تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
اهالی مهرمادر شمالی پس از ۵۰ سال فهمیدند خانه و مزارعه‌شان موقوفی است!
پیش از خرید خانه کلی پرس و‌جو کردم و بعد از چند روز تحقیق مطمئن شدم این خانه هیچ مشکلی ندارد. حالا پس از این همه سال یکی پیدا شده و می‌گوید «ملک من وقفی است و باید حق تقدیمی و اجاره برایش بپردازم.»
باغو، قریه‌ای خوش‌آب‌وهوا در شمالی‌ترین نقطه مشهد است. این روستا تا نیم‌قرن پیش تنها بیست‌خانوار ساکن داشت، اما از حدود سال۱۳۵۰ با مهاجرت عده زیادی از مردم به سمت شهر مشهد، این روستا نیز دستخوش تغییرات بسیاری شد و بخشی از آن تحت عنوان «کوی وحدت» و بعد‌ها محله «مهر مادر» به شهر پیوست و به‌شدت رشد کرد؛ رشدی البته بدون تناسب با امکانات و زیرساخت‌های لازم. خانه‌های روستایی همه تفکیک و به‌صورت ریزدانه خرید و فروش شدند تا از نام باغو تنها یک بوستان خطی در بخشی از محله مهر مادر باقی بماند.
با افزایش جمعیت و باتوجهبه گستردگی محله مهرمادر، در سال ۱۳۹۸ و در پی تقسیم‌بندی جدید مناطق شهرداری و محلات، مهر مادر که حدود ۴۵۵ هکتار مساحت داشت، به دو محله تقسیم شد. محله تازه‌نفس با مساحت ۲۳۴هکتار، مهرمادر شمالی نام گرفت و باتوجهبه سرشماری سال۹۵ جمعیتی در حدود ۱۰ هزار نفر در آن سکونت دارند؛ ساکنانی که پیش‌بینی می‌شود امروز تعدادشان به ۱۵ هزار نفر رسیده باشد.
باتوجهبه اینکه حدود شصت‌درصد از مساحت محله مهرمادر شمالی را اراضی کشاورزی و باغات تشکیل می‌دهد و بخش زیادی از ساکنان قدیمی محله تجربه کار در مزارع کشاورزی و باغات را دارند، می‌توان گفت شغل رسمی در این محله، کشاورزی بوده است.
البته از دهه ۷۰ کارگران ساختمانی، نقاش ساختمان، گچ‌کار، بخش عمده‌ای از جمعیت ساکن این محله را شامل می‌شود؛ کارگرانی که هر روز با طلوع خورشید به سمت گذر‌های کارگران ساختمانی و ایست کار‌های شهرداری می‌روند.
عباس ایزانلو می‌گوید: محله مهرمادر بسیار محروم است. برخی از کارگران تازه فهمیده‌اند خانه یا مزارعی که با خون دل خریده‌اند و در آن ساکن هستند یا کار می‌کنند، موقوفه اعلام شده است و حالا نمی‌دانند چه باید کنند. این مشکلی است که در حال حاضر، دغدغه بیشتر اهالی است و ما برای تهیه گزارش درباره همین مسئله پا به محله مهر مادرگذاشته‌ایم. البته اولین خبر‌ها مبنی بر موقوفه بودن خانه‌ها اواخر دهه ۸۰ در محله پخش شد و دهان به دهان چرخید.
اتفاق سال ۱۱۱۷ قمری، وقوع ۱۳۹۲ شمسی
آن‌طور‌که اهالی محله می‌گویند، ماجرای این موقوفه به سال ۱۱۱۷هجری‌قمری باز‌می‌گردد؛ زمانی‌که شخصی به نام مرحوم حاج‌علی‌اکبر کفش‌فروش حدود ۷۲هکتار از اراضی کشاورزی خود را وقف اولادش کرد. امروز حدود شصت‌درصد از این اراضی را مزارع کشاورزی و چهل‌درصد را بافت مسکونی تشکیل می‌دهد.
