کتابخانه‌ای خوب برای گلشهری‌ها

نهم دی‌ماه سال 97 بود که کتابخانه شهدای مدافع حرم با هدف پاسداشت نام و یاد شهدای مدافع حرم و اهتمام به انتقال ارزش‌ها، اهداف و آرمان‌های آن‌ها افتتاح شد. سکونت بسیاری از خانواده معظم شهدای مدافع حرم در محدوده کتابخانه باعث شد تا این نام برای کتابخانه انتخاب شود.

کتابخانه در زمینی به مساحت ۴۰۰ متر مربع در ۳ طبقه با بخش‌های مختلف افتتاح شد تا ساکنان این محدوده از امکانات فرهنگی و علمی بیشتری بهره‌مند شوند. گفت‌وگوی این هفته با عزت آشنا، مدیر این کتابخانه و توضیح مختصری درباره شرح فعالیت این مجموعه است.
 

بیشتر اعضای کتابخانه، کودک و نوجوان هستند

عزت آشنا، مدیر کتابخانه شهدای مدافع حرم، متولد ۱۳۶۰ در مشهد است. حدود ۲۰ سال سابقه کار باعث شده است تا محله و جنس آدم‌هایش را بشناسد و بتواند فضای دلنشین و آرامی برای مطالعه اعضای کتابخانه در این منطقه فراهم کند. افزون بر مدیریت کتابخانه شهدای مدافع حرم، رابط فرهنگی کتابخانه‌های مشهد نیز هست.

خانم آشنا می‌گوید: «از این ۲۰ سال مدتی را کتابدار بودم و مدتی نیز در خانه کتاب کار کردم و از سال ۸۷ مدیر کتابخانه قائنی در پنجتن شدم. بعد از اتمام مراحل آماده‌سازی کتابخانه شهدای مدافع حرم و در بازدیدی که از آن داشتم فضای آن را برای کار در مناطق محروم مناسب دیدم و مدیریت و افتتاح کتابخانه را قبول کردم. خودم بزرگ شده همین مناطق هستم و همیشه دوست داشتم کاری برای مردم مناطق کم برخوردار انجام دهم.»

 کتابخانه سال گذشته با هزار جلد کتاب افتتاح شد و توانست در این یک سال ۳ هزار عضو فعال را ثبت‌نام کند و به عضویت درآورد. خانم آشنا می‌گوید: «تقریبا ۸۰ درصد اعضای کتابخانه را گروه سنی کودک و نوجوان تشکیل می‌دهد و ۲۰ درصد دیگر اعضا خانم‌های خانه‌دار، کسبه و دانشجویان هستند.

تلاش داریم تا با جذب گروه سنی کودک آن‌ها را نسبت به مطالعه و پژوهش علاقه‌مند کنیم. تهیه ۹ هزار نسخه کتاب در موضوع‌های مختلفی، چون علوم دینی، روان‌شناسی، علوم عملی، تاریخ و جغرافیا، رمان و کتاب کودک از فعالیت‌های عمده کتابخانه در این یک سال اخیر است «برگزاری اعتکاف علمی در تعطیلات نوروز ساعت کار کتابخانه از ۸ صبح تا ۷ بعدازظهر است، اما استقبال زیاد دانش‌آموزان و مخاطبان کتابخانه باعث شده است تا زمان آن را افزایش دهند و تا ۱۰ شب کتابخانه باز باشد.

آشنا می‌گوید: «پنجشنبه‌ها ساعت کاری از ۸ صبح تا یک ظهر است، ولی زمان آن را تا ۸ شب افزایش دادیم. دو علت باعث افزایش ساعت کاری کتابخانه شد. یکی اینکه بیشتر ساکنان محدوده کتابخانه کارگر هستند و صبح تا ظهر امکان استفاده از کتابخانه را ندارند. دوم به دلیل دانش‌آموزان کنکوری بود که به فضای مناسب برای مطالعه نیاز دارند، خیلی از آن‌ها مجبور می‌شدند به کتابخانه‌های شهر بروند که ساعت کاری بیشتری داشتند. طی نامه‌نگاری که با نهاد کتابخانه‌های کل کشور در تهران و استان خراسان داشتیم توانستیم بعد از ۳ ماه ساعت کاری کتابخانه را افزایش دهیم.»

