تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
ضریح؛ پلی از مشهد الرضا (ع) تا سرپل ذهاب
می خندد؛ به حرفی که پیش از این به او گفته ام. «باید یک سریال پایتخت هم برای شما بسازند.» دردسرهای انتقال ضریح چوبی ای که حسن نوری و همکارانش در مشهد ساخته اند و به سرپل ذهاب منتقل شده است تا همراه با مصلا و مقبره در سالروز زلزله کرمانشاه رونمایی شود، ماجرای فصل دوم سریال پایتخت را در ذهنمان زنده می کند. این ضریح چوبی خوش نما، قصه ای دارد که می تواند جان مایه یک داستان یا مستند باشد. با این قصه همراه می شویم.
می خندد؛ به حرفی که پیش از این به او گفته ام. «باید یک سریال پایتخت هم برای شما بسازند.» دردسرهای انتقال ضریح چوبی ای که حسن نوری و همکارانش در مشهد ساخته اند و به سرپل ذهاب منتقل شده است تا همراه با مصلا و مقبره در سالروز زلزله کرمانشاه رونمایی شود، ماجرای فصل دوم سریال پایتخت را در ذهنمان زنده می کند. این ضریح چوبی خوش نما، قصه ای دارد که می تواند جان مایه یک داستان یا مستند باشد. با این قصه همراه می شویم.
زلزله ای که همه چیز را با خود برد
زلزله ای که آبان سال96 طومار شهر سرپل ذهاب را در چند ثانیه درهم پیچید، خسارت های بسیاری به ساختمان مقبره «احمد بن اسحاق» در این شهر وارد آورد و آن را تخریب کرد. بازسازی ساختمان این بقعه متبرک با همراهی مردم و مسئولان در مهر97 آغاز شد و اکنون در آستانه سالگرد آن زمین لرزه مهیب و خانه برانداز آماده بهره برداری است.
اما آنچه سرپل ذهاب و شهر امام رضا(ع) را به هم پیوند می زند، هنر دستان هنرمندان نجار مشهدی است که بناست روی مضجع شریف احمدبن اسحاق قرار گیرد و حلقه وصل دوستداران ایشان باشد. احمدبن اسحاق از یاران نزدیک امام حسن عسکری(ع) بوده که طبق اسناد، حضور چهار امام معصوم را درک کرده است.
حضور در کارگاه حسن نوری در یکی از محلات حاشیه شهر مشهد و دیدن این ضریح چوبی که سفری دورودراز در پیش دارد، حال خوشی به انسان می دهد. مودتی که سازندگان این مقبره چوبی در جزء به جزء آن دمیده اند، اکنون به بار نشسته و اثری چشم نواز و دلنشین را رقم زده است.
هنر، هنرمندش را می شناساند
ورود به کارگاه با استقبال گرم نوری، هنرمند و نجار این اثر، روبه رو می شود. حسن نوری که شغل پدری اش نیز همین بوده است، 25سال است با چوب رفاقت دارد. او دوره های هنری گره چینی و معرق را نیز گذرانده است تا هرازگاهی همراه با گروه سه نفره اش درمیان کارهای صنعتی به سراغ کارهای هنری چوبی نیز برود.
درهای چوبی جامعه الحسین بولوار مصلی از کارهای هنری گروهشان است که واسطه آشنایی آن ها با مهندس دیشیدی می شود. انگار هنر، نخستین معرف هنرمندش است. دیشیدی، از مهندسان صاحب نام مشهدی، ناظر افتخاری ساخت مصلا و ضریح در سرپل ذهاب است. او کار هنرمندان شهرهای مختلف را بررسی می کند و در پایان تصمیم می گیرد این کار را به هنرمندان مشهدی بسپارد.
این سازه یکی از زیباترین ضریح های چوبی است که روی بقاع متبرکه نصب می شود
کار با یک طرح ابتدایی را آغاز کرده و گام به گام به طرح نهایی نزدیک شده است. حاصل کار از نگاه مخاطب، چشم نواز و بسیار گیراست. نوری می گوید: «این سازه یکی از زیباترین ضریح های چوبی است که روی بقاع متبرکه نصب می شود.»
هنوز پا به درون کارگاه نگذاشته ایم که ضریح در میان کارگاه جلوه گری می کند. در آن همهمه چوب ها و دستگاه ها هیچ چیز دیگری به چشم نمی آید. آن لعبت چوبین که در میان کارگاه نجاری نشسته است، همه را به خود مشغول می کند. با نوری سه نجار دیگر هم همراه هستند که بیش از چهار ماه، هر روز روی ساخت این صندوق چوبی وقت گذاشته اند. در یک ضلع، دو پنجره و در ضلع دیگر سه پنجره مشبک وجود دارد.
بیش از 6500 قطعه دارد
«هنر، فروشی نیست و کار دل است. کار دل هم منطق خودش را دارد. این کار طوری ساخته شده است که حداقل 200سال عمر کند.» این جملات را نوری می گوید. آن ها طوری کار کرده اند که دلشان از آن راضی باشد.
