اولین مرکز درمانی الهیه را یک زوج راه‌اندازی کردند 
دهه شصت، گل گوچک تنها بازی بچه‌های پایین‌شهر بود 
کتیبه مسجد پامنار، ۱۲۱ ساله است
انتهای کوچه شیرازی ۱۷ در محله راه آهن مشهد به گذرگاهی باریک منتهی می‌شود که معروف است به «کوچه پاچنار». این کوچه نام خود را از محله قدیمی و کوچک «پاچنار» مشهد به یادگار دارد و دلیل نام‌گذاری آن وجود درختان چنار بزرگ و قدیمی در گذشته بوده است؛ درواقع این محدوده «پایِ چنار» نامیده می‌شده که این ترکیب تبدیل به «پاچنار» شده است.
با ساخته‌شدن مسجدی در این محدوده، نام محله به مسجد نیز اطلاق می‌شود؛ مسجدی که ما امروزه به «مسجد امام‌حسن‌عسکری (ع)» می‌شناسیم. این مسجد قدیمی بنا به کتیبه کاشی‌کاری سردر آن در سال ۱۲۷۲ خورشیدی راه‌اندازی شده است.
تاریخی که نوسازی شد
بنا به نوشته مولف کتاب «شناسایی و وجه تسمیه معابر، محلات و اماکن عمومی بافت قدیم شهر مشهد» (نوشته دکتر محمدرحیم رهنما و منتشرشده در نشر اداره کل روابط عمومی و بین‌الملل شهرداری مشهد و انتشارات سخن‌گستر، ۱۳۹۰) که ما برخی اطلاعات موردنیاز این گزارش را از آن برگرفته‌ایم، بانی آن فردی به نام آقای طوسی بوده است؛ البته مسئول هیئت‌امنا واقفان را دو برادر می‌داند.
امروزه از بنای قدیمی و نخستین مسجد اثری باقی نمانده و بنای آن نوساز و معماری‌اش مدرن است. زیربنای مسجد ۶۰۰ مترمربع است که حدود ۳۰۰ متر مربع زیرزمینی و ۳۰۰ مترمربع طبقه هم‌کف است.
مسجد امام‌حسن‌عسکری (ع) گنجایش ۳۵۰ تا ۴۰۰ تَن دارد و فعالیت‌های آن بیشتر مذهبی است؛ مانند برپایی مراسم زیارت عاشورا در شب‌های دوشنبه، دوره قرآن در شب‌های سه‌شنبه، دعای توسل در شب‌های چهارشنبه، برنامه منبر در شب‌های جمعه.
این مسجد ۱۲۱ ساله محله هاشمی‌نژاد، تولیت و هیئت‌امنا دارد که اعضای آن عبارتند از محمد پرسا، محمود ممیزان، محمود امینی. در ادامه این گزارش، برای آشنایی بیشتر با مسجد، سراغ حاج‌آقای ممیزان مسئول هیئت‌امنای آن رفته‌ایم و پس از برگزاری نماز جماعتی در روزی سرد و پاییزی، ساعتی با هم گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
همچنین کوشیدیم صحبت‌های حاج‌آقا شمس را هم درباره مسجد و تاریخچه و خاطرات مربوط به آن بشنویم، اما متاسفانه کهولت سن مانع از شنیدن حرف‌های امام جماعت سابق مسجد شد؛ مگر چند جمله مختصر.
باغی که وقف مسجد شد
محمود ممیزان ۷۹ ساله است و ۵۲ سال از عمرش را در همین محله هاشمی‌نژاد و همسایگی مسجد امام‌حسن‌عسکری (ع) گذرانده است. او درباره مسجد و تاریخچه آن می‌گوید: در گذشته در این محدوده خانه‌های چندانی وجود نداشته و زمینی که امروز مسجد در آن بنا شده بخشی از باغ میوه‌ای بوده که در آن درختانی مانند انگور و توت و جز اینها کاشته بوده‌اند.
همچنین در این زمین کاهو کشت می‌شده است. مالکان باغ که دو برادر به نام‌های حاج‌رحیم و حاج‌رجب طوسی بوده‌اند، بخشی از آن را وقف مسجد و بخشی را وقف روضه‌خوانی و عزاداری و اطعام در مناسبت‌های رمضان و محرم و صفر می‌کنند. همچنین در وقف‌نامه آمده که از محل وقف، اهالی این محدوده در مناسبت‌هایی مانند دهه اول محرم اطعام شوند.
دو برادر به نام‌های حاج‌رحیم و حاج‌رجب طوسی بخشی از باغشان را وقف مسجد و بخشی را وقف روضه‌خوانی می‌کنند
مسجد روی حوض!
مسئول هیئت‌امنای مسجد پاچنار ادامه می‌دهد: ساخت مسجد در محدوده‌ای که تک و توک خانه‌هایی در آن ساخته شده بوده و عموما باغ‌های میوه داشته است، باعث آبادی بیشتر آن می‌شود؛ کم‌کم پیرامون مسجد خانه‌های بسیاری ساخته می‌شود و محله شکل می‌گیرد و رشد می‌کند. مسجد هم به نام «مسجد پاچنار روحوض» معروف می‌شود؛ دلیل این امر هم وجود آب‌انباری در زیر ساختمان آن بوده که البته بعدها آن را پُر می‌کنند.
آیت‌ا...فلسفی به مسجد سر می‌زدند
ممیزان درباره وضعیت مسجد پس از پیروزی انقلاب اسلامی عنوان می‌کند: حدود سال ۱۳۶۱ بود که با همت اهل محل و آیت‌ا... شیرازی دو منزل کوچک در همسایگی مسجد که در سمت قبله آن قرار داشت، خریداری و به مسجد افزوده شد تا بزرگ‌تر شود.
