خیابان مدرسه‌ها در آزادی۲۶ 
دنیا خانه گذر است 
مسجد خردوی سعدی با وقف حاج کاظم بزرگ شد
سعدی ۱۸، کوچه باریک و بلندی است که «مسجد حسینی سراب» را از سال ۱۳۲۰ در خود جای داده است. مسجدی که در گذشته‌های دور، مکانی کوچک برای نماز گزاردن بوده و «مسجد خردو» نام داشته است.
صدای اذان که بلند می‌شود، تردد در خیابان اصلی بیشتر می‌شود، اما یکی از کوچه‌های ابتدایی میدان با تابلوی سعدی ۱۸ شلوغ‌تر به‌نظر می‌آید.
کنار کسبه و نمازگزاران ثابت محله که عادت دارند نمازشان را به‌وقت در مسجد ادا کنند، خیلی‌ها رهگذر و مسافرند و گذرشان برای خرید به این اطراف افتاده است. این را از روی لهجه متفاوت آن‌ها می‌شود فهمید و اینکه وقت اذان، عجله رسیدن به نمازجماعت را دارند.
سعدی ۱۸، کوچه باریک و بلندی است که «مسجد حسینی سراب» را با تاریخ تاسیس ۱۳۲۰ در خود جای داده است. مسجدی که در گذشته‌های دور، مکانی کوچک و محقر برای نماز گزاردنِ مسافران و اهالی محله بوده که به‌خاطر شرایط خاصش «مسجد خردو» نام داشته است. تاریخچه این اتاقک کوچک که گفته می‌شود خود اهالی محله سازنده آن بوده‌اند، دقیقا مشخص نیست،.
اما شرایط محله سراب با بافت قدیمی و اصیلش، ایجاب می‌کرده است که این مسجد، محلی برای نماز خواندن باشد.
حاج‌کاظم غراب، واقف و خیّر معروف مشهدی بخشی از ثروتش را وقف زائران حضرت رضا (ع) کرده بود
هر هفته، میزبان هیئتی‌های حسینی
این مسجد در ابتدایی‌ترین قسمت کوچه واقع شده است، سر دو نبش؛ همان محلی که هنوز به پیچ‌وخم اصلی آن وارد نشده‌ایم. نمازگزاران از قسمت اصلی وارد می‌شوند. فضای مسجد به‌ویژه در بخش نمازگزاران خانم خیلی بزرگ نیست.
گفته می‌شود طبقه بالای حسینیه در ماه محرم و صفر اختصاص به هیئتی‌ها و عزاداری‌ها دارد. مسجد حسینی سراب علاوه‌بر ایام عزاداری در دو ماه محرم و صفر، پنجشنبه‌های هر هفته نیز میزبان هیئتی‌های حسینی سراب است.
هم پیرغلامی و هم خادمی
محمد جلالیان، متولی این روز‌های مسجد و حسینیه، مرد موسپید و تجربه‌دیده همین محله است که در همین محدوده، استخوان ترکانده و بزرگ شده است و اگر حوصله کند، اطلاعات خوبی از گذشته‌های محله می‌تواند بدهد.
پیرمرد محله سراب، تاریخ سجلش به سال ۱۳۱۴ هجری شمسی برمی‌گردد. حاج‌محمد بیشتر از اینکه خودش را قدیمی محله بداند، افتخار هیئتی بودنش را به رخ می‌کشد.
پیرمردی که با وجودِ حضور خادم در مسجد، خودش را خادم مسجد می‌داند و تقید خاصی برای آماده کردن فضای مسجد برای نمازگزاران دارد. حاج‌محمد که از هیئتی‌های قدیمی و از پیرغلامان مجلس امام‌حسین (ع) است، می‌گوید: «بچگی‌های من با مسجد و امام‌حسین (ع) و هیئت، گره خورده بود و این رابطه روزبه‌روز پررنگ‌تر و قوی‌تر شد.»
بعد با لبخند کوتاهی اصل حرفش را در چند کلمه خلاصه می‌کند؛ «این رابطه هنوز هم ادامه دارد و قطع نشده است» و با اشاره کوتاهی به قاب‌های ردیف‌شده بر سردر مسجد ادامه می‌دهد: «این عکس‌ها که می‌بینید، از هیئتی‌های همین مسجد بوده‌اند که با کمک هم کار‌های حسینیه و مسجد را ردیف می‌کردند.»