آقا‌مجتبی که منزلش در بخش موقوفه قرار گرفته است، این موضوع را اولویت این محله می‌داند و از ما می‌خواهد به روشن‌شدن این ماجرا بپردازیم. او می‌گوید: موضوع وقف‌نامه آقای کفش‌فروش را پیگیری کنید. او ادامه می‌دهد: سال۱۳۸۸ با کلی قرض و وام توانستم یک خانه هشتاد‌متری در این محله بخرم. آن زمان، چون همه داروندارم را فروخته و شنیده بودم ممکن است خانه‌های قولنامه‌ای را به چندین نفر بفروشند، به حرف فروشنده و مشاور املاک اکتفا نکردم.
پیش از خرید خانه کلی پرس و‌جو کردم و بعد از چند روز تحقیق مطمئن شدم این خانه هیچ مشکلی ندارد. حالا پس از این همه سال یکی پیدا شده و می‌گوید «ملک من وقفی است. عیانش متعلق به من است و باید حق تقدیمی و اجاره برایش بپردازم.» مردم می‌گویند زمین موقوفه‌ای بوده است، اما پنجاه‌سال پیش متولیان وقت آن را تبدیل به احسن کردند و جای دیگری زمین یا ملکی خریداری کردند.
چرا حالا به سراغ ما آمده‌اند؟ ما مسلمان هستیم و از اهمیت وقف اطلاع داریم، اما مردم می‌گویند همین اشخاصی که متولیان ادعا می‌کنند وارث هستند، اراضی را به‌صورت شرعی و قانونی به غیر فروخته و درآمد حاصل را در جایی دیگر سرمایه‌گذاری کرده‌اند. آیا این درست است که حالا چنین ادعایی مطرح کنند؟
اینجا موقوفه نبود
ساکنان این محله اقوام مختلفی را شامل می‌شوند، از کرمانجی گرفته تا آذری، اردو یا فارسی دری، نیشابوری و سبزواری. افرادی که وقتی درباره محله زندگی‌شان از آن‌ها می‌پرسیم، با اشاره به معضلات متعددی که دارند، از ما می‌خواهند آن‌ها را کنار بگذاریم و تنها به یک موضوع خاص بپردازیم.
مردم محله می‌گویند حدود پانزده یا شانزده‌سال پیش بود که اولین بار خبری مبنی‌بر موقوفه‌بودن بخشی از اراضی محلات مهر مادر و مهر مادر شمالی در محله پیچید. البته خیلی‌ها آن خبر را جدی نگرفتند تا اینکه سال۹۴ خبر لغو سند‌های شش‌دانگ املاک و مزارع کشاورزی، موجب نگرانی و تشویش بخش شایان‌توجهی از اهالی محلات مهر مادر و مهر مادر شمالی شد.
بعد‌ها در جلساتی که اهالی و کشاورزان با مسئولان اوقاف و مدعیان متولی موقوفه ترتیب دادند، متوجه شدند متولیانی هستند که می‌گویند ۷۲ هکتار از اراضی محله مهر مادر و مهر مادر شمالی متعلق به یک وقف است. مردم فهمیدند در این سال‌ها و ماه‌های اخیر که در خانه‌های خود سکونت داشتند یا کشاورزی می‌کردند بدون اطلاع آن‌ها، برای حدود ۳ هزار پلاک ثبتی در محله، یک سند کلی تحت عنوان پلاک۷۴ صادر شده است.
باتوجهبه اینکه برخی از اهالی و کشاورزان در این محدوده سال‌ها سابقه سکونت داشتند و همچنین سند رسمی برای ملک خود دراختیار داشتند، این خبر را نیز جدی نگرفتند تا اینکه با روشن‌شدن بیشتر ماجرا و دریافت یک حکم قضایی برای یکی از مزارع قدیمی کشاورزی که صاحبان آن، سه‌نسل در آن کشاورزی می‌کردند، زنگ خطر برای همه به صدا درآمد.
هیچکس مردم را بیرون نمی‌کند
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن قدمگاهی از اعضای شورای اجتماعی محله مهر مادر شمالی است که به‌عنوان نماینده متولی در محله، مردم را راهنمایی می‌کند. او درباره موضوع این وقف و نگرانی ساکنان هر دو محله مهر مادر می‌گوید: این موضوع را اولین بار حدود پانزده‌سال پیش، پس از اینکه متولیان به سراغ من آمدند، شنیدم. متولیان از من خواستند موضوع را برای مردم روشن کنم و به همین‌دلیل با آن‌ها جلسات متعددی تشکیل دادم و وقف‌نامه را که به خط قدیمی نوشته شده بود، دیدم.