یکی از برنامه‌های پیش‌رو کتابخانه دریافت مجوز برای اعتکاف علمی در دوران تعطیلات نوروزی است. خانم آشنا می‌گوید: «متقاضیان زیادی بین دانش‌آموزان برای اعتکاف علمی در دوران عید داریم. بیشتر خانواده‌ها در این محدوده پرجمعیت هستند و دانش‌آموزان در خانه فضای مناسبی برای مطالعه ندارند.

دانش‌آموزان کنکوری و عضو کتابخانه تازگی از حضور کودکان درکتابخانه ناراضی هستند، اما حضور کودکان آن‌ها را به کتابخوانی و استفاده از فضای کتابخانه علاقه‌مند می‌کند و درصورتی که در این سن به آن‌ها بگوییم اجازه ورود به کتابخانه را ندارند، خاطره تلخی در ذهنشان حک می‌شود و در آینده از عواملی است که مخاطبان کتابخانه‌ها را کاهش می‌دهد.

تلاش می‌کنیم در ساعت‌هایی که کودکان در کتابخانه هستند در اتاق مخصوص کودکان حضور پیدا کنند، تا فضای دیگر قسمت‌ها همچنان آرام باقی بماند.»

اتاق نوجوانان فضایی برای دانش‌آموزان

کتابخانه شهدای مدافع حرم در ۳ طبقه و در زمینی به مساحت ۴۰۰ مترمربع و زیربنای ۶۷۸ متر ساخته شده است و دارای بخش‌های مختلف از جمله کودک و نوجوان، سالن‌های مطالعه مجزا برای بانوان و آقایان و مخزن کتاب است. فضای کتابخانه گرم و گیراست و مخاطب را جذب می‌کند. قفسه‌ها به رنگ کرم و با نظم خاصی چیده شده است.

استفاده از رنگ‌های مناسب و طراحی ساده باعث شده است تا فضای مناسبی برای رفت‌وآمد و استفاده از مخزن مهیا باشد. همراه با خانم آشنا بازدیدی می‌کنیم از بخش‌های مختلف کتابخانه شهدای مدافع حرم. خانم آشنا می‌گوید: «توانستیم در این یک سال تعداد کتاب‌های مخزن را به ۹ هزار جلد برسانیم. مخزن کتابخانه ظرفیت حدود ۳۰ تا ۳۵ هزار جلد کتاب را دارد. کتاب‌ها با کمک مردم محله، کانون‌های فرهنگی و انبار نهاد تهیه شده است.»

اکنون به جز خانم آشنا دو کتابدار نیز با او همکاری می‌کنند. خانم فاطمه صادق‌زاده از ۸ تا ۲:۳۰ و خانم آشنا صبح‌ها در کتابخانه حضور دارند و آقای مهدی آشیم از ۲ تا ۱۰ شب به عنوان کتابدار شیفت  شب در کتابخانه مدافع حرم فعالیت می‌کنند. دو سیستم کتابخانه در اختیار مراجعان قرار دارد تا کتاب مورد نظرشان را جست‌وجو کنند و میزی برای کتاب‌های تازه چاپ شده یا نو رسیده در نظر گرفته شده است.

خانم آشنا می‌گوید: «این کتاب‌ها از تهران به دست ما می‌رسد و معمولا مورد علاقه نوجوانان است. کتاب‌ها دو هفته به صورت نمایش روی این میز قرار می‌گیرد و بعد از آن وارد قفسه‌های مخزن می‌شود. افزون بر مخزن اتاق نوجوانان نیز در طبقه همکف است. این اتاق مخصوص کار‌های مطالعاتی گروهی است و به زودی به اتاق آموزش تبدیل می‌شود. اکنون جلسه‌های نشست کتابخوان و جمع‌خوانی در این اتاق انجام می‌شود.» سرویس‌های بهداشتی و آبدارخانه نیز در همین طبقه تعبیه شده است.

