انتهای طبرسی شمالی بازار آهن مشهد است

سیدعلی حسینی مبارز| وقتی به انتهای طبرسی‌شمالی در محله رده مشهد قدم مي‌گذاری مغازه‌ها یا بهتر می‌توان گفت کارگاه‌های آهن‌‏آلات خود‌نمایی می‌کنند. کارگاه‌هایی که آهن‌های سخت و بی‌جان از بین دیوار‌هایشان سربر آورده‌اند. بی ‏اختیار قدم در این مکان‏‌ها می‌گذاریم تا با گوشه‌ای از دنیایشان آشنا شویم.

مطلب مرتبط تولیدات آهنگرها آخ نمی‌گفت

اولین آهن‌فروشی منطقه ما

استادی جزو اولین کسانی است که در این منطقه کار‌گاه آهن‌فروشی‌اش را داير کرده است، این را همکاران او می‌گویند و خودش در این‌باره می‌گوید: ابتدا در اطراف، زمین‌های فراوانی وجود داشت که کسی از آن‌ها استفاده نمی‌کرد و از آنجایی‌که کار‌های آهن‌فروشی همیشه با سرو‌صدای فراوانی همراه است و براي همسايه‌ها مزاحمت‌هایی ناخواسته از نظر سر و صدا دارد، مغازه و کارگاه خود را در اینجا داير کردم اما حالا خانه‏‌ها و خیابان‏‌های شهر، ما را احاطه کرده‏‌اند.

قبلا اینجا بیابان بود اما حالا خانه‏‌ها و خیابان‏‌های شهر، ما را احاطه کرده‏‌اند

باید زحمت کشید تا نان در‌آورد 

او که ۴۷‌سال از عمرش را پشت سرگذاشته می‌گوید: هشت سالی است که به کار آهن‌فروشی مشغولم البته از‌‌ همان دوران نوجوانی با توجه به علاقه‌ای که به جوشکاری داشتم به این کار رو‌آوردم و بعد از چند سال کار کشاورزی، دوباره با آهن‌فروشی کارم را ادامه دادم.

وقتی پای صحبتش می‌نشینیم از سختی کارش هم می‌گوید امّا آنچه همیشه زیر لب دارد شکر خداوند است. استادی در این ‏باره می‌گوید: هرکاري سختی خودش را دارد اما این کار زحمت بیشتری دارد و سختی آن را باید به جان خرید و اگر زحمت نکشیم نمي‌توانيم نان درآوريم. کاسبی را خدا می‌رساند و خود خداوند فرموده« از تو حرکت از من برکت. »

انتهای طبرسی شمالی و ۱۵ انبار آهن

هادی شاهانی دومین کسی است که کارگاه آهن‌فروشی‌اش را در انتهای طبرسی‌شمالی دایر کرده است. او که ۵۳‌بهار را پشت سر گذاشته است اکنون۶‌سالی است که مشغول آهن‌فروشی است. او هم که کارش را با جوشکاری شروع کرده است، می‌گوید: در این محل در حال حاضر حدود ۱۵‌آهن‌فروش هستیم که کار می‌کنیم.

در حال حاضر در انتهای طبرسی شمالی حدود ۱۵‌آهن‌فروش هستیم که کار می‌کنیم

مردان آهنی در کنار کارهای آهنی

وقتی از کنار کارگاه‌های آهن‌فروشی عبور می‌کنم یکی مشغول جوشکاری و دیگری مشغول جا‏به‏ جایی تیر‌آهن است. به گفته یکی از کارگران هرکاری که با آهن‌آلات سروکار دارد از کار جوشکاری اسکلت ساختمان، در، پنجره یا پُتک زدن بر روی تیرآهن گرفته تا  کار جا‌به‌جا‌کردن تیرآهن‌ها سخت است.

شاهانی که کارش تعمیر در و پنجره است در این ‏باره می‌گوید: در این محل ما با هم همکاری می‌کنیم، گاهی پيش مي‌آيد که بیش از چهار بار دري را برای مشتری بالا و پایین می‌کنیم. او که به همراه پسرش کار می‌کند ادامه می‌‏دهد: مثلاً بعضی اوقات در صد کیلوگرمی را با پسرم جابه‌جا می‌کنیم و این كار در طول روز بار‌ها اتفاق می‌افتد.

استادی که شغل اصلی‌اش تخریب‌کاری است در این مورد اشاره می‌کند: گاهی برای من یا همکارانم بار سنگین آهن‌آلات آورده می‌شود که این بار ممکن است از تخریب ساختمان یا مغازه‌ای باشد و ما با همکاری هم آن را تخلیه می‌کنیم زيرا همه ما نیاز به این همکاری داریم. او تاکید می‏کند: کار ما به دستان قوی نیاز دارد و هرکسی از پسِ این کار بر‌نمی‌آید.

