حجتالاسلام رئیسساداتی به آقای یازهرا معروف بود 
۳۴ سال پرورش به سبک مکتب پیروان حضرت زهرا(س) 
مزارهای سه‌گانه، تاریخ محله قرقی است
«مزار» یعنی زیارتگاه، و آن مقبره‌ای است که دیگران برایش احترام قائلند و زیارتش می‌کنند. درمحله «قُرقی» مشهد که تا پیش از آنکه جزو شهر و منطقه ۳ شهرداری مشهد شود، عبارت بود از دو روستای قُرقی‌علیا و قُرقی‌سفلا از گذشته‌ای دور، سه مزار وجود دارد که با اینکه اشخاص مدفون در آنها ناشناخته‌اند، از دید اهالی محترم شمرده می‌شوند.
مزار‌ها هر سه در قُرقی‌علیا واقع شده‌اند و عبارتنداز سه بنای ساده مستطیلی‌شکل که «مزار بالا» و «مزار مسجد خُردو» و «مزار پایین» خوانده می‌شوند. در صبحی سرد و خشک، خبرنگار و عکاس شهرآرامحله با دو تن از قدیمی‌های این محدوده حاج‌رجبعلی قصاب‌قُرقی و خسرو ضعیف همراه شدند تا با راهنمایی آنها گزارشی درباره این مکان‌ها تهیه کنند. گفتنی است در آماده‌ساختن این گزارش از برخی اطلاعات کتاب «تاریخ مشهد بزرگ» تالیف ابراهیم زنگنه نیز استفاده شده است.
مزار بالا؛ توسعه یک مقبره
«مزار بالا» ساختمانی است حدودا ۸۰ متری که حدود دو دهه پیش، مساحتش نصف مساحت کنونی بوده است. بنای پیشین که از گل و خشت بوده در سال ۱۳۶۸ تخریب شده است. بنای کنونی نمای بیرونی‌اش سیمان فیلی و داخل آن گچ و سنگ مرمر است.
مزار بدون حیاط است و درون آن نیز صورت قبر پیدا نیست؛ بااین‌حال در صفحه ۳۱۶ کتاب «تاریخ مشهد بزرگ» آمده که «سکنه روستا مزار را به احفاد امام‌رضا (ع) نسبت می‌دهند و شب‌های جمعه و اعیاد و ایام سوگواری در آنجا شمع روشن می‌کنند و مراسم مذهبی به عمل می‌آورند.»
سکنه روستا مزار را به احفاد امام‌رضا (ع) نسبت می‌دهند و شب‌های جمعه و اعیاد و ایام سوگواری در آنجا شمع روشن می‌کنند
زهرا کشمیری، بانوی ۶۵ سالهای که در کنار شوهرش، داوطلبانه و افتخاری به مزار خدمت می‌کنند، می‌گوید: من از کودکی همسایه مزار بالا بوده‌ام و شاید بیشتر از ۵۰ سال است که با همسرم خادم افتخاری اینجاییم.
این مزار تاحدود ۳۰ سال پیش سنگ قبری بدون نام داشت که در بازسازیِ بنای آن جمع شد؛ به گونه‌ای که الان در این محل سنگ قبری وجود ندارد. تقریبا ۲۰ سال پیش هم ما ۴۰ متری از حیاط خانه‌مان در همسایگی مزار را به آن اضافه کردیم تا به اندازه کنونی دربیاید.
حاج‌آقای قصاب ۷۱ ساله، قدیمی محل هم
عنوان می‌کند: قبلا این آرامگاه سنگ‌قبری سفید از مرمر داشت که طول و عرض آن کمی بیشتر از یک دفتر یا کتاب بود. بر سطح آن نقش خورشیدی کنده و چند سنگ مرمر کله‌قندمانند هم روی سنگ اصلی گذاشته بودند.
در باور‌های اهالی، داستان‌هایی درباره مزارهای قُرقی نقل می‌شود که بی‌شباهت به هم نیستند؛ مانند داستان نوری که خانم کشمیری می‌گوید مداح ۸۰ ساله اینجا به نام «شیخ صفر» بر سر مزار بالا دیده است.
آقای قصاب خاطرات جالبی از این مکان دارد، خاطراتی از روزگاری که هنوز ساختمان آن از گل و خشت بوده است. او تعریف می‌کند: بچه که بودم، سقف چوبی مزار بالا را موریانه خورده بود و سقف نداشت. یادم می‌آید ما بچه‌ها انتظار می‌کشیدیم تا جمعه برسد و ما به مزار بیاییم؛ چون جمعه‌ها در اینجا زن‌ها تخم‌مرغ روغنی و حلوا درست می‌کردند و بین مردم به‌ویژه کودکان تقسیم می‌کردند.
مسجد خُردو؛ افسانه یا واقعیت؟
«مزار مسجد خُردو» در کنار مسجد جامع قُرقی واقع شده است و شاید همین زمینه مقایسه را فراهم آورده باشد تا نسبت به وسعت مسجد جامع، «خردو» (کوچک) نامیده شود. این بنا حدود ۶۰ متر مساحت دارد. نمای بیرونی مزار، سیمان فیلی و نمای داخلی‌اش گچ و سنگ مرمر است.