شهر فرنگ کتابخانه

اتاق کودکان طبقه اول در مجاورت نمازخانه و بخش مطالعه بانوان قرار دارد، اتاقی بزرگ با میز‌ها و صندلی‌های رنگی و با کفپوش مناسب، فضای دلنشینی برای کودکان مهیا کرده است. آشنا ضمن نشان دادن شهر فرنگ می‌گوید: «کودکان با دیدن فیلم‌های کوتاه آموزشی افزون بر آشنایی با مفاهیم شهروندی با این دستگاه قدیمی نیز آشنا می‌شوند.

برای این قسمت سفارش بازی‌های فکری نیز داده‌ایم. کتاب‌های داستان و رنگ‌آمیزی مخصوص کودکان نیز در این اتاق قرار دارد. جلسه‌های شاهنامه و حافظ‌خوانی مخصوص کودکان در این اتاق برای آن‌ها برگزار می‌شود و افزون بر آن مسابقات نقاشی و کاردستی نیز برای این گروه سنی در نظر گرفته شده است.

مدارسی که با کتابخانه همکاری خوبی دارند ساعتی را برای کتاب‌خوانی مشخص‌کردند و دانش‌آموزان ساعت کتاب‌خوانی به کتابخانه می‌آیند و از فضای اتاق کودک برای مطالعه استفاده می‌کنند. برخی از مدارس مثل شهید جعفری، جوان و بهشتی و دبیرستان‌هایی مثل سید الشهدا همکاری بسیار خوبی با کتابخانه دارند.»

اتاق پژوهش مخصوص محققان و پژوهشگران

آشنا می‌گوید: «دبیرستان سیدالشهدا دارای دو سالن مجزا با ظرفیت ۱۲۰ نفر است. دانش‌آموزان این دبیرستان در ساعت کتاب‌خوانی از منابع کتابخانه استفاده می‌کنند. طبقه دوم اتاق مطالعه برادران، نمازخانه و اتاق مرجع و پژوهش است. اتاق مرجع و پژوهش مخصوص دانش‌آموزانی است که به کار‌های مطالعاتی و پژوهشی نیاز دارند. قرار است نقشه ایران، مشهد و افغانستان را نیز بر دیوار این اتاق نصب کنیم تا محققان همراه با کتاب‌های مرجع از این اتاق بهره بیشتری ببرند. تهیه نقشه افغانستان نیز به این دلیل است که ۹۰ درصد اعضای کتابخانه را اتباع و مهاجران افغانستان تشکیل می‌دهند.»

منتظر حمایت سازمان‌های بین‌المللی

یکی از برنامه‌های کتابخانه برای جذب مخاطبان عضویت خانوادگی است. خانم آشنا می‌گوید: «حق عضویت در کتابخانه‌ها مبلغ بالایی ندارد با این حال همین مبلغ را برای عضویت خانوادگی کاهش دادیم تا تشویقی باشد برای حضور خانواده‌ها در کتابخانه افزون بر این با گذاشتن کارگاه‌های آموزشی مختلف و دعوت از والدین آن‌ها را با کتابخانه و امکانات آن آشنا کردیم، ولی علت عمده حضور نیافتن خانواده‌ها همان مشغله کاری است.

با این‌حال تلاش کردیم با آوردن کتاب‌های فنی مثل آموزش بافتنی، خیاطی و باغبانی بخشی از خانواده‌ها را جذب کنیم.»
خانم آشنا در این مدت تلاش کرده است تا با سازمان‌های مختلف در منطقه ارتباط بگیرد و کتابخانه و امکانات آن را معرفی کند. او می‌گوید: «تلاش کردیم با جذب سرمایه‌های مختلف از نهاد کتابخانه‌های استان و مشهد، شورای شهر، اداره اتباع و شهرداری کتاب و تجهیزات کتابخانه را افزایش دهیم.

