دارالقرآن لیله‌القدر هدیه فقیه سبزواری به دانش‌آموزان استثنایی 
سمنو نماد همدلی اهالی محله وکیل‌آباد است 
شربت‌خانه در آب‌انبار حوض معجردار
قدیمی‌ها می‌گویند تا چندین سال پیش کتبیه‌هایی در انبار بود که ثابت می‌کرد آب‌انبار وقف نوادگان میرزا علی اصغر الحسینی است، اما آنچه در کتب تاریخی آمده است، ساخت بنا را به نخستین سال سلطنت شاه عباس منسوب کرده است.
کاشی‌های قدیمی را دزد برد، کاشی‌های جدید جایگزین کردند. پله‌های قدیمی خورده شد، پله‌های سفالی جدید زدند. بخشی از دیوار‌های قدیمی شکست و ریخت، دیواره‌ها آجر چینی جدید شدند و.... این‌ها همان مواردی است که این روز‌ها در حوض یا همان آب انبار معجردار درحال اجراست.
بنای قدیمی و تاریخی مشهد که با قدمت چندصد ساله به نوعی هویت محله پایین خیابان (شهید نواب‌صفوی) محسوب می‌شود. این آب انبار متعلق به عهد صفوی و اوایل دوره شاه عباس است که هنر و معماری زیبای آن باعث برجستگی این اثر شده است. اگر چه این روز‌ها ورودی آب انبار و رشته پلکان مسدود شده و مخزن آب انبار نیز به دلیل مسدود شدن مسیر قنات، خالی است، اما چند ماهی است که با همت شهرداری منطقه ثامن و همکاری بخش خصوصی در حال بازسازی و مرمت است.
مرمت و بازسازی حوض انبار
در حالی که از آخرین مرمت و بازسازی این آب انبار سال‌ها می‌گذرد، شهرداری مشهد، تصمیم به بازسازی و مرمت این اثر تاریخی گرفته است. طبق گفته مهندس ناظر طرح مرمت و بازسازی این اثر تاریخی، بخش ورودی آب انبار که شامل طاق و کاشی‌کاری زیبای آن می‌شود و همچنین دیواره‌ها و جداره‌ها به بازسازی نیازمند بود. سقف حوض انبار نیز به تعمیر و مرمت نیاز داشت، زیرا به شدت آسیب دیده بود.
گواهی در پاسخ به این سؤال که در پایان طرح مرمت و بازسازی حوض انبار چه کاربری برای آن در نظر گرفته شده است، می‌گوید: حوض انبار معجردار به دلیل قدمت چندصد ساله‌اش مکان بسیار دیدنی است، هنوز کاربری خاصی برای آن در نظر گرفته نشده است، اما احتمال اینکه این مکان به شربت خانه تبدیل شود تا مردم بتوانند از آن بازدید داشته باشند، زیاد است.
یادگار میرزا علی اصغر الحسینی
قدیمی‌های محله می‌گویند تا چندین سال پیش کتبیه‌هایی در این انبار وجود داشت که ثابت می‌کرد این آب‌انبار وقف نوادگان میرزا علی اصغر الحسینی است، اما آنچه در کتب تاریخی از جمله کتاب «مکتب شاپوری» آمده است، ساخت این بنا را به نخستین سال سلطنت شاه عباس و یکی از امرای وقت منسوب کرده و در معرفی این اثر آورده است «آب انبار این مجموعه در دورۀ صفویه و نخستین سال سلطنت شاه عباس، یعنی ۱۰۵۲ قمری، به امر خواجه امیر بیک ساخته شده است.»
با این همه رجبی، یکی از کاسبان قدیمی محله پایین خیابان، در این‌باره می‌گوید: یکی از نوادگان میرزا که چند باب مغازه و یک مسجد از پدربزرگ خود به ارث برده بود، در سال ۱۲۵۳ هجری قمری تصمیم می‌گیرد برای اینکه نمازگزاران مسجد آبا و اجدادی‌اش برای گرفتن وضو راحت باشد، آب انباری نیز برای باقی الصالحات خود وقف کند که به یاد دارم، پدربزرگم می‌گفت این وقف سال‌ها بعد به ثبت رسید.
