جلال مقدم سازنده بزرگ‌ترین تابلوی معرق زیارت عاشورا است

راهی خانه‌اش در محله نوفل لوشاتو می‌شوی و وارد کارگاهی که در خانه پدری اش است. ناخودآگاه تحت تأثیر تابلوی تمام چوب و به اصطلاح هنری، «معرق» قرار می‌گیری. بی‌اختیار بوی چوب را حس می‌کنی، با اینکه می‌دانی این حس با واقعیت مطابقت ندارد، اما نفس عمیقی می‌کشی و جلوی بلندترین تابلو می‌ایستی. تابلویی که جلوه‌ای از طبیعت است و بازی طبیعت با هنر را به وضوح مشاهده می‌کنی.

چشمت به جمله «السلام علیک یا ابا‌عبدا...» می‌افتد، سلامی از روی ارادت به ایشان عرض می‌کی و از این همه تنالیته رنگ و طرح در این تابلو به شگفت می‌آیی.

به خودت می‌بالی از اینکه اوج هنر  را در ترکیب هویت ملی، فرهنگ، بومی، سنتی و اصالت یک ایرانی می‌بینی که با پوست و استخوانت عجین شده است. به قدری از کار خود با لذت، عمیق و با اعتقاد سخن می‌گوید که باور انجام چنین کاری را برای انسان مشکل می‌کند و حتی آنها که اهل هنر نیستند و به قول معروف از آن سر‌در نمی‌آورند، در ظرافت این کار می‌مانند.  

خلق آثار هنری بی‌نظیر در کارگاه کوچک خانه

او همه این کار‌های بزرگ را در کارگاهی که در خانه پدرش است، انجام می‌دهد. او نه شاگردی دارد نه استادی، نه کارگاهی نه ابزار خارق‌العاده‌ای، او فقط ایمان دارد، عشق به خدا و اهل بیت (ع) دارد و همین‌ها را نیز بزرگ استادان خود می‌داند.

آن‌قدر این حرف‌ها را با اعتقاد و ایمان می‌گوید که شکی در دلت حاصل شود، اما وقتی کار به آن ظرافت را از نزدیک می‌بینی شک نمی‌کنی که توکل و اعتقاد و اعتماد او از جایی سرچشمه می‌گیرد که شاید درکش برای هر کسی مقدور نباشد.

جلال مقدم، هنرمند معرق‌کار متولد ۱۳۵۹ در اصفهان است که از کودکی با این هنر آشناست و تجربه زیادی در زمینه آموختن این هنر دارد. او که سال‌هاست در مشهد و در خیابان نوفل‌لوشاتو ساکن است، مدت ۲۰ سال است که به هنر معرق می‌پردازد.

او دانش‌آموخته کارشناسی علوم ارتباطات است و بدون آنکه از آموزش استادی بهره برده باشد، با سال‌ها تلاش و تجربه به صورت جدی این هنر زیبای ایرانی را در زندگی خویش جای داده است. می‌گوید: من در شهری که مهد هنر است به دنیا آمدم.

هنر‌های گوناگون و مختلفی در این شهر وجود دارد که من هم به طور اتفاق از ۱۴‌سالگی با حضور در کارگاه‌های صنایع دستی به کار معرق علاقه‌مند شدم. ابتدا دوست داشتم وارد هنر خاتم بشوم، اما این هنر خیلی برایم سخت بود و برای همین تصمیم گرفتم تا هنر معرق را با رفتن بر سر استادان و نگاه کردن به کار آنها فرا بگیرم.

آن‌قدر به این رشته علاقه‌مند شدم که تنها با نگاه کردن به کار استادان فوت و فن این هنر را آموختم و تمام آنها را مثل یک دوربین ثبت کردم و در موقع تمرین آنها را پیاده می‌کردم. 

هزاران رنگ با درختان!

کار با چوب لذت‌بخش است، چون چوب از طبیعت است. آن‌قدر خداوند انواع مختلفی از چوب را آفریده که هزاران رنگ از درختان مختلف می‌توانیم دربیاوریم. هارمونی (هماهنگی) عجیبی در رنگ‌های طبیعت وجود دارد. خود خداوند بهترین هنرمند قهار و چیره‌دست است.

من بیشتر این کار را برای آرامش فکری خودم انجام می‌دهم. هنرمند معرق کار باید عاشق این هنر باشد تا بتواند از صمیم قلب کار کند. چوب یک موجود زنده است و روح دارد. زمانی که با چوب کار می‌کنید می‌توانید با او حرف بزنید و لذت ببرید. خواه ناخواه چیزی که از دل برآید بر دل نشیند و این نکته است که بیننده را مجذوب خود می‌کند. 