حضور اتباع یکی از دلایلی است که باعث می‌شود، سازمان‌های بین‌المللی و اداره اتباع همکاری بیشتری با ما داشته باشند. امیدواریم بعد از مطالعه گزارش شهرآرا و در پاسخ به نامه ما شاهد عکس‌العمل‌های مناسبی از طرف سازمان‌های بین‌المللی در حوزه فرهنگی و آموزشی برای کتابخانه باشیم.»

یک از ۱۰

با اینکه کتابخانه مدافع حرم تازه تأسیس است، اما در همین مدت کوتاه توانسته است مقام‌های ارزنده‌ای را در رتبه‌بندی کتابخانه‌ها و مسابقات به دست آورد. خانم آشنا می‌گوید: «طی یک‌سال اخیر توانستیم جزو ۱۰ کتابخانه کشور در بخش امانات کتاب باشیم. همچنین کسب مقام اول جشنواره رضوی در بخش نقاشی و کتاب‌خوانی در استان نیز از دستاورد‌های همین امسال است.

ماهانه نزدیک به ۴ هزار کتاب امانت می‌دهیم و همان میزان برگشتی داریم. وجود مدارس زیاد در این منطقه باعث می‌شود فعالیت خوبی در این حوزه داشته باشیم. برآورد ما در شروع کار بیش از این بود و در صورت همکاری بیشتر مدارس می‌توانستیم حدود ۸ هزار عضو داشته باشیم، ولی این اتفاق هنوز نیفتاده است. مدارس محدوده کتابخانه تعداد دانش‌آموز بالایی دارند و اکنون ۵۰ درصد دانش‌آموزان دبیرستان سیدالشهدا عضو کتابخانه هستند، اما هنوز جا دارد دیگر مدارس و مدیران آن‌ها با ما همکاری کنند و با همکاری خود آن‌ها می‌توانیم برنامه‌های متنوع فرهنگی و آموزشی را برای دانش‌آموزان اجرا کنیم.»

خانم آشنا تمایل دارد جلسه‌ای با حضور مدیران، مسئولان فرهنگی و ذی‌نفوذان منطقه در کتابخانه برگزار کند تا با همفکری یکدیگر بتوانند کار‌های فرهنگی و آموزشی بیشتری برای منطقه برگزار کنند. به نظر او هنوز کتابخانه به حد کافی در منطقه معرفی نشده است و می‌گوید: «دوست دارم جلسه‌ای با مدیر آموزش و پرورش منطقه تبادکان داشته باشیم تا با همفکری و ارتباط بیشتر به معرفی کتابخانه بپردازیم.»

خانم آشنا از اداره اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه نیز انتظار دارد تا در تمام جلسه‌ها با زمینه فرهنگی دعوت و معرفی شود تا بتواند کتابخانه و امکانات آن را معرفی کند. او می‌گوید: «زمان حضورم در منطقه ۴ و کتابخانه قائنی به بیشتر جلسه‌های شورای اجتماعی و مراسم‌های فرهنگی می‌رفتم و همین باعث شناساندن کتابخانه به ساکنان و مسئولان شده بود.»

خلاقیت در برنامه‌ها

عزت آشنا همراه با کتابداران و اعضا برای یک سالگی کتابخانه جشن برگزار می‌کنند و نامه‌ای به نهاد کتابخانه‌های کشور می‌نویسند و نظر، پیشنهاد و انتقاد‌های خود را به گوش مسئولان می‌رسانند. او می‌گوید: «برگزاری این جشن با حضور اعضای مستمر باعث تقویت روحیه همدلی و به یاد ماندن خاطره‌ای خوب از این فضای فرهنگی شد. خیلی از اعضا بعد از برگزاری جشن بازتاب خوبی نشان دادند و برای حضور در فعالیت‌های کتابخانه مشتاق‌تر شدند.