انواع آهن‌آلات 

آهن‌آلات برای خود شماره‌بندی دارد مثلاً تیر‌آهن‌ها که از آن‌ها بیشتر در سقف ساختمان‌ها استفاده مي‌شود شماره‌۱۰، ۱۲، ۱۴، ۱۸و۲۰ دارند، به همین تناسب قوطی‌ها هم شماره‌بندی دارند، قوطی‌ها به عنوان ستون‌ها در ساختمان‌ها به کار می‌روند که دراصطلاح به آن‌ها شمع گفته می‌شود و شامل قوطی۱۰ در۱۰، ۴۰ در۴۰ و ۲۰ در۲۰ است و به جنس سبک و سنگین تقسیم می‌شوند.

او ادامه می‌‏دهد: از انواع دیگر آهن‌آلات می‌توان به نبشی که لب برجسته است وکاربرد زیادی در ساختمان‌ها دارد اشاره کرد، به عنوان مثال از این نبشی‌ها در سقف‌های کاذب استفاده می‌شود و نقش فراوانی در جوشکاری دارد.

او از دیگر آهن‌آلات به تسمه، بولت، ميلگرد، انواع لوله‌های آهنی، کلاف و انواع ورق شامل ورق روغنی، سیاه، اسیدی، گالوانیزه و آلیاژی و صفحه یا پلیت که درپایه ستون‌ها به‌کار برده می‌شوند، اشاره می‏کند و توضیح می‌‏دهد: در تیر‌آهن‌ها به هر ۶‌متر یک شاخه گفته می‌شود، دروپنجره هم انواع‌ مختلف دارد، آهنی که براي در و پنجره آهنی استفاده مي‌شود به سبک و سنگین تقسیم می‌شوند.

شاهانی به قیمت در و پنجره اشاره می‌کند و بیان می‌دارد که قیمت‏ها درحال حاضر سه برابر و بلکه بیشتر شده است امّا از آن طرف جنس در و پنجره‌های آهنی سبک‌تر شده است زيرا جنس سبک‌تر ارزان‌تر است. او یادآور می‌‏شود آهن‌آلات هر چه سنگین‌تر باشد استقامتش بیشتر و در نتیجه دوامش بیشتر است. به عنوان مثال پنجره ۲ در ۲، سنگین قیمتش بین۲۶۰ تا ۲۷۰‌هزار‏تومان است و سبک‌تر آن بین ۱۲۰ تا ۱۲۵‌هزار تومان است و این‌ها وزن می‌شوند.

مراعات حال همسایه‏‌ها را می‌‏کنیم

استادی می‌گوید: همسایه‌های اطراف ما از کار‌مان گلايه‌اي ندارند ما هم سعی می‌کنیم که تا حدّ امکان مراعات آن‌ها را بکنیم. به همین دلیل ما ساعت ۱۲ تا ۳‌بعد‌از‌ظهر سرو‌صدا ايجاد نمي‌كنيم. او عنوان می‏‌کند: کار با ارّه آتشی که کارش برش زدن است را تعطیل می‌کنیم و شب هنگام هم با تاریک شدن هوا کار را تعطیل می‏‌کنیم. شاهانی اضافه می‌کند: به همین خاطر است که کار ما از ساعت‌۸ و ۹‌صبح، هنگامی که مردم از خواب بیدار شده‌اند شروع می‌شود.

بازاری چهار‌فصل

یکی از کارگران آهن‌آلات در مورد بازار این کار می‌گوید: کار ما در چهار فصل دایر است، امّا بیشترین تعطیلي‌مان در زمستان است در كل كار ما بستگی به ساخت‌و‌ساز‌ها دارد، هر چه کار ساخت‌و‌ساز‌ها بیشتر باشد کار ما هم رونق خوبی دارد.

حامد که به همراه پدرش کار می‌کند و از شرکت آلومینیوم به اینجا آمده است می‌گوید: کارگاه‌های اینجا از تمام نقاط شهر مشتری دارند، به ویژه از روستاهای اطراف، از مُلک‌آباد و حتّی از شهرستان‌ها، چون تعداد آهن‌آلات این منطقه بیشتر است.

خاطرات آهن‌پاره‌

هر کاری خاطرات ریز و درشتی دارد امّا آنچه که تمام آهن‌فروش‌های انتهای طبرسی شمالی از آن یاد می‌کنند حوادث تلخ و ناگواری است که ناخواسته برایشان اتفاق افتاده است. اصغر می‌گوید: یکی از کارهای سختی که انجام می‌دهم کار با پُتک، کلنگ و ارّه آهن‏بر است. او دستش را نشان می‌دهد و می‌گوید: پنج سال پیش فرز، دستم را برش زد که از آن به بعد با این وسیله با احتیاط برخورد می‌کنم.

