تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
خانه تاریخی ناظران، بنایی با وسعت و قدمت طولانی
شعبان شریف| منزل مسکونی ناظران مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مشهد، خیابان نواب‌صفوی، کوچه عسکریه، مقابل تکیه یزدی‌ها واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۱مرداد۱۳۸۴ با شماره ثبت۱۲۳۸۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موقعیت قرارگیری اثر در بافت تاریخی
منزل آقای ناظران در پایین‌خیابان (خیابان نواب‌صفوی) مقابل تکیه یزدی‌ها قرار دارد. تکیه یزدی‌ها در کوچه‌ای به نام کوچه «سرحوضو» واقع است که به آن عسکریه نیز گفته می‌شود.
کوچه سرحوضو در شمال این منزل قرار دارد. (خانه جنوبی است). درحالحاضر ورود و خروج از غربِ خانه صورت می‌گیرد. امتداد این کوچه از سمت شرقی به خیابان نواب ۱۱ و از سمت غربی به بازار عباسقلی‌خان می‌رسد.
تاریخچه و وجه‌تسمیه اثر
منزل مسکونی ناظران دارای قدمتی معادل ۹۰ سال است که تقریبا به اواخر دوره قاجار می‌رسد. این منزل از ابتدا در مالکیت ناظران نامی بوده. شغل ناظران، رزانی (برنج‌فروشی) بوده است. وضعیت مالی خوب این شخص، از مساحت زیاد ملک و قرارگیری آن در موقعیتی مناسب، معلوم است.
همچنین منزل کوچکی درکنار این خانه قرار دارد که قبلا هر دوی این منازل، یکی بوده است و حالا جدا شده و در مالکیت یکی از پسران ناظران قرار دارد. این منزل را حدود یک قرن قبل، استاد رضایی بنّا برای ناظران ساخته است. حدود ۳۰ سال قبل نیز انصاری‌نامی اقدام به خرید این خانه می‌کند.
به‌علت وجود امکانات مناسب در این منزل و وسعت زیاد آن، این بنا در برخی فصول سال به‌عنوان مسافرخانه درکنار کاربری مسکونی آن استفاده می‌شود، با این وجود این خانه هنوز در محله به نام خانه ناظران، معروف است.
مالکیت بنا
بنای یادشده در مالکیت آقای انصاری می‌باشد و صاحب اولیه این منزل، تا قبل از وی نیز ناظران بوده است. هم‌اکنون مالک فعلی، این منزل را تبدیل به مسافرخانه کرده است و قصد دارد از آن به‌عنوان نخستین هتل سنتی مشهد بهره‌برداری کند.
حریم اثر
با وجودی‌که این اثر تاریخی دارای حریم سازمان میراث‌فرهنگی می‌باشد، درحالحاضر یک آپارتمان پنج‌طبقه درکنار این بنا احداث شده که حریم بصری بنا را خدشه‌دار کرده است.
باتوجه به قرارگیری این منزل در یک سایت بسیار باارزش و همجواری آن با بنا‌های تاریخی دیگر همچون حسینیه رحیمیان، تکیه یزدی‌ها، تکیه قنادها، خانه کرمانی، خانه امیری، خانه بلخاست، کاروان‌سرای عزیزا... اف و چند بنای باارزش تاریخی دیگر که قرار بود معرف یک مسیر تاریخی باشند، متاسفانه تاکنون اقدامی در این زمینه انجام نشده است.
ویژگی‌های اثر
مهم‌ترین ویژگی بنا، وسعت بسیار و قدمت زیاد آن می‌باشد. سبک معماری این خانه و تزیینات ویژه‌اش، از دیگر ویژگی‌های این بنا به‌شمار می‌رود. از دیگر ویژگی‌های بارز این بنا موقعیت قرارگیری آن در سایتی باارزش و راسته تاریخی بین عباسقلی‌خان تا خیابان نواب ۱۱ است. ایوان بزرگ موجود در ضلع غربی بنا که در جلوی اتاق پنج‌دری طبقه دوم وجود دارد، با ستون‌های بلند و آجرکاری آن، از خصوصیات این منزل مسکونی است.