این وقف‌نامه مربوط به حدود سه قرن پیش می‌شود و طی آن، شخصی به نام مرحوم کفش‌فروش حدود ۷۲ هکتار از اراضی خود را وقف اولادش کرده است تا آن‌ها درآمد حاصل از اراضی را صرف هزینه‌های عام‌المنفعه همچون ترویج دین کنند. متأسفانه گفته می‌شود فرزندان آن شخص با تفکیک اراضی کشاورزی و فروش آن‌ها به وقف‌نامه عمل نکردند و همچنین کشاورزانی که در اراضی چند‌نسلی کار می‌کردند، بخش‌هایی از زمین‌های خود را در این سال‌ها تفکیک کردند و به غیر فروختند.
او ادامه می‌دهد: باتوجهبه اینکه بخشی از اراضی توسط فرزندان و نوادگان این شخص فروخته شده است و همچنین واحد‌های مسکونی و اراضی کشاورزی در این سال‌ها بار‌ها تفکیک و بین اشخاص مختلف خرید و فروش شده است، حالا مردم فکر می‌کنند متضرر شده‌اند و کسی می‌خواهد آن‌ها را از منازلشان بیرون کند؛ در‌صورتی‌که این‌گونه نیست.
عضو شورای اجتماعی محله مهر مادر شمالی اضافه می‌کند: کسی قصد ندارد مردم را از منازل و مزارع کشاورزی بیرون کند؛ تنها گفته می‌شود که حق تقدیمی و حق اجاره سالانه را باید بپردازند. مردم نباید نگران باشند. ما در‌تلاش هستیم که تفاهمی بین موقوفه و شهرداری صورت بگیرد تا با مشارکت مردم و حضور نماینده ثبت، دیگر لازم نباشد مردم برای گرفتن سند به ادارات مختلف مراجعه کنند.
ایرادات متعدد درباره موقوفه
صحبت‌های اهالی مهر مادر شمالی ما را به رضا زردادی می‌رساند که از قدیمی‌ترین اهالی و از کشاورزان محله مهرمادر شمالی است. پدربزرگ او بیش از شش‌دهه پیش، از نیشابور به مشهد آمده و در مزرعه‌ای که امروز او با سند شش‌دانگ و منگوله‌دارش کشاورزی می‌کند، زراعت می‌کرده است. پدر او نیز در سال۱۳۵۰ این زمین کشاورزی را به مساحت سه‌هکتار از دو خواهر که متولی موقوفه مرحوم کفش‌فروش بودند، خریداری کرده است و خودش در سال۱۳۸۸ برای زمین سند رسمی می‌گیرد و الان در انتظار برگزاری سومین دادگاه درباره اراضی کشاورزی پدرش است.
زردادی درباره این وقف‌نامه و موقوفه می‌گوید: پیش از هرچیزی این را بگویم که حفظ وقف بر هر مسلمانی واجب است. ما باور داریم وقف حقیقت دارد و حدود سیصدسال پیش، مرحوم علی‌اکبر کفش‌فروش، بخشی از اراضی‌اش را وقف اولادش کرده است. اما به نظر من، موضوعات و ایرادات متعددی درباره این موقوفه وجود دارد که هرکدام از آن‌ها برای رد‌شدن ادعای متولیان در بخش مزارع کافی است.
پیش از هر چیزی بگویم با تحقیقاتی که من انجام دادم و از پدربزرگ و پدرم شنیدم، ما در این محدوده موقوفه‌ای داریم که بین آن اراضی هم وجود دارد که مشاع است. متولیان این موقوفه که دو خانم بودند، در سال۱۳۵۰ به‌دلیل اینکه این موقوفه خاص بوده است و می‌توانستند تحت شرایطی موقوفه را تغییر دهند و اینکه آن زمان باتوجهبه اصلاحات اراضی بیم آن می‌رفت که بخش مزارع کشاورزی موقوفه به خطر بیفتد، جلسه‌ای با دوازده‌کشاورز برگزار می‌کنند.
