟
مسئول بخش آقایان کتابخانه مسجد امیرالمومنین (ع) می‌افزاید: کتاب‌های سیاسی و اجتماعی و ادبیات باید را در مدارس و توسط معلمان به دانش‌آموز معرفی کرد تا او به مطالعه علاقه‌مند شود و از همان سن به خواندن کتاب عادت کند.
اگر معلم کتاب‌خوان نباشد چطور می‌تواند دانش‌آموز را مشتاق به خواندن کند. یکی از علل فراری بودن از کتاب همین است که معلم خودش به دانش‌آموز نشان نمی‌دهد که باید کتاب خواند. اگر برنامه خاصی مثل هفته کتاب و کتابخوانی باشد، معلم پرورشی می‌آید و صحبتی می‌کند و می‌گوید کتاب خوب است، بقیه سال دیگر خبری نیست.
او تصریح می‌کند: دانشگاه کمی دیر است، اما اگر در دانشگاه هم دانشجویان را به سمت کتاب خوانی سوق داد و تشویق کرد خوب است، اما خیلی از دانشجویانی که کتاب‌های غیر درسی می‌خوانند برای کار‌های تحقیقی و در واقع برای نمره است. من سابقه تدریس در دانشکده را هم دارم و از حال و هوای آنان بی‌خبر نیستم.
پدر، مادر ما متهمیم؟
او در پایان با اشاره به محیط خانواده و نقش پدر و مادر خاطرنشان می‌کند: از طرف دیگر در خود خانواده هم وضع بهتر که نیست، بدتر هم هست. چند پدر و مادر را سراغ دارید که خودش اهل مطالعه باشد و در خانه کتاب دست بگیرد و مطالعه کند.
اگر پدر و مادر این کار را کردند می‌شود از بچه هم انتظار داشت که کتاب بخواند. اما اگر پدر و مادری سرشان توی گوشی تلفن همراه و چشم‌شان به برنامه‌های ماهواره و تلوزیون باشد، نباید انتظار داشت که بچه‌ها کتاب خوان بار بیایند.
استقبال نسبی از بخش بانوان
کتابخانه در روز‌های فرد به بانوان اختصاص دارد که زهرا شاکری مسئولیت آن را به عهده دارد. او در مورد استقبال بانوان از کتابخانه می‌گوید: در دو ماه گذشته ۱۴۰ نفر به عضویت کتابخانه در آمده‌اند که آمار قابل قبولی است.
او خاطرنشان می‌کند: اگر مسجد تبلیغات محیطی بیشتری داشته باشد و کتابخانه را معرفی کند، با توجه به امکانات مناسبی که داریم استقبال بیشتری خواهد شد.
او نیز به کمبود کتاب‌های جدید در کتابخانه اشاره می‌کند و می‌گوید: بودجه‌ای برای وارد کردن کتاب‌های جدید به کتابخانه نداریم و تنها کتاب‌های اهدایی به ما می‌رسد. اگر کتابخانه با نهاد کتابخانه‌ها یا شهرداری وارد تعامل و مذاکره شود، شاید کمک‌های بیشتری دریافت کنیم و باعث تغییرات خوبی در کتابخانه شود.
شاکری که کارشناس کتابداری است، عنوان می‌کند: بخش بانوان از ساعت هشت صبح تا هفت بعداز ظهر فعال است و این باعث شده استقبال بیشتری نسبت به بخش آقایان داشته باشیم، اگر در بخش آقایان هم یک مسئول برای نوبت صبح داشته باشند، فعالیت گسترده‌تری خواهد داشت.
البته آنطور که شاکری می‌گوید بانوان نسبت به آقایان از کتاب‌های غیر درسی بیشتری استفاده می‌کنند و رمان بیشترین مشتری را در بین کتاب‌های غیر درسی دارد.
* این گزارش پنج شنبه، ۲۸ آبان ۹۴ در شماره ۱۷۱ شهرآرامحله منطقه ۱۱ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