مشخصات بنا
منزل مسکونی ناظران (درحالحاضر انصاری) در دو طبقه ساخته شده است. قسمت اعیان بنا در سه طرف حیاط قرار دارد. این بنا دارای سه در ورودی است که در اضلاع شرقی، شمالی بنا و غربی بنا واقع شده‌اند.
درحالحاضر، ورود و خروج از دو ورودی صورت می‌گیرد و ورودی ضلع سوم کلا بسته شده است. در ضلع غربی حیاط و در طبقه دوم، ایوانی در جلوی اتاق پنج‌دری وجود دارد که دو ستون بلند و تزیین‌شده (آجری) در دو طبقه در جلوی ایوان قرار دارند.
در سمت شمال حیاط، بیشترین تعداد اتاق در بالا و پایین وجود دارد و این ضلع ساختمان تنها ضلعی است که دارای دو امکان راه‌پله به طبقه دوم است. راه‌پله سمت چپ به پشت‌بام راه دارد. نمای شرقی حیاط دیوار، جداکننده از دیوار همسایه است که قبلا هر دوی این منازل یکی بوده و بعد‌ها این دیوار کشیده شده است.
در همین قسمت، یک سکو به ارتفاع ۵۰ سانتی‌متر قرار دارد که قبلا به‌عنوان نشیمن بزرگ استفاده می‌شده است. در ضلع جنوبی حیاط که در یک طبقه شکل گرفته است، به‌جز یک اتاق بزرگ در سمت چپ، بقیه در‌ها به انبار‌هایی کوچک باز می‌شده است که درحالحاضر به‌دلیل کاربری مسافرخانه، بعضی از این انباریها به سرویس‌های بهداشتی تبدیل شده است. تزیینات این بنا، آجرکاری‌های زیبا در بالای پنجره‌ها و قسمت انتهایی نمای ساختمان و سرستون‌ها می‌باشد.
نوع بهره‌برداری
این بنا از زمان ساخت (حدود یک قرن پیش) تا قبل از اینکه آقای انصاری آن را بخرد، فقط کاربری مسکونی داشته است، اما از حدود ۳۰ سال پیش که وی این منزل را خریداری کرده است تاکنون، علاوه‌بر کاربری مسکونی به‌صورت مسافرخانه نیز استفاده می‌شود.
وضعیت فعلی
این بنا به‌دلیل مراقبت‌های مناسب صاحبان خانه و همچنین به‌دلیل رسیدگی بنا از زمانی که به‌عنوان مسافرخانه استفاده می‌شود، با هدف بهبود وضعیت آن برای زائران و جذب مسافر، در وضعیتی مطلوب قرار دارد.
بارز‌ترین دخل‌وتصرف انجام‌شده در بنا، تغییرکاربری برخی قسمت‌های ساختمان نظیر تبدیل انباریها به سرویس بهداشتی می‌باشد. تمام این دخل‌وتصرفات انجام‌شده از زمان خرید بنا را آقای انصاری در ۳۰ سال پیش تاکنون صورت داده است.
قرارگیری این بنای تاریخی در کوچه‌باغ حسن‌خان و همجواری آن با بنا‌های دیگر در این محله قدیمی پایین‌خیابان و همچنین احیای این محله به‌عنوان یکی از محلات تاریخی مشهد در فهرست پروژه‌های ۲۰۱۷ شهر، می‌تواند به بهبود وضعیت بنا‌های تاریخی در این محله کمک کند، ولی تاکنون، کاری در این زمینه صورت نگرفته است.
* این گزارش پنجشنبه ۱۲ بهمن ۹۶ در شماره ۲۶۹ شهرآرا محله منطقه ثامن به چاپ رسیده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