می‌گوید: «هیئتی‌های مسجد که هنوز هم شب‌های جمعه مراسم سینه‌زنی بعد شام را برگزار می‌کنند، به ۱۰۰ نفر می‌رسند، درحالی‌که این هیئت تا قبل از انتقال به این مسجد، گستردگی بیشتری داشته است.»
حاجی‌جلالیان تعریف می‌کند: «هیئتی‌های حسینیه سراب، افراد ماندگار از همان هیئتی‌های مسجد مقبره‌السلطنه در زیر بازارچه سراب هستند که حالا نام مسجد حمزه را دارد.
تاریخ تاسیس هیئت حسینی سراب به ۱۳۰۰ بازمی‌گردد؛ هیئت پرشوروحالی که ۳۰۰ عضو داشت. حاج‌کاظم غراب از هیئتی‌های مسجد بود و از ارادتمندان و عاشقان اباعبدالله (ع) که علاقه عجیبی به این نام داشت و می‌خواست نام اباعبدا... (ع) ماندگار باشد».
او ادامه می‌دهد: «به‌علت رویداد‌هایی که در مسجدمقبره السلطنه رخ داد، قرار به انتقال هیئت از آن مسجد شد و هیئت به مسجد حسینی سراب منتقل شد و نام هیئت حسینی سراب را گرفت.»
حاج‌کاظم غراب برای اینکه هیئتی‌ها فضای راحت‌تر و بزرگ‌تری برای عزاداری داشته باشند، دو دربند مغازه را به اضافه یک خانه می‌خرد و با کمک دیگران شروع به ساخت و توسعه مسجد می‌کند؛ البته فضای حیاط هم به‌مرور مسقف و به مسجد اضافه می‌شود.
تاریخ تاسیس و پاگرفتن مسجد به همان سال‌های ۱۳۲۰ برمی‌گردد. بعد از شکل‌گیری حسینیه، واقفان دیگر هم بخشی از اموالشان را وقف هیئت حسینی سراب کردند؛ از آن جمله خورشیدخانم و خانم کوهکن، اما بعد از حیات واقفان چیزی از درآمد آن به حسینیه نرسید و در حال حاضر جز کمک‌های خودجوش مردمی و نمازگزاران، مسجد منبع درآمد دیگری ندارد.
درحالی‌که در دهه اول محرم و صفر هر شب، ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلو برنج برای عزاداران طبخ می‌شود و این سفره شب‌های جمعه هر هفته نیز به‌صورت کوچک‌تر در مسجد پهن است.
چراغ مسجد را روشن نگه داریم
«حاج‌کاظم تا زمان حیاتش یعنی سال ۶۲ تقید خاصی به حسینیه و مسجد داشت. او از هیئتی‌های مخلصی بود که در معامله با خدا از دنیا می‌گذرند و آن را کنار می‌گذارند.
از وصیت‌های حاج‌کاظم این است که تا زمانی که هرکدا‌م‌مان چشم‌مان به دنیا باز است، نگذاریم چراغ مسجد خاموش شود.
حالا نماز‌های سه‌گانه هر روز به‌جماعت در این محل برگزار می‌شود و علاوه‌بر آن، همان‌طور که اشاره کردم، شب‌های جمعه هنوز مراسم سینه‌زنی به عشق اباعبدالله (ع) به قوت خود باقی است.»
حاج‌محمد درباره اینکه تفاوت مسجد و حسینیه چیست و چرا هر دو عناوین بر مسجد مانده است، می‌گوید: «حاج‌کاظم اصرار داشت شرایط راحت‌تری را برای هیئتی‌ها و عزاداران حسینی مهیا کند و به همین دلیل حیاط مجموعه را به این کار اختصاص داد.
همان‌طور که گفتم، بعد‌ها حیاط مسجد سرپوشیده شد و مورد استفاده قرار گرفت. محله‌های قدیم معمولا یک تا دو حسینیه داشتند. حسینیه‌ها بیشتر برای مراسم سوگواری کاربرد داشتند، درحالی‌که کاربری مساجد بیشتر برای نماز و عبادت کردن است.»