در این جلسه آن دو خانم دوازده‌قطعه زمین سه‌هکتاری موقوفه را به دوازده‌کشاورز می‌فروشند، آن هم در شرایطی که شاید کشاورزان می‌توانستند از‌طریق اصلاحات اراضی نیز به زمین برسند. پدر من برای زمین ۲۲۰۰تومان می‌پردازد و زمین را خریداری می‌کند؛ سایر کشاورزان هم به همین صورت پول را پرداخت می‌کنند. باتوجهبه اینکه در گذشته در این محدوده، قیمت زمین بسیار اندک بوده، این مبلغ بسیار قابل‌توجه بوده است.
این معامله تنها در بخش زراعی رخ داده است و بخش املاک همگی موقوفه هستند، به‌جز مزارعی که تفکیک شده و در آن‌ها ساخت‌وساز شده است. زردادی ادامه می‌دهد: این معامله صحیح بود تاآنجا‌که حتی در سال۱۳۶۳ که امام‌خمینی (ره) فرمان تاریخی خود را درباره بازگشت اراضی موقوفه‌ای صادر کردند، متولیان وقت چیزی نگفتند؛ چون معامله آن‌ها شرعی و قانونی بوده و هیچ مشکلی نداشته است.
این را هم اضافه کنم که نواده‌های دختری مرحوم کفش‌فروش که امروز متولی هستند، در این منطقه حضور داشتند و همواره دراینجا به خرید و فروش ملک می‌پرداختند؛ حتی ما پولی به‌عنوان حق چاه به آن‌ها پرداخت می‌کردیم، چون از آب چاه سهم دارند.
ادعا پس از درگذشت آخرین شاهد؟
زردادی با اشاره به آغاز روند پیگیری متولیان بیان می‌کند: با درگذشت آخرین کشاورزی که در این معامله حضور داشت در دهه۹۰، پیگیری متولیان آغاز شد. آن‌ها به تهران می‌روند و در کمیسیون ماده ۲ خود را به‌عنوان متولی موقوفه معرفی می‌کنند و برای ۷۲ هکتار زمینی که حتی مشخص نیست همه آن‌ها در محدوده موقوفه بوده است یا نه، سند کلی دریافت می‌کنند. در‌صورتی‌که باتوجهبه اینکه موقوفه اولادی خاص بوده است و از نسل ذکور در سال۱۳۷۱ کسی نبود اداره موقوفه به حاکم شرع می‌رسد.
کشاورز محله مهر مادر شمالی اضافه می‌کند: در هر صورت متولیان جدید بدون اطلاع دیگران این اقدامات را انجام داده‌اند و به همین دلیل ما بر این باور‌یم که آن‌ها همه‌چیز را در مراحل کمیسیون ماده ۲ مطرح نکرده‌اند و از این طریق توانستند این مجوزات و دستورات را بگیرند. این را هم اضافه کنم که در این سال‌ها اراضی کشاورزی یازده کشاورزی که سال۱۳۵۰ اراضی را خریدند، قطعه‌بندی و حداقل به حدود چهارصدزمین تبدیل شده و ده‌ها سند هم برای آن‌ها صادر شده است که آخرین آن‌ها مربوط‌به سال۱۳۹۳ است.
تلاش دفتر توسعه برای واسطه‌گری
دفتر توسعه محله مهرمادر شمالی از سال۱۴۰۰ فعالیت خود را آغاز کرده و کوشیده است اختلاف بین متولیان و اهالی را برطرف کند. مدیر این دفتر درباره اقدامات خود می‌گوید: موضوع موقوفه پلاک۷۴ یا همان موقوفه مرحوم کفش‌فروش، یکی از مسائل مهم برای ساکنان این منطقه است.
ازسویی بخشی از موقوفه در اراضی کشاورزی قرار گرفته و از سال۶۵ تا ۹۵ شاهد تفکیک، فروش و ساخت‌وساز در آن‌ها هستیم، به‌طوری‌که تا یک دهه دیگر به‌جای ده‌ها مالک با صد‌ها مالک روبه‌رو خواهیم بود و شاهد معضلات جدیدی همچون بافت فرسوده و مسائل حاشیه‌نشینی خواهیم بود.