کتابخانه‌ها در بیشتر نقاط جهان به عنوان مرکز فعالیت‌های فرهنگی شناخته می‌شوند. نباید فعالیت کتابخانه‌ها را تنها به کتاب‌خوانی و مسابقه‌ها در این حوزه محدود کرد و باید فضای برنامه‌های مختلف فرهنگی را در این مراکز افزایش داد

کتابخانه‌ها در بیشتر نقاط جهان به عنوان مرکز فعالیت‌های فرهنگی شناخته می‌شوند. نباید فعالیت کتابخانه‌ها را تنها به کتاب‌خوانی و مسابقه‌ها در این حوزه محدود کرد و باید فضای برنامه‌های مختلف فرهنگی را در این مراکز افزایش داد. با اجرای برنامه‌های مختلف می‌توان مخاطبان را افزایش داد. برگزاری جشن‌ها و برنامه‌هایی مثل شب یلدا، شاهنامه و حافظ‌خوانی در کتابخانه باعث روحیه جمعی در بین اعضا می‌شود. علاوه بر این از برنامه‌های پیش‌رو کتابخانه برگزاری جشن تکلیف در روز ولادت حضرت زهرا (س) برای دختران محدوده گلشهر است.»

معرفی نخبه‌ها و نویسندگان منطقه درکتابخانه

خانم آشنا در مناطق مختلف تجربه کاری دارد و درباره تفاوت مناطق با یکدیگر می‌گوید: «شناخت و حضور مدیران کتابخانه‌ها در شورای اجتماعی محلات و برنامه‌های مختلف باعث شناخت بیشتر کتابخانه می‌شود. حضور من در جلسه‌های منطقه ۴ باعث شد تا مدیران مدارس خودشان برای همکاری از ما دعوت کنند.

ضمن اینکه برای هر مدرسه تعدادی سفیر کتاب مشخص شده بود و آن‌ها با کتابخانه همکاری داشتند و هم‌کلاسی‌های خود را با کتابخانه آشنا می‌کردند، ولی هنوز در این منطقه این اتفاق انجام نشده است و به همکاری بیشتر مدارس نیاز داریم. تعداد کتابخانه‌های این منطقه نسبت به منطقه ۴ بیشتر است. یکی دیگر از تفاوت‌های ۲ منطقه در برگزاری کارگاه‌های مختلف است. منطقه ۴ هر هفته تعداد زیادی کارگاه با موضوع‌های مختلف برگزار می‌کند.

منطقه ۵ نیز می‌تواند با وجود چند فرهنگ‌سرا و کتابخانه‌هایی که در این منطقه هست، برنامه‌های آموزشی متنوع‌تری را برگزار کند. این منطقه هنوز به برنامه‌های فرهنگی آموزشی بیشتری نیاز دارد. خوشبختانه به مرور منطقه ۵ آشنایی بیشتری با کتابخانه پیدا کرده است و تلاش داریم با همکاری یکدیگر برنامه‌های مختلفی را اجرا کنیم. بخشی از این برنامه‌ها می‌تواند معرفی نخبه‌ها، هنرمندان، نویسندگان و شعرا در این منطقه به علاقه‌مندان آن حوزه باشد.»

۱۰ درصد اعضای ما ارشد و دکترا هستند

خانم آشنا درباره کار در این منطقه می‌گوید: «درست است که بیشتر خانواده‌ها از لحاظ مالی مشکلات خاص خود را دارند و با مشکلات مربوط به مهاجرت درگیر هستند، ولی بار‌ها گفته‌ام که دوست دارم در این مناطق کار کنم. اعضا و دانش‌آموزان این منطقه فوق‌العاده با ادب و قدرشناس و بسیار درس‌خوان هستند.

