تماشای پرندگان مهاجر در تالاب کشف‌رود 
امیریه ۳۷ شهر چهار‌هزارنفری 
اولین زائران پیاده مشهد به روایت نشریات قدیم
سیدمهدی قطبی| سفر شیفتگان امام هشتم (ع) به مشهد مقدس، به‌خصوص از دهه ۸۰ روندی فزاینده داشته است؛ به‌گونه‌ای‌که هیچ‌یک از مسائل و مشکلات اقتصادی که جامعه با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، نتوانسته جلوی این دل‌باختن را بگیرد.
هرساله شاهد هستیم که به شیوه‌های گوناگون بر تعداد زائران بارگاه رضوی به‌ویژه در ایام مذهبی (اعیاد و سوگواری‌ها) افزوده می‌شود.
یکی از جلوه‌های زیبای زیارت با خلوص نیت را می‌توان در سفر زائران پیاده در دهه پایانی صفر بازیافت که از سراسر کشور به‌سمت مشهد راه می‌افتند و در‌نهایت با تاب‌آوردن سختی‌های مسیر تا سرمنزل مقصود، گوشه‌ای از ارادت خود را به امام رضا (ع) نشان می‌دهند. این زائران بیش‌از هر چیز، شکرگزار آن هستند که توفیق زیارت نصیبشان شده است؛ چراکه بهتر از هرکس دیگر می‌دانند بدون طلبیدن معشوق، عاشق را پای سفر نیست.
اگرچه به یقین نمی‌توان نخستین زائر پیاده حرم رضوی را مشخص کرد، متون تاریخی، شاه‌عباس صفوی را نخستین زائر بارگاه منور این حضرت در چهار قرن پیش معرفی می‌کنند. در گزارش پیش‌رو تلاش شده تا با بررسی مطبوعات ۱۶۰ سال اخیر ایران، اخبار محدود تشرف زائران پیاده، برای نخستین‌بار به محضر شما خوانندگان شهرآرامحله منطقه ثامن پیشکش شود.
برای شروع
خستگی در چهره‌شان موج می‌زند، اما نگاه گرمشان آن‌چنان مشتاق زیارت است که گویی پای برهنه راه‌رفتن را حالی خوش برای رسیدن به بهترین لذت‌های معنوی می‌دانند.
رنج سفر با پای پیاده را تنها کسی درک می‌کند که چشمش به التماس نوازش گنبد طلایی خواب ندارد و دستانش برای تمنای یک لحظه لمس پنجره فولاد بی‌تابی می‌کند. سنت سفر کاروان‌ها با پای پیاده از گذشته در فرهنگ اسلامی ما وارد شده است و تا امروز ادامه دارد.
در منابع شیعی، به‌دلیل غربت امام هشتم (ع) زیارت حرم مطهر ثامن‌الحجج بافضیلت‌ترین زیارت‌ها و حتی مقدم بر زیارت کربلا دانسته شده است. در این روایات فضیلت تحمل سختی، سرما و گرما و حتی قطره‌ای از باران در راه زیارت حضرت رضا (ع) عامل رهایی از آتش بیان شده است.
از دیرباز در دهه آخر صفر که بسیاری از معتقدان برای رفتن به کربلا با پای پیاده قصد سفر می‌کردند، عده‌ای از عاشقان نیز برای حضور معنوی و زیارت حریم رضوی رهسپار مشهد مقدس، پایتخت معنوی ایران می‌شدند.
زائران پیاده، گروهی از زائران حرم مطهر امام رضا (ع) هستند که بدون استفاده‌از هر وسیله نقلیه، از محل سکونت خود تا حرم مقدس رضوی راه را می‌پیمایند. بررسی اخبار و مطالب منتشرشده در روزنامه‌ها به‌ویژه مطبوعات صد‌سال اخیر نشان می‌دهد این افراد با نیت پیاده‌آمدن از شهر و دیار خود به‌طرف مشهد حرکت می‌کنند و برای اینکه بتوانند سختی‌های راه را تحمل کنند، به‌صورت گروه‌های دو یا چندنفری همسفر می‌شوند.