پنجره هایی که می خواهد قرار انگشت های دوستداران احمد بن اسحاق شود، از 600تکه ساخته شده است که دانه دانه با دست سر هم شده اند. درمجموع ضریح از 6هزارو500قطعه چوب چنار و گردو ساخته شده است که چوب های سنتی هنر چوب است. البته پیچ مفتول نیز به کمک هنر گذشتگان آمده است تا چفت وبست محکم تری به کار بدهد و عمر این هنر را طولانی تر کند.
حدود 10مترمکعب چوب در بدنه ضریح به کار رفته است. بدنه ضریح از چوب چناری تهیه شده که 16سال پیش، نوری آن را خریداری و نگهداری کرده است تا در آثار هنری فاخر از آن استفاده کند. نوری خودش نیز هرگز گمان نمی کرد که این چوب به مصرف ضریح بقعه متبرکی برسد در آن سوی کشور. پنجره ها که هنر گره چینی قطعات چوبی را به زیبایی درهم کلاف کرده، از چوب گردو ساخته شده است. گره چینی، منبت، مقرنس و معرق، از هنرهای ایرانی چوب، در این کار ارزشمند استفاده شده است.
راهی سرپل ذهاب هستیم
نجارهای این کارگاه، گره چینی و معرق کاری را خوب بلدند. گره چینی، هنر سنتی ایرانی که در پنجره های چوبی خانه های اعیانی به بازی نور و شیشه های رنگی کمک می کرده است، دیگر رونق گذشته را ندارد.
نوری که علاقه اش به گره چینی، او را پای درس استادان این هنر کشانده است تا آن را بیاموزد، درباره این هنر می گوید: «ما در ساخت مشبک ها از این هنر بهره برده ایم و گره چینی بیشترین کاربرد را در ضریح داشته است. البته این کار بسیار طاقت فرسا و وقت گیر بود که ما با عشق آن را ساختیم.»
2600 کیلومتر در 22 ساعت!
ضریح آخرین مراحل زندگی اش را در مشهد پشت سر گذاشت و به سفری طولانی رفت. صبح یکشنبه گذشته یک خاور911 جلو در کارگاه مستقر شد تا این بار را بر دوش بکشد و آن را به سوی مقصد ببرد. گروه هنری نوری نیز همراه با این دست سازه راهی شدند.
نگرانی ها پیش از سفر برای انتقال این سازه بسیار زیاد بود. حساسیت ها برای انتقال ضریح به داخل بار کامیون، آن ها را واداشت که با احتیاط زیاد عمل کنند. با دلهره، شاسی اصلی و سپس مشبک ها به داخل بار برده و ثابت می شوند. گروه، نگران تکان هایی است که در طول مسیر بر پیکره چوبی سازه وارد می شود.
22 ساعت طول می کشد تا این مسیر طی شود. نوری پس از رسیدن به مقصد می گوید: «بسیار نگران انتقالش بودیم که به سازه آسیبی نرسد. الحمدا... بدون هیچ دردسری 2600 کیلومتر طی شد و این را از لطف خدا می دانیم.» جاده ها و دست اندازها با آن ها یار بوده اند تا این بار امانت را به سلامت بر زمین بگذارند.
باری که به مقصد رسید
استقبال از گروه و سازه چوبی، چیزی است که نوری و دوستانش انتظار آن را ندارند. آن ها با رسیدن به ورودی شهر، حضور گرم مسئولان و مردم را کنار خودشان حس می کنند. از امام جمعه تا فرماندار به پیشوازشان آمده اند.
ضریح هم در چشم ما هر روز ارزشمندتر و درپی آن، نگرانی هایمان هم بیشتر می شد. اینک کودکمان را به ثمر رسانده ایم و بار سنگینی از دوش ما برداشته شد
حس عجیبی دارند که تا کنون برای ساخت هیچ کدام از سازه هایشان تجربه نکرده اند. پشت سر کامیون، جمعیت همراه با نوحه خوانی راه می افتد و آن را با سلام و صلوات به مقبره احمد بن اسحاق می رسانند.
در فاصله چند ماه، ضریح جلو چشمشان پا گرفته و ساخته شده است و حالا باید ترکش کنند. احساسات مادرانه ای به آن دارند و نوری آن را به زبان می آورد: «حال ما شبیه مادری است که یک کودک در بطنش رشد کرده و هر روز وابستگی مادر به کودکش بیشتر شده است. ضریح هم در چشم ما هر روز ارزشمندتر و درپی آن، نگرانی هایمان هم بیشتر می شد. اینک کودکمان را به ثمر رسانده ایم و بار سنگینی از دوش ما برداشته شد.»