خلق تابلو زیارت

به نظر من  اگر کسی هنری داشته باشد، به طور قطع با علاقه برای رسیدن به آن هدف تلاش می‌کند. هدف من از هنر معرق، انجام دادن و القای یک حس بود، حسی شاید شبیه نشان دادن هر چند کوچک یک ارادت به پروردگار، ائمه اطهار (ع)، واقعه عاشورا، امام حسین (ع) و... و دلم می‌خواست در ماندگاری فلسفه عاشورا کاری انجام بدهم. برای همین دست به خلق تابلوی زیارت زدم.

این تابلو در ابعاد یک متر و ۷۰ سانتی‌متر عرض و سه متر طول انجام شده است که بزرگ‌ترین و پرکارترین تابلو معرق در سطح ایران است و نزدیک به سه و نیم میلیون قطعه در آن به کار رفته است. هزینه تابلو برایم مهم نیست گاهی اوقات می‌شد که برای بودجه آن به مشکل می‌خوردم، اما بودجه‌اش در همان حال به دستم می‌رسید از جایی که اصلا فکرش را نمی‌کردم.

از خط دو استاد علی خانی و افشاری بهره برده‌ام و سایر خطوط و طراحی‌های آن توسط خودم انجام شده است. تابلو، زیارت عاشورا را نشان می‌دهد، ۹۹ نام پروردگار دور‌تا‌دور تابلو نیز قرار دارد. همچنین سوره توحید، واقعه غدیر و قبله‌گاه همه مسلمانان جهان کعبه نیز در این تابلو نقش بسته است. در این تابلو از ورقه‌های مس، چوب عناب و سپیدار و صدف استفاده شده است.

شاید حداقل باید مدت بیش از یک سال برای این حجم کار در نظر می‌گرفتم، اما پس از شروع این تابلو، حس و حال خاصی داشتم و دچار کمبود وقت نشدم و شش ماهه توانستم این تابلو را به اتمام برسانم. برای فروش کار را شروع نکردم، به نیت اهدای آن به حرم امام حسین (ع) کار را شروع کردم و در حال حاضر هم بحث اهدای آن به موزه آستان قدس رضوی مطرح شده است.

به هر حال من این تابلو را با هدف آنکه در جایی نصب شود که بتواند پیام عاشورا را به دیگران برساند، طراحی و اجرا کرده‌ام و ترجیح می‌دهم جایی نصب شود که این پیام به خوبی انتقال یابد  یا اینکه در جایی فروخته شود که تمامی مبلغ حاصل از آن صرف امور خیریه و تهیه جهیزیه دختران نیازمند بشود. 

آثار قبلی

در گذشته ۶۰ مدل «بسم‌ا... الرحمن‌الرحیم» را کار کردم و توانستم عنوان مقام نخست را در رشته معرق در دوران دانشجویی از آن خویش سازم. تابلو‌های زیادی را درست کرده‌ام که معمولاً آنها را به علاقه‌مندان اهدا کرده‌ام و در برنامه کاری آینده‌ام، تابلو دعای عرفه را در دستورکار خویش قرار داده‌ام، امام حسین (ع) به دعای عرفه خیلی علاقه‌مند بوده‌اند و شاید روزی قرآن کریم را به همین روش شروع کنم. 

در گذشته ۶۰ مدل «بسم‌ا... الرحمن‌الرحیم» را کار کردم و توانستم مقام نخست رشته معرق را از آن خویش سازم

هنری که رو به زوال است

معرق هنر ایجاد طرح‌های زیبا با استفاده از کنار هم قرار‌دادن چوب‌های رنگی است. در این هنر اجزای مختلف طرح یا تصویر اولیه باید چنان با چوب‌های رنگی گوناگون جایگزین شود که در نهایت همان تصویر طرح اولیه را برای بیننده تداعی کند. ه

نر معرق چیدمان چوب‌های رنگی و چوب‌های رگه‌دار است. در این هنر چوب‌ها با رنگ‌های متفاوت مانند پازل کنار هم چیده می‌شود تا طرح مشترکی که مدنظر معرق‌کار است شکل بگیرد.

از هنر معرق علاوه بر خلق تابلو‌هایی بسیار زیبا می‌توان برای ساخت انواع وسایل تزئینی هم استفاده کرد. معرق تنها خطی نوشتن نیست این هنر گستردگی زیادی دارد، معرق کاشی، چوب، چرم و سنگ انواع معرق است که هر یک جذابیت خاصی دارد.