در همین حال، مهدی سالاری شام آبادی، یکی دیگر از محلی‌های قدیمی منطقه، در این‌باره می‌گوید: تا جایی که من به یاد دارم در محله پایین خیابان چند خیر بزرگ بودند که وقف‌های بزرگی هم از خود به جای گذاشته‌اند. اشتباه نکنم آب انبار نیز وقف خاندان شاملو باشد.
اگر چه کسی نامی از واقف اصلی به صورت دقیق نمی‌داند و هر کسی از یک واقف نام می‌برد، اما همان‌طور که اشاره شد یکی از دلایل وقف این آب انبار دسترسی آسان‌تر و راحت‌تر نمازگزاران به آب بوده است.
یکی از خصوصیات آب‌انبار طاق مخزن آن است که از چیدمان ضربی ساخته شده است
آب انبار در سال‌های دور
سال‌ها پیش این آب انبار حال و هوایی غیر از این روز‌ها داشت. پله‌های این آب انبار از کف خیابان به داخل راه داشت و در واقع شکل و شمایل طاق ورودی که امروز ما از حوض انبار معجردار می‌بینیم کار دست علی طالب است که در دوران پهلوی اول در سال ۱۳۷۴ هجری قمری ساخته و پرداخته شده است.
طالب، یکی از معماران بنام آن دوره بود که طاق ورودی این حوض انبار را با کاشی‌های رنگارنگ و آجر تزیین و پلکان آن را تا رسیدن به پاشیر، آجرکاری کرد.
در همین‌باره، هدایت گواهی، مهندس ناظر مرمت و بازسازی این اثر تاریخی درباره هنر و زیبایی و همچنین خصوصیات بارز این آب انبار می‌گوید: این آب انبار خصوصیات زیادی دارد که یکی از این خصوصیات؛ طاق مخزن آب انبار است. این طاق انبار از چیدمان ضربی ساخته شده است. دیگر ویژگی آن که یکی از بارزترین خصوصیات حوض معجردار است؛ دسترسی آسان برای استفاده میرآب است. همچنین این آب انبار مخزن بزرگی دارد که گویا این مخزن ۱۰ در ۸ متر با هدف برخورداری زائر حرم مطهر رضوی از آب ساخته شده است. ضمن اینکه کف و جداره آب انبار نیز با آهک ایزوله شده بود.
یکی از نکات بسیار مهم درباره این آب انبار؛ سیستم نگهداری آب بود که به گفته اهالی قدیمی محله پایین خیابان، آب این حوض همیشه سرد بوده است. موضوعی که گواهی درباره آن می‌گوید: برای خنک نگه داشتن آب در کف این آب انبار سرب ریخته شده بود که سرب آب را خنک نگه می‌دارد.
اشعاری درباره آب
آب انبار معجردار زیبایی‌های خاصی دارد که به گفته اهالی محله پایین خیابان و همچنین کسبه قدیمی این محله اشعاری که درباره آب بر سردر این آب انبار نوشته شده؛ شکوه و جلوه دیگری به آن بخشیده است. در کتب تاریخی به این موضوع اشاره شده که علیرضا عباسی، خوش‌نویس بنام دورۀ صفویه، کتیبه‌های این آب انبار را به رشته تحریر درآورده است، اما گواهی چیز دیگری می‌گوید.