اگرچه به یقین نمی‌توان نخستین کسی را که پیاده به قصد زیارت مرقد منور ثامن‌الائمه (ع) به مشهد آمده است، معرفی کرد، به احتمال زیاد شاه‌عباس صفوی، اولین فردی بود که پیاده به زیارت حرم مطهر امام‌رضا (ع) شتافت.
وی به سال۱۰۱۰ قمری با گروهی از افرادش، مسیر اصفهان تا مشهد را طی ۲۸روز پیاده سپری و سنت حسنه زیارت پیاده مشهد را بنیان‌گذاری کرد. شاه‌عباس به‌محض ورود به مشهد مقدس، به زیارت روضه مقدسه رفت. وی چندروزی در مشهد ساکن شد و شب تا صبح در حرم مطهر امام رضا (ع) ماند. شاه‌عباس زمانی که در حرم حضور داشت مانند خدام حرم مطهر به جاروکشی صحن و روشن یا خاموش‌کردن شمع‌ها مشغول بود. در این سفر، شاه‌عباس چیز‌های زیادی را وقف نمود که هنوز آثار آن‌ها موجود است (منجم، ۱۳۶۶).
با مطالعه و بررسی مطبوعات ۱۶۰ سال اخیر (۱۲۵۲-۱۴۱۱ قمری= ۱۲۱۵ – ۱۳۷۰ خورشیدی) چندمورد گزارش و خبر تشرف زائران پیاده به حرم مطهر امام رضا (ع) یافت شد که در ادامه ارائه می‌شود.
اولین تشرف زائران پیاده
نخستین خبر در مطبوعات درباره زیارت زائران پیاده حرم مطهر امام رضا (ع) مربوط به ۶۱ سال قبل (۱۳۳۳ خورشیدی) است:
آقای سلیمان خراط که از بازرگانان رشت می‌باشد، سال قبل به قصد تشرف به آستان قدس رضوی به مشهد آمده و در آستانه مقدسه نذر می‌کند که: «مشکلات و گرفتاری‌های زیادی که بر او مستولی شده به لطف حضرت رضا (ع) مرتفع شود، سال بعد پیاده از رشت تا مشهد به زیارت حضرت ثامن الائمه (ع) بیاید.»
به‌طوری‌که نام‌برده به خبرنگار ما اظهار داشته «پس‌از مراجعت به رشت گرفتاری‌هایی که برای او موجود بوده و رفع آن‌ها بسیار مشکل بوده به خودی خود حل [می‌شود].»
آقای خراط به‌منظور انجام تعهد خود، قصد تشرف و عتبه‌بوسی آستان قدس را می‌کند و سه نفر دیگر از کارکنان موسسه او که از نیت او باخبر می‌شوند، با او هماهنگ شده و هر چهار نفر روز دوازدهم فروردین‌ماه پیاده از رشت به‌طرف مشهد حرکت و ۱۴۴۰ کیلومتر راه فاصله بین رشت تا مشهد را در مدت ۲۴روز طی کرده و روز یکشنبه پنجم اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۳۳ خورشیدی به مشهد وارد شدند.
در گراور (عکس) فوق آقایان محمد فخریان، سلیمان خراط، جهانگیر پشت شاه و علی هاشمی که پیاده از رشت تا مشهد آمده‌اند، دیده می‌شوند.
دومین تشرف زائران پیاده
خبر سفر با پای پیاده دو جوان کاشانی با یک شتر در حدود ۵۰ سال قبل (۱۳۴۴)، دومین گزارش از تشرف زائران با پای پیاده به حرم منور ثامن‌الحجج (ع) است که در مطبوعات ایران آمده است:
ساعت ۶ بعدازظهر روز شنبه ۵تیر۱۳۴۴ کاروان کوچکی وارد شهر مشهد شد. این کاروان را یک نفر شتر سیاه و دو نفر مرد چهره‌سوخته تشکیل می‌دادند.