امام‌جماعت پنجاه‌ساله مسجد
حاج‌محمد جلالیان اعتقاد خاصی به مراسم شب‌های جمعه مسجد و حسینیه سراب دارد و در این‌باره می‌گوید: «روایت‌های زیادی درباره زنده کردن نام و یاد ائمه‌اطهار (ع) و الگوگیری از زندگی آن‌ها داریم و تاکید بزرگان و علمای دین هم همین است. اصلا سبک زندگی اسلامی با گفته‌های ائمه شکل می‌گیرد.
چراکه آن‌ها الگو‌های اصلی سبک زندگی اسلامی و دینی هستند.» او خوشحال است که تا امروز به عشق امام‌حسین (ع) و خدمت به هیئتی‌ها، سر پاست.
می‌گوید: «حسینیه و مسجد سراب فقط محل برگزاری نمازجماعت و سوگواری حسینی است و فعالیت فرهنگی و جانبی دیگری ندارد.»
حاج‌محمد تعریف می‌کند: «ائمه جماعت حالا زودبه‌زود تغییر می‌کنند. تنها امام‌جماعت ماندگاری که تا زمان زندگی‌اش، نماز را به‌جماعت در مسجد اقامه می‌کرد، حجت‌الاسلام قدمی از اهالی همین محله بود که ۵۰ سال امام‌جماعت این مسجد بود، مدت‌ها قبل از اینکه ما به این مسجد بیاییم. بعد از او هم تا مدتی دو پسرش، خود را مقید می‌دانستند که به جای پدر نماز بگزارند».
حاجی‌مصدق، از کسبه قدیمی محله سراب است که یادش می‌آید قدیم، ورودی مسجد به سمت حیاط بود و بعد نمازگزار وارد ساختمان و فضای اصلی مسجد می‌شد.
مصدق، هم به‌گفته حاجی‌جلالیان، یکی از نمازگزاران قدیمی این مسجد به‌حساب می‌آید، تاجایی‌که حاجی‌جلالیان به خاطر دارد که او ۳۸ سال است در این مسجد به‌علت نزدیکی به محل کارش، نماز می‌خواند.
او هم از آقای قدمی، امام‌جماعت محبوب محله، یاد می‌کند و می‌گوید: «حجت‌الاسلام قدمی در همین محله ساکن بود و معتمد مردم. بعد از او خیلی‌های دیگر آمدند، اما ماندگار نبودند و رفتند.»
همچنین حجت‌الاسلام قواسی، امام‌جماعت این روز‌های مسجد، می‌گوید: «حضور ائمه جماعات در مساجد، ثبات ندارد تا بتوانند نتیجه فعالیت‌های فرهنگی خود را مشاهده کنند.
در مجموعه‌ای با این قدمت، جای فعالیت‌های فرهنگی خالی است. نکته‌ای که ما همیشه آن را یادآوری می‌کنیم، این است که چرا درِ مسجد فقط باید در وقت اذان و نماز باز باشد؟»
او که به‌تازگی به‌عنوان امام‌جماعت مسجد انتخاب شده است، می‌گوید: «حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد نمازگزاران این مسجد، از بازاریان و کسبه هستند. روحانیان، امین هر محله محسوب می‌شوند که بهتر از هر کسی می‌توانند با افراد محله ارتباط بگیرند.
در گذشته این روحانیان بودند که در صورت بروز اختلاف بین افراد، میانجیگری کرده و آن‌ها را صلح می‌دادند. این شأن اجتماعی در حال حاضر نیز باید در مساجد جا بیفتد.»
او در همین فرصت کوتاه سه‌ماهه رویکرد شایان توجهی را در مسجد پیش گرفته است؛ ازجمله توسل به ائمه‌اطهار (ع) در مناسبت‌های مختلف و قرائت یک صفحه از قرآن که یک تا دو آیه آن تفسیر می‌شود.
او بر این باور است که مسجد، قطب فعالیت‌های فرهنگی هر محله است و باید رونق آن روزبه‌روز بیشتر شود و به این امید بسته است که طرح‌هایی که برای آینده مسجد درنظر دارد، با موفقیت اجرا شود.
* این گزارش در شمـاره ۲۰۴ سه شنبه ۱۲ مرداد ۹۵ شهرآرامحله منطقه ۸ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