به همین‌دلیل دفتر توسعه محله کوشیده است با تشکیل جلسات متعدد بین سازمان بازآفرینی و متولیان به‌سوی یک تفاهم نامه مشترک دست یابد تا مردم تشویق شوند برای منازل و مزارع خود سند بگیرند. مهدیه‌سادات محمد‌زاده ادامه می‌دهد: همچنین باتوجهبه اینکه در طرح تفصیلی قبلی این محله، ساخت‌وساز در مزارع ممکن نبود، با مشاور طرح و شهرداری، جلساتی برگزار کردیم و توضیح دادیم که اگر این موضوع در طرح اصلاح نشود، شاهد معضلات زیادی در آینده خواهیم بود.
خوشبختانه اصلاحات در طرح تفصیلی اعمال شده است و این اراضی به‌عنوان ستاره‌دار در نظر گرفته شده‌اند تا مالکان بتوانند با شهرداری به توافق دست یابند و پس از پرداخت سهم ورود به محدوده، طرح تفکیک و خدمات برای آن‌ها بارگذاری شود و بتوانند در آن واحد مسکونی بسازند.
مردم وکیل بگیرند
بهاءالدینی، متولی موقوفه کفش‌فروش، درباره نظرات مردم می‌گوید: اداره این موقوفه به اوقاف واگذار شده و منافع آن هم عام است؛ یعنی برای ما سودی ندارد و همه درآمد آن، که به حساب اداره اوقاف واریز می‌شود، صرف خیرات و مبرات می‌گردد. مردم می‌توانند با مراجعه به اداره اوقاف و پس از پرداخت هزینه‌های اعلامی برای گرفتن سند یا کار‌های مربوط به ساخت‌وساز‌های خود به شهرداری مراجعه کنند.
متولی موقوفه کفش‌فروش در پاسخ به این سؤال اهالی و کشاورزان که «چرا پس‌از پنجاه‌سال برای این موقوفه اقدام کرده‌اید؟» پاسخ می‌دهد: ما موقوفه‌های دیگری داریم و زمان رسیدگی به این کار را نداشتیم. الان هم که به این موضوع پرداختیم، به درخواست اداره اوقاف بوده است تا موقوفه را احیا کنیم و به‌همین‌دلیل تولیت را برعهده گرفتیم.
البته بازهم می‌گویم که همه امور توسط اداره اوقاف انجام می‌شود. حتی در جلسه‌ای که با اهالی در مسجد جواد‌الائمه (ع) داشتیم، گفتیم که از کشاورزان صاحب‌نسق حق تقدیمی نمی‌گیریم. پس از آن اداره اوقاف به ما گفت «به چه حقی تخفیف می‌دهید؟!»
بهاءالدینی در واکنش به ادعای کشاورزان و اهالی محله مهر مادر شمالی درباره خرید اراضی این موقوفه از متولی قبلی می‌گوید: این اراضی سیصدسال پیش وقف شدند. ادعای مردم این است که این اراضی را خریده‌اند. مردم به چه کسی پول داده‌اند؟ آیا رسیدی دارند؟ افرادی که اعتراض دارند، می‌توانند از‌طریق دادگاه اقدام کنند یا یک وکیل حقوقی استخدام کنند تا وکیل آن‌ها با تمامی مستندات خود به اداره اوقاف منطقه مراجعه کند. آنجا مشاوران حقوقی اوقاف حضور دارند و اگر نیازی به حضور من بود، من نیز به آنجا خواهم رفت.
پیش از گفتگو با متولی موقوفه پلاک۷۴، به پیشنهاد ایشان قرار شد تصویر وقف‌نامه برای روزنامه ارسال شود، اما پس‌از مصاحبه، از این تصمیم منصرف شد! شهرآرا محله در هفته‌های پیش‌رو برای روشن شدن بیشتر موضوع به سراغ اداره اوقاف ناحیه ۴ نیز خواهد رفت.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