جهاز شتر را با پارچه سیاهی پوشانده بودند و زنگ بزرگی که به گردن شتر بسته شده بود، توجه همه را جلب می‌کرد. دو مرد جوان با پای برهنه همراه شتر به‌سوی آستان مبارک حضرت رضا (ع) می‌رفتند و در چشم‌های آن‌ها اشک شوق موج می‌زد.
این دو جوان، محمدعلی بادپی و سیدحسین حسینی بودند که به‌منظور زیارت مرقد مطهر حضرت رضا (ع) در حدود ۴۱ روز پیش از کاشان حرکت کرده بودند و روز شنبه به مشهد رسیدند. آن‌ها شتر سیاه‌رنگی را همراه آورده بودند که روی آن، دو بستر ساده و چند بسته و یک کوزه آب دیده می‌شد.
هنگامی‌که از خیابان عبور می‌کردند، همه متوجه شده بودند که این دو نفر از زائران بی‌شمار حضرت رضا (ع) می‌باشند که برای زیارت آمده‌اند. ولی هیچ‌کس باور نمی‌کرد که این دو نفر در حدود هزارکیلومتر راه را گاهی پیاده و زمانی با شتر طی کرده‌اند تا اینکه به مشهد رسیده‌اند. پا‌های آن‌ها به وضع دل‌خراشی درآمده بود و نشان می‌داد که یک راه طولانی و پررنج را طی کرده‌اند.
خبرنگار ما که با دو نفر زائر مزبور تماس گرفته، اظهار می‌دارد «این دو جوان چهره‌ای سوخته و لباس مندرسی داشتند و دیدگان آن‌ها لبریز از شوق زیارت حضرت رضا (ع) بود.»
خبرنگار ما سوال کرد «چرا با وسیله دیگری به مشهد نیامدید؟»
آن‌ها گفتند «ما نذر کرده بودیم که با پای پیاده به مشهد بیاییم، ولی اطرافیان پیشنهاد کردند که شتر خود را هم همراه برده و به آستانه حضرت تقدیم کنیم. ما هم قبول کردیم و، چون شتر نذری بود، فقط اثاثیه خود را با آن حمل کردیم و خود پیاده عازم شدیم و ضمنا سعی داشتیم تا روز اربعین، خود را به مشهد برسانیم، اما دوری راه و سختی مسافرت باعث شد که چند روز دیرتر از آنچه که پیش‌بینی کرده بودیم به مقصد برسیم.»
کاروان کوچک سپس به خیابان طهران پیچید و آهسته‌آهسته به سوی آستان مبارک حضرت ثامن‌الائمه حرکت کرد. در مسیر حرکت آن‌ها مردم جمع شده بودند و بدین‌ترتیب از کاروانیان استقبال می‌کردند.
سومین تشرف زائران پیاده
زیارت هیئتی پنجاه نفری از تهران که با پای پیاده، مسیر طولانی تهران تا مشهد را طی کردند، سومین تشرف زائران پیاده و نخستین تشرف گروهی زائران پیاده حرم مطهر امام رضا (ع) است که در مطبوعات نوشته شده است:
یک هیئت پنجاه‌نفری که پای پیاده جهت زیارت آستان مقدس حضرت ثامن‌الحجج از تهران حرکت نموده بود، پس‌از ۵۴روز پیاده‌روی به مشهد وارد شد و مورد استقبال جمع کثیری از اهالی مشهد و هیئت‌های مذهبی قرار گرفت.
البته عده زیادی از مردم مشهد که از ورود هیئت دیروز مطلع شده بودند، روز قبل نیز تا چندکیلومتری خارج شهر به استقبال گروه مذهبی رفتند و به آن‌ها خیر‌مقدم گفتند.
اعضای هیئت بلافاصله پس‌از ورود به مشهد جهت زیارت به حرم مطهر مشرف شدند. سپس در حسینیه پزندگان واقع‌در میدان دقیقی اقامت کردند.
سