خانه کرمانی، ساده اما با اصالت است

شعبان شریف| اگر در کوچه‌پس کوچه‌های محله پایین‌خیابان، گذر «باغ حسن‌خان» گشت‌وگذاری داشته باشید، بنا‌هایی می‌بینید که نوع معماری و نمای آن‌ها از قدمت و تاریخی بودنشان حکایت دارد. بناهایی، چون سرای عزیز‌اله‌اف، حسینیه و مدرسه عسکریه، خانه تاریخی ناظران، تکیه قنادها، تکیه یزدی‌ها و... که هر کدام حرفی برای گفتن دارند.

یکی از این بنا‌ها خانه تاریخی «کرمانی» است. خانه کرمانی که در حاشیه نواب ۱۱- پلاک ۱۳۲ واقع شده است، یکی از معدود بنا‌های بازمانده از دوره قاجار در محله پایین‌خیابان می‌باشد.

تاریخچه و وجه تسمیه خانه کرمانی

خانه کرمانی در حدود ۹۰ سال قبل در دوره قاجاریه بنا شده است. مالک و سازنده بنا به گفته آقای کرمانی، مالک کنونی آن، شخصی یهودی بوده است. این ملک حدود ۵۰ سال قبل از شخصی یهودی خریداری شده است و در حال حاضر مالکیت بنا که خالی از سکنه است، به شهرداری منطقه ثامن واگذار شده است. متأسفانه باوجود قدمت و ارزش تاریخی این بنا تاکنون هیچ اقدام پژوهشی در خصوص آن انجام نشده و کسی از داعیه‌داران میراث فرهنگی سراغی از آن نگرفته است.

اقدامات انجام شده در حریم اثر

‌ازآنجاکه این منزل د‌ر مسیر بنا‌های تاریخی، چون کاروان‌سرای عزیزاله‌اف، مدرسه عباسقلی‌خان شاملو، خانه ناظران و... واقع شده است، حریم بنای مذکور با حریم بناهایی، چون مدرسه عباسقلی‌خان شاملو و سرای عزیزاله‌اف یکی گرفته شده است. متأسفانه در چند سال اخیر دو ساختمان جدید دقیقا در پشت بنا‌های تاریخی کرمانی و ناظران مشغول فعالیت بوده و سازمان میراث فرهنگی هیچ اقدامی در حفظ این بنا انجام نداده است و ساخت‌و‌ساز در این ساختمان‌ها همچنان ادامه دارد.

ویژگی‌های اثر

از ویژگی‌های این بنای باارزش می‌توان از تزیینات زیبای آن نام برد. ایوانی با ستون‌های بلند و آجرکاری‌شده با طاق‌های بین دو ستون از ویژگی‌های بارز این بنای بازمانده از دوران قاجار می‌باشد. همچنین قرارگیری این بنا در کنار کاروان‌سرای عزیزاله‌اف، تکیه یزدی‌ها، منزل مسکونی ناظران و... ویژگی برجسته‌ای به آن بخشیده است.

خصوصیات اثر

منزل مسکونی کرمانی جهتی شمالی‌جنوبی دارد که در سمت شمال و جنوب حیاط، در دو قسمت بنا شکل گرفته است. نمای بیرونی بنا هیچ‌گونه تزییناتی ندارد، اما بعد از تخریب‌هایی که در منطقه صورت گرفته و باتوجه به ارتفاع کم دیوارها بخش شمالی و نمای ایوان و ستون‌های سبزرنگ از بیرون بنا کاملا قابل‌مشاهده است.

 به محض ورود به منزل، جلوی در پلکانی قرار دارد که به حیاط منتهی می‌شود. با این توصیف مشخص می‌شود که کف حیاط از سطح کوچه پایین‌تر است. در سمت چپ ورودی، پلکانی برای رسیدن به طبقات بالا تعبیه شده است. در بنای ضلع شمالی حیاط، یعنی قسمتی که ورودی ساختمان می‌باشد، تزیینات خاصی به‌چشم نمی‌آید. همچنین در داخل ساختمان جز چند اتاق تودرتو، تزیینات خاصی به کار نرفته است.

برخلاف ضلع شمالی بنا، ضلع جنوبی با آجرکاری‌های زیبا و همچنین ستون‌های آجری که در جلوی ایوان شکل گرفته، جلوه‌ای خاص به این بنا داده است. در این قسمت بالای نما نیز آجرکاری است که در گذر زمان، تخریب و در حال حاضر روکشی از سیمان برای نگهداری آن استفاده شده است. در قسمت بالای هر ستون نیز کتیبه‌ای زیبا به‌صورت بیضی‌شکل به چشم می‌آید. متأسفانه بر روی تمام آجرکاری‌ها و تزیینات نما رنگ زده شده است.

در این ضلع در طبقه پایین سه اتاق، در طبقه بالا یک اتاق سه دری و دو اتاق کوچک دیگر دیده می‌شود. در سمت راست حیاط نیز انبار و سرویس بهداشتی بنا شده است که ارتباط دو جبهه ساختمان، از طریق پشت بام این قسمت امکان‌پذیر می‌گردد. همچنین پلکانی از سمت چپ نمای ضلع جنوبی ارتباط بین حیاط و طبقه بالا را برقرار می‌کند.

نوع بهره‌برداری از خانه کرمانی

خانه کرمانی از زمان ساخت تا‌کنون مورد بهره‌برداری شخصی مالکان قرار گرفته و کاربری آن مسکونی بوده است. مالک قبلی و فعلی منزل، در طول این بازه نودساله هیچ تغییری در کاربری آن نداده‌اند.

دخل و تصرفات صورت گرفته در خانه تاریخی کرمانی

 باتوجه به اینکه این منزل از گذشته تاکنون مورد استفاده شخصی بوده است، دخل و تصرفات زیادی در آن انجام نگرفته است. تنها به مواردی می‌توان اشاره کرد که مالک در طول زمان به سبب نفوذ رطوبت و تخریب‌های صورت‌گرفته اقدام به بازسازی آن بخش‌ها کرده است. از جمله این بازسازی‌ها به آجرکاری بالای ستون‌ها که در طول زمان کثیف و سیاه شده است، می‌توان اشاره کرد که تخریب و دو نوبت سیمان‌کاری شده است. همچنین رنگ زدن دیوار‌ها و ستون‌ها از دیگر موارد دست‌کاری‌شده در این بنای دوره قاجاری است.

 وضعیت موجود و خطر‌ها و آسیب‌های تهدید‌زا

درحال‌حاضر وضعیت بنا به سبب رسیدگی‌ها تقریبا خوب است، اما جا‌هایی که رطوبت برداشته است، نیاز به رسیدگی و بهسازی دارد تا از تخریب و آسیب در گذر زمان جلوگیری شود.

باتوجه به قرارگیری این بنا در گذر تاریخی باغ حسن‌خان و همان‌طور که اشاره شد قرارگیری بناهایی با ارزش تاریخی دیگر در کنار این بنا چه خوب است خانه کرمانی نیز به‌عنوان یک مکان تاریخی احیا گردد و در فهرست آثار ملی به ثبت برسد.

* این گزارش پنجشنبه  ۱۴ دی ۱۳۹۶ در شماره ۲۶۵ شهرارا محله منطقه ثامن به چاپ رسیده است.