او مدعی است: اشعار بسیار زیبایی در سال‌هایی که طاق ورودی آب انبار مرمت و بازسازی شد، نوشته شده که این اشعار مربوط به شاعر بزرگ ایرانی محتشم کاشانی است. این اشعار واقعه کربلا را توصیف می‌کند و مرتبط با آب است. ما مسلمانان اعتقاد داریم قبل از نوشیدن آب، سلامی به لب‌های تشنه امام حسین (ع) و ۷۲ تن از یاران باوفای ایشان داشته باشیم. ضمن اینکه قاب‌های بسیار زیبایی که با کاشی‌های سنتی با نقش امام حسین (ع) تزیین شده است و در قسمت چپ طاق ورودی است در نوع خود شاهکار بزرگی محسوب می‌شود؛ اما متأسفانه نمی‌دانیم این کار هنرمندانه اثر کیست.
آب شرب منطقه از حوض
روزگاری که هنوز با خاک، مخزن آب این آب انبار را پر نکرده بودند؛ این آب انبار تنها منبع تأمین آب آشامیدنی منطقه محسوب می‌شد. همچنین آب شرب کاروان‌سرا‌های محله که شمار آن‌ها کم هم نبود، از این آب انبار تأمین می‌شد. مهندس ناظر طرح مرمت و بازسازی این اثر تاریخی نیز به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: آب این حوض انبار یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب آشامیدنی منطقه محسوب می‌شود ضمن اینکه برخی نیز گفته‌اند این حوض انبار ذخیره آب چشمه گیلاس نیز محسوب می‌شده است.
رجبی یکی از اهالی محله پایین خیابان با یادآوری خاطره‌ای در این‌باره می‌گوید: آب حوض انبار بسیار گوارا بود، به همین دلیل در زمانی که آب در خانه‌ها کم بود آب این حوض انبار تنها منبع آب آشامیدنی ساکنان محسوب می‌شد. هر روز یکی از اهالی خانه به آوردن آب برای خانه از این آب انبار موظف می‌شدند، این وظیفه در طی روز چند بار انجام می‌شد.
میراب حوض معجردار
در زمان قاجار، سقا‌ها و میرا‌ب‌های زیادی وجود داشتند که آب را از چاه‌ها وآب انبار‌ها کشیده و برای اهالی محله آب آشامیدنی‌شان را تأمین می‌کردند. این افراد گاهی برای پول یا به دلیل نذر این کار را انجام می‌دادند. در نزدیکی طاق ورودی این حوض انبار و پله‌های آن جایگاهی مشخص وجود دارد که این جایگاه به وسیله برخی از این سقا‌ها و میرا‌ب‌ها برای زنان، کودکان، پیرمرد‌ها و پیرزنان پر از آب آشامیدنی می‌شد؛ گواهی در این‌باره می‌گوید: این حوض انبار میرابی داشت که هر روز به دلیل نذری که داشت به وسیله کوزه، آب از حوض بالا می‌آورد و در کوزه دیگری که در دیوار تعبیه شده بود، می‌ریخت و بعد از پر شدن کوزه افرادی خاص که شرایط پایین رفتن از پله‌ها را نداشتند، از این آب استفاده می‌کردند.
این فرد سال‌ها کارش همین بود. بسیاری از اهالی قدیم هنوز هم این سقا و دیگر میرا‌ب‌ها را به یاد می‌آورند که کارشان را دم سحر شروع می‌کردند. چرا که در این زمان آب این حوض انبار که با آب جوی پایین خیابان تأمین می‌شد، آلودگی کمتری داشت.
گفتنی‌است؛ نام معجردار که روی این آب‌انبار پایین خیابان نشسته‌است، برگرفته از نرده‌هایی است که در قدیم در ورودی آن کشیده شده‌بود تا کسی به پایین پرت نشود. چرا که در لهجه مشهدی معجر همان نرده است.
گفتنی است؛ احیا و بازسازی آب انبار معجرداردر مراحل پایانی است که به زودی افتتاح خواهد شد.
* این گزارش پنجشنبه ۲۴ آبان ۱۳۹۷ در شماره ۳۰۲ در شهرآرا محله منطقه ثامن به چاپ رسیده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