او از اتفاق‌های دیگری که برایش افتاده است تعریف می‌کند و از ضعیفی چشم‌هایش می‌گوید: بيشتر برشکار‌ها و جوشکار‌ها چشم‌هایشان ضعیف است زيرا دود و برق یا‌‌ همان نور جوشكاري برای چشم ضرر دارد.

سوارمان نمی‏‌کنند

به چهره‌‏شان که نگاه می‌اندازی صورت بعضی از آن‌ها را می‌بینی که پوست انداخته و دست‌های پینه بسته، سیاه و زخم‌خورده دارند که در اثر‌ بریدگی‌های پی‏در‏پی به وجود آمده است، همچنین لباس‌‏های سیاه و روغنی آنان همیشه تنشان است. هادی در این باره می‌گوید: با این لباس‏کار، گاهی لازم می‌شود که سوار ماشین شویم، بعضي‌ها ما را از ترس کثیف شدن ماشینشان سوار نمی‌کنند.

کارگاه‌های اجاره‌‏ای

بیشتر مغازه‌ها و کارگاه‌های آهن‏آلات انتهای طبرسی شمالی اجاره‏ای‌اند و برخی از آنها را تا ماهی ۵۰۰ هزار تومان هم اجاره می‌دهند و این درحالی است که حتی هزینه دیوار کردن ملکشان را هم ندارند و برای بالابردن دیوار‌های مِلکشان از در‌ها و آهن‌های کهنه استفاده کرده‌اند زیرا دیوار کارگاهشان کوتاه است.

هنگامی‌که به کارگاه‌ها نگاهی بیندازی در‌ها و پنجره‌ها از بالای دیوار‌ها خود‌نمایی می‌کنند و در این بین یکی از کارگران به سدّ معبر شهرداری اشاره می‌کند که گاهی در و پنجره آنان را می‌برند، او این را به عنوان مشکلی می‌داند که برایشان ایجاد شده است.

زیر‌نظر اتحادیه نیستیم

آهن‌فروشان مانند دیگر اصناف برای خود دارای اتحادیه هستند. استادی در این‏ باره می‌‏گوید: کار ما خرید و فروش آهن‏آلاتی است که از تخریب ساختمان‌ها به دستمان می‌رسد و آن‌ها را تعمیر می‌کنیم و به دست مشتری می‌رسانیم، براي اين كار زیر‌نظر اتحادیه نیستیم زيرا اتحادیه فقط مغازه‌هایی که آهن‌آلات نو و غیر‌مستعمل را به فروش می‌رسانند تحت حمایت قرار می‌دهد و ثبت می‌کند. امّا شاهانی دلیل دیگری را اضافه می‌کند و می‌گوید: چون شهرداری به ما مجوز نمی‌دهد نمی‌توانیم زیر‌نظر اتحادیه  باشیم.

توصیه به جوانان

حسن یکی دیگر از جوانانی است که در کنار پدرش مشغول کار با آهن‌آلات است. او که از قبل از خدمت سربازی‌اش همراه پدرش بوده است و حال بعد از خدمت هم در کنار او مشغول این کار است از سختی کار می‌گوید اما آنچه که او را مصمّم به ادامه کرده علاقه‌اش به این کار است.

وي در این‏باره می‌گوید: هرچند در‌آمد جوشکاری نسبتا خوب است اما کسی که به كار با آهن‌آلات می‌پردازد باید نکات ایمنی را همراه با کار رعايت كند. او یکی از عوامل موفقیت در این کار سخت را همراهي خانواده می‌داند که با تمام مشکلات موجود برای آهن ‏فروشان و جوشکاران و برشکاران آن‌ها را حمایت می‌کنند و این بالا‌ترین سرمایه آن‏هاست.

حامد نیز که در کنار پدرش به سختی کار می‌کند توصیه‌اش این است: جوانانی به سراغ این کار بیایند که بازوان و دستانی قوی دارند تا از پسِ این کار برآیند. او مشغول بودن به این کار را مایه افتخار خود بيان مي‌كند و بد‌ترین چیز برای یک جوان را بیکاری می‌داند.

داخل کارگاه آهن‏آلات، پر از در و پنجره فلزی و نرده‌های زنگ‌خورده است. آن‌طرف‌تر در و پنجره چوبی با شیشه‌های رنگی شکسته وجود دارد. کف زمین هم تکّه‌های آهن ریخته شده است، بعضی‌هایش رنگ شده و بعضی‌ها زنگ زده ‏است. وقتی در کنار در و پنجره‌های کهنه بی‌جان قرار می‌گیری به یاد می‌‏آوری همین‌ها بودند که روزی بر روی آدم‌های زیادی باز می‌شدند و زندگی را با همه پستی و بلندی‌اش هدیه می‌دادند.

*این گزارش یکشنبه، ۱۵ اردیبهشت ۹۲ در شماره ۵۲ شهرآرامحله منطقه ۳ چاپ شده است.