من سبک خاص خودم را دارم. باید تابلو‌ها را به گونه‌ای ساخت که سال‌های سال بماند و نگهداری آن مهم است. به هر حال هنر معرق متأسفانه رو به ضعف و فراموشی است؛ هنری است که نیاز به صبر و حوصله فراوان دارد، اما همین هنر سبب تقویت روحیه صبر در انسان می‌شود، متأسفانه این روز‌ها روحیه پذیرش و ادامه هنر در بچه‌ها کمتر شده و این در‌حالی است که آنها بیشتر ترجیح می‌دهند اوقات فراغتشان را با رایانه یا حتی با گوشی تلفن همراهشان سپری کنند، در‌حالی‌که هنر ماندگار می‌ماند، نسل به نسل می‌چرخد و به زندگی روزمره تنوع می‌بخشد.

هیچ وقت به چشم درآمدزایی به این هنر نگاه نکردم، هنر قبل از آنکه وجه مادی داشته باشد، انتقال حس درونی یک هنرمند به شکل خلق یک اثر است. معرق جزو هنر‌های تجسمی و برجسته‌سازی است. قبلا آثار این هنر تنها با چوب بود و بس.

معرق تنها به نوشتار و خط ختم نمی‌شود، اما برای چهره صورت و سایه و گونه صورت نیاز به استفاده از چوب‌های مختلف گردو عناب و سپیدار و‌... بود، اما اکنون با صنعتی شدن شهر که دامن‌گیر این هنر نیز شده است، دیگر معرق هنر نیست، برای یک عده‌ای منبع درآمد شده است و این کار را بدون دخالت دست و با استفاده از دستگاه انجام می‌دهند.

این هنر مثل هزاران هنر دیگر در حال از بین رفتن است، قبل از این مردم به این هنر علاقه زیادی نشان می‌دادند، اما امروز خیلی‌ها ترجیح می‌دهند پای بازی کامپیوتری بنشینند و آخرین بازی‌های روز دنیا را جستجو کنند. 

هنری که صبر و آرامش می‌دهد

به نظرم هنر معرق به انسان صبر و تحمل می‌دهد؛ چراکه کار ظریف است و به همین علت دقت بیشتری می‌خواهد و وقتی دقت و ظرافت بیشتر شود، صبرو آرامش فکری به وجود می‌آید و این می‌تواند پشتوانه خوبی برای انجام کارهایت باشد. بیشتر کار‌ها و تابلو‌های من در زمینه موضوعات مذهبی است. معتقدم هر کار خیری که در این دنیا انجام شود، نامش ماندگار می‌شود. 

دعای عرفه در دست معرق‌کاری!

در‌حال‌حاضر نیز بیکار ننشسته‌ام و معرق دعای عرفه را نیز در دست دارم. ارادت خاصی به امام حسین (ع) دارم. قصدم این است که فرهنگ شیعه و ائمه را پررنگ کنیم تا از بین نرود.

تقریبا در تمام نمایشگاه‌های معرق شرکت کرده‌ام و همیشه هم مقامی را کسب کرده‌ام، اما من هیچ‌وقت دنبال کسب مقام نبوده‌ام و فقط هدفم از شرکت در نمایشگاه‌ها فروش آثارم بوده تا بتوانم صرف امور خیریه بکنم و تا به حال هم هیچ پولی بابت فروش آثارم نصیبم نشده؛ چرا‌که از اول فقط با نیت صرف امور خیریه کارم را شروع کردم. برای مددجویان توان‌بخشی، خانه سالمندان و اهدای جهیزیه به نوعروسان.

چون موضوعات به کاررفته در آثارم مذهبی است، لذا دوست داشتم تمثال ائمه را در قالب تابلو معرق‌کاری کنم. اتفاقا با یکی از مراجع هم صحبت کردم و ایشان گفتند به تصویرکشیدن چهره ائمه زیاد پسندیده نیست؛ چون هیچ شمه‌ای از تصویر آنها وجود ندارد و از این کار منصرف شدم و به نظرم درست نیست که ما چهره‌نگاری کنیم. هدفم این است که این هنر را زنده نگهدارم و بیشتر جنبه خیراتی داشته باشد.

فقط اولین تابلویم را که کمی خراب‌کاری کردم نگه داشتم و بقیه را فروختم تا بتوانم دست نیازمندی را بگیرم. تا توانسته‌ام این مهم را در سرلوحه کار خود گذاشته‌ام تا گره از کار کسی باز کنم. اگر دستم به کاری شد تا بتوانم به کمک کسی برسم دریغ نکنم.‌

می‌گویند یک قدم برای خدا بردار تا خدا هزاران قدم برایت بردارد و راه‌ها را برایت هموار کند. به خاطر هدفی که در دنیا داشتند ماندگار شدند.


* این گزارش چهارشنبه، ۳ دی ۹۳ در شماره ۱۳۱ شهرآرامحله منطقه ۹ چاپ شده است.