تقریبا از همان زمان بود که من مسئول هیئت‌امنا شدم. در سوابق این مسجد حضور افراد سرشناسی در هیئت‌امنای آن دیده می‌شود؛ برای نمونه می‌توان از مرحوم آقای خوبان که از قاریان مشهد بودند یا آقای جعفری برادر مرحوم علامه جعفری یاد کرد.
یکی از اولاد واقف مسجد نیز عضو هیئت‌امنا بودند؛ یعنی مرحوم حاج مهدی طوسی کاهوکار. از طرفی برخی بزرگان شهر هم به مسجد سر می‌زدند؛ مانند مرحوم آیت‌ا...فلسفی که منزلشان در نزدیکی مسجد بود.
شهادت یکی از بچه‌های مسجد در برخورد با اوباش
شهروند قدیمی محله هاشمی‌نژاد می‌گوید: تعدادی از نمازگزاران مسجد امام‌حسن‌عسکری(ع) در سال‌های دفاع مقدس راهی جبهه و شهید شدند؛ تصاویر این شهدای محله داخل مسجد نصب شده است. همچنین از میان بسیجی‌هایی که در این مسجد نماز می‌خواندند، داشتیم کسی را که در برخورد با اوباش به شهادت رسید.
او توضیح می‌دهد: سال‌های اولیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، خانه‌های متروکه‌ای پیرامون مسجد بود که تبدیل شده بود به محلی برای تردد اوباش و معتادان. یادم هست که یکی از جوان‌های بسیجی هنگام گشت شبانه و زمانی که می‌خواسته با آن‌ها برخورد کند، به شهادت می‌رسد.
بعدها به این وضعیت سر و سامان داده و به همت بسیج محل دست و پای اراذل و موادفروشان و معتادان جمع شد. به جای آن خانه‌های خالی و مخروبه هم ساختمان‌های مسکونی ساخته شد. شکر خدا امروز امنیت کامل در محله و محدوده مسجد برقرار است.
نماز جماعت در سحرگاهان
مسئول هیئت‌امنا با اشاره به برنامه‌های مسجد عنوان می‌کند: روضه‌خوانی در شب‌های قدر و مناسبت‌های محرم و صفر از جمله برنامه‌های اینجاست. همچنین از محل موقوفات مسجد در سال حدود ۲۵۰۰ تن از اهالی محل و نمازگزاران اطعام می‌شوند.
او بیان می‌کند: مسجد امام‌حسن‌عسکری(ع) از معدود مساجدی است که در آن نماز جماعت صبح هم برگزار می‌شود. حاج‌آقای پرسا که از قاریان سطح بالای قرآن و عضو هیئت‌امنا هستند، هر روز از سه‌‌ربع پیش از اذان صبح همراه با نمازگزاران شروع می‌کنند به خواندن نماز قضا برای دو شبانه‌روز و بعد هم نماز صبح آن روز را به جماعت می‌خوانند.
تنها منبعی که هزینه‌های مسجد از آن تامین می‌شود، زیرزمین آن است که اجاره می‌دهیم
ممیزان درباره محل درآمد نیز می‌گوید: تنها منبعی که هزینه‌های مسجد از آن تامین می‌شود، زیرزمین آن است که به مشاغلی مانند تولید لباس اجاره می‌دهیم.
بعد از ۱۲۱ سال
شهروند قدیمی محله هاشمی‌نژاد درباره نمازگزاران مسجد اظهار می‌کند: در گذشته که اهالی محل همگی قدیمی بودند، صف‌های نماز جماعت در این مسجد شلوغ و استقبال از برنامه‌های آن هم چشمگیر بود.
اما امروز محله از حضور بسیاری از قدیمی‌ها که به جاهای دیگر نقل‌مکان کرده‌اند، خالی است و باتوجه به سکونت موقت زائران، محیط بیشتر زواری شده است. از سویی مساجد دیگری در محله ساخته شده که مرکزیت بیشتری پیدا کرده‌اند و نظر به مجموع این عوامل، اگرچه نماز جماعت مرتب برگزار می‌شود، مسجد در مقایسه با گذشته خلوت شده است.
او ادامه می‌دهد: تا سال گذشته، حاج‌آقای شمس، از سادات جلیل‌القدر و مورداعتماد و احترام اهل محل پیش‌نماز ما بودند، اما با نقل‌مکان از این محدوده به جایی که فاصله‌اش تا اینجا نسبتا زیاد است، به دلیل کهولت سن و کسالت دیگر نتوانستند امامت جماعت مسجد ما را عهده‌دار باشند. ایشان دور و بر ۴۰ سال پیش‌نمازی این مسجد را به عهده داشتند.
در ادامه با منزل حاج‌آقا سیدمحمد شمس تماس می‌گیریم. با صدایی خسته و سالخورده از پشت خط تلفن پاسخمان را می‌دهد. بسیاری از خاطرات مسجد امام‌حسن‌عسکری (ع) را فراموش کرده است، اما می‌گوید: حدود ۸۲ سال دارم و ۳۰، ۴۰ سال در مسجد قدیمی پاچنار منبر رفته‌ام. چیزی از خاطره‌های مربوط به این مسجد یادم نمی‌آید، اما می‌دانم که همیشه رو به آبادی بوده است.
* این گزارش یکشنبه، ۱۷ آذر ۹۳ در شماره ۱۳۱ شهرآرامحله منطقه ۳ چاپ شده است.
لینک کوتاه
روایات مشابه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