نوری و گروهش قرابت عجیبی با این سازه پیدا کرده اند که دل کندن را نیز برایشان سخت کرده است. تنها دل خوشی شان این است که این سازه از محیط کوچک کارگاه نجاری شان به دنیایی وسیع قدم گذاشته است و آن را میان مشتاقان و علاقه مندان جا داده اند. به قول نوری، او را به کسانی سپرده اند که آن را از خودشان بیشتر دوست دارند!
سفر به دیار کتیبه‌ها با بال هنر
رضا دیشیدی با سابقه حدود 60سال خدمت در حرم مطهر رضوی، توفیق بیشترین ساخت و ساز در این بارگاه منور رضوی را داشته است. او با بازسازی اماکن متعدد و ساخت زیرگذر حرم مطهر، صحن های جمهوری اسلامی، قدس، جامع رضوی، 15 رواق و ... سهم بسزایی در این مجموعه داشته است.
دیشیدی با 80 سال سن، در ساخت حرم حضرت معصومه(س) و شاهچراغ شیراز، نقش پررنگی داشته است. هنر این مهندس مشهدی اکنون پلی شده است تا میان شهر امام رضا(ع) و سرپل ذهاب پیوند بزند و طراح و ناظر مصلی و مقبره احمد بن اسحاق در این شهر شود.
او سال ها با مرحوم تابش که ریاست بنیاد مسکن انقلاب اسلامی را بر عهده داشت، آشنا بود. این آشنایی و سابقه پربار او در ساخت اماکن متبرکه باعث می شود طراحی و ساخت مقبره احمد بن اسحاق به این مهندس مشهدی پیشنهاد شود.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی پس از زلزله سرپل ذهاب اقدام به ساخت بخشی از بافت مسکونی آسیب دیده در این شهر می کند و در کنارش عهده دار بازسازی مصلای شهر و مقبره احمد بن اسحاق می شود. ضریح که کار ساخت آن در مشهد انجام و موضوع گزارش ما شد، بخشی از پروژه ای بود که در این مدت در سرپل ذهاب برپا بود.
دیشیدی درباره طراحی و ساخت این پروژه توضیح می دهد: «سعی می کنم در طراحی ها از معماری ایرانی و اسلامی استفاده کنم. مصلی و آرامگاه با استفاده از هنرهای اسلامی کاشی کاری، مقرنس، رسمی بندی و طراحی و گنبد و گلدسته نیز برای آن اجرا شد که مهم ترین شاخصه بناهای مذهبی است.»
مصلی و آرامگاه با استفاده از هنرهای اسلامی کاشی کاری، مقرنس، رسمی بندی و طراحی و گنبد و گلدسته نیز برای آن اجرا شد که مهم ترین شاخصه بناهای مذهبی است
دیشیدی سابقه ضریح سازی را به دوران صفویه مربوط می داند و می گوید: «پیش از آن ساخت معجر مرسوم بوده است. نخستین ضریح حرم مطهر امام رضا(ع) را که ضریح فولاد نشان است، نادرشاه برای خودش ساخته بود که روی مضجع شریف امام هشتم نصب شد.»
ضریح چوبی در گذشته در بسیاری از امامزاده ها و بقعه ها کاربرد داشته است. دیشیدی با اشاره به ساخت ضریح چوبی مزار شریف افغانستان که بسیار زیبا و هنرمندانه ساخته شده است، ادامه می دهد: «مزار شریف افغانستان، ضریح چوبی وسیع و زیبایی دارد که بیش از 150 سال عمر دارد. در سوریه و عراق نیز این نوع ضریح کاربرد دارد. استفاده از مواد فلزی مانند طلا و نقره در قرون اخیر رواج یافته است. قدیمی ترین ضریح نقره بیش از 150 سال قدمت ندارد.»
این معمار و مهندس مشهدی تا کنون شش ضریح چوبی در اماکنی که کار طراحی و ساخت آن را بر عهده داشته، ساخته است. او درباره این تجربه و تکرار آن در سرپل ذهاب می گوید: «استفاده از ضریح نقره یا برنز بسیار گران است. از سوی دیگر ما برای ضریح ائمه از نقره و برنز استفاده می کنیم و این فرد از منسوبین به ائمه بوده است.
تلاش کردیم این رتبه معنوی را در ساخت ضریح نیز به کار ببریم. این کار از دید هنری بسیار هنرمندانه ساخته شده و هنرهای اسلامی به زیبایی در آن به کار رفته است.» او درباره انتخاب هنرمندان مشهدی نیز توضیح می دهد: «هر شهر، در هنری سرآمد است. نقر ه کاری در اصفهان رواج بیشتری دارد و در کار با چوب، شیرازی ها سابقه خوبی دارند.
هنرمندان مشهدی نیز در این هنر قابلیت های خوبی دارند. با بررسی هنرمندان مختلف به این نتیجه رسیدم که با توجه به وجود این توانایی در مشهدی ها و نزدیکی مسیر برای نظارت بر ساخت، آن را به هنرمندان مشهد واگذار کنم.»
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