دنبال فضای مناسب برای مطالعه می‌گردند، اما متأسفانه مسئولان رسیدگی کمی به این مناطق دارند. ۱۰ درصد اعضای ما ارشد و دکترا هستند. ۲ ماه پیش آزمون وکلا بود و نزدیک به ۵۰ نفر از دیگر مناطق نیز برای مطالعه به این کتابخانه می‌آمدند و رضایت زیادی از فضا و امکانات اینجا داشتند. خوشبختانه مدیر نهاد کتابخانه‌های مشهد، آقای بدیع زادگان نیز انسان خوش‌فکری هستند و دست ما را برای تزئین داخلی فضا باز گذاشتند و توانستیم از این موقعیت استفاده خوبی کنیم.

آب‌سردکن و دستگاه تریموس و وای فا از امکانات این کتابخانه است. تلاش داریم تا با استفاده از امکانات خوب و فضای مناسب حس خوبی به ساکنان این منطقه انتقال دهیم و به آن‌ها بگوییم ارزش و اعتبار آن‌ها کمتر از دیگر مناطق نیست. احترام به مردم این محدوده نتایج بسیار خوبی داشته است و توانستیم ارتباط خوبی با آن‌ها برقرار کنیم و اعتماد آن‌ها را به دست آوریم.»

کتابخانه راهروی بین دو کوچه شده است

کتابخانه دو در ورودی دارد و هرکدام به یک خیابان آوینی راه دارد و همین باعث شده است تا راه برای خیلی از مادران که می‌خواهند یک کوچه را دور بزنند و وارد کوچه بعدی شوند، کوتاه شود. خانم آشنا می‌گوید: «ایام محرم بیشتر مادران شرکت‌کننده در مراسم عزاداری و روضه‌ها برای کوتاه کردن راه از کتابخانه استفاده می‌کردند. یک بار یکی از این خانم‌ها به من گفت «همیشه شما را دعا می‌کردم که اجازه این رفت و آمد را به ما دادید.»

این تعامل بین ساکنان محدوده با کتابخانه اثرات خوبی دارد و باعث تعامل بیشتر با کتابخانه شد نتیجه این اعتماد و تعامل دو جانبه به جلسه‌های مشاوره و راهنمایی در زندگی آن‌ها ختم شد. حالا با حضور در کتابخانه و بیان مشکلات از ما راهنمایی می‌خواهند و ما هم کتاب یا کارگاه‌های آموزشی و مشاوره خانواده را به آن‌ها معرفی می‌کنیم. خیلی از این مادران ما را می‌شناسند و توانستیم ارتباط خوبی با آن‌ها داشته باشیم.» خانم آشنا با خنده ادامه می‌دهد: «برخی از دانش‌آموزان نیز که صبح‌ها خواب می‌مانند برای رفت و آمد به مدارس از کتابخانه استفاده می‌کنند.»

کتابخانه خانه دوم اعضاست

خانم آشنا تمام تلاش و اراده خود را به کار گرفته است تا با زیباترکردن کتابخانه عزت و احترام را به مردم این محدوده بازگرداند. او می‌گوید: «تصمیم داریم تا با گذاشتن چند آلاچیق چوبی و نصب آبنما در حیاط کتابخانه، فضایی برای کافه کتاب و دیدار‌های فرهنگی در محدوده مهیا کنیم. دوست دارم مردم این منطقه از حضور در این کتابخانه احساس لذت کنند.

کتابخانه، خانه دوم اعضاست و باید در آن احساس آرامش کنند. از کار در این منطقه لذت می‌برم و دوست دارم تا جایی که می‌توانم برای آن‌ها کارکنم. وقتی فضای متفاوت کتابخانه‌های بالای شهر را با این مناطق می‌بینم با خودم می‌گویم باید کتابخانه مناطق کم برخوردار نیز از شرایط مطلوبی برخوردار شود. معتقدم با دیدن این فضا، مردم این منطقه نیز از آن لذت می‌برند. این حق آن‌هاست.»