صورت قبر فرد مدفون، در این مزار هم پیدا نیست و معلوم نیست در کدام گوشه از بنا به خاک سپرده شده است. باوری درباره این بنا میان اهالی رایج است که مشابه آن در ارتباط با برخی مکان‌های دیگر از این دست شنیده یا خوانده می‌شود. آقای قصاب دراین‌باره بیان می‌کند: شاید بیشتر از ۵۰ سال از زمانی بگذرد که مرحوم حاج‌عباسِ ملاابراهیم که نام خانوادگی‌اش صمدی بود، آن ماجرا را برای من تعریف کرد.
او که پیرمرد مومن ۸۰ سالهای بودو هر سال روز عاشورا به مردم شُله می‌داد، می‌گفت که یک شب که به‌تنهایی پای دیگ شله بوده، در عالم خواب و بیدار نوری را می‌بیند که وارد مسجد خردو شده است.
صاحب‌جان سخنگو، خادم مزار که حدود ۷۰ سالی دارد، می‌گوید: بیشتر از ۲۰ سال است که به‌طور افتخاری به مزار مسجد خُردو خدمت می‌کنم. آن موقع سقف اینجا چوبی بود که بعد موریانه آن را خورد. به گفته او زن‌های محل شب‌ها در این مزار سفره صلوات و روضه برپا می‌کنند.
مزار پایین؛ یک بنا دو قبر
«مزار پایین» ساختمانی است با حدود ۶۵ متر مساحت که گویا پس از نوسازی آن در سالهای پایانی دهه ۶۰ محوطه‌ای نیز به آن افزوده شده است. در میانه این بنا دو سبد چهارگوش سبز فلزی را با فاصله چندمتری از هم قرار داده و داخل آن را با قلوه‌سنگ‌های بزرگ پر کرده‌اند تا جای دو قبر مشخص باشد. حاج‌آقای قصاب می‌گوید: سنگ کله‌قندی و تکه‌های سفیدرنگ، مرمر هستند و ما به این سنگ‌های تیره هم می‌گوییم سنگ کالی.
او همچنین عنوان می‌کند: بیش از ۲۰ سال پیش روی این قبر‌ها نیز مانند مزار بالا سنگ مرمر سفید با نقش خورشید بود. آن زمان بنا سقف نداشت. به گفته خادم افتخاری این مزار که تمایل به ذکر نامش ندارد، به همت او در جمع‌آوری کمک‌های مالی اهالی، بنا مسقّف شده و نمای داخلی دیوارهایش گچ و سنگ مرمر شده است. نمای بیرونی ساختمان، آجری است.
پاتوق روضه‌های محرم و صفر
حتی اگر واقعا آدم‌هایی معمولی در سه مزار قُرقی علیا دفن شده باشند، باز این بنا‌ها را نمی‌توان معمولی دانست؛ چون درهرصورت احترام مردم به مزار‌ها همراه با کار‌ها و برنامه‌هایی معنوی است.
زن‌ها در ماه‌های محرم و صفر و رمضان در این مکان‌ها روضه‌خوانی برپا می‌کنند و زنان و مردان در طول سال، شب‌های جمعه دوره قرآن دارند. حاج‌رجبعلی قصاب می‌گوید: ۶۰، ۵۰ سال پیش در روز عاشورا هیئت‌های مذهبی از روستا‌های اطراف مانند درابد امام، مقصودآباد، فرّخد، گِرّاب (گرداب)، برقی، سیاسک و... درحال عزاداری به قُرقی علیا می‌آمدند و ابتدا به مزار بالا می‌رفتند، بعد به مزار وسط (مسجد خُردو)، سپس به مزار پایین می‌رفتند و برمی‌گشتند به سمت مزار بالا؛ آنها در ادامه سینه‌زنی‌شان برنامه شبیه‌خوانی و تعزیه را در مسجد جامع برپا می‌کردند.
به هر حال سه مزار در قُرقی علیا که امروز بخشی از محله شهیددکتر علی‌محمدی است، وجود دارد که مورد احترام اهالی محل است. باتوجه‌به صحبت‌های اهالی که وجود مزار‌ها را از زبان پدران و پدربزرگ‌های خود نقل می‌کنند، این مکان‌ها بی‌گمان در گذشته‌ای دور ریشه دارند و این خود اثبات‌کننده قدمت محله است.
لابد مردم باصفا و خونگرم محله شهیددکترعلی‌محمدی می‌دانند که انتظار از محله‌ای قدیمی و باسابقه زیاد است؛ امیدواریم با چاپ این گزارش و نمونه‌های مشابه، کوشش‌های اهالی برای ارتقای محله خود در ابعاد گوناگون فرهنگی و اجتماعی و... بیشتر از پیش شود و عناصر هویتی آن مانند همین مزار‌ها و نمونه‌های دیگری که ان‌شاءا... در آینده معرفی‌خواهیم‌کرد، بیشتر به چشم بیاید؛ باشد که بیش‌ازپیش به محل زندگی خود افتخار کنیم.
* این گزارش یکشنبه، ۶ بهمن ۹۲ در شماره ۸۶ شهرآرامحله منطقه ۳ چاپ شده است.
لینک کوتاه
آوا و نمــــــای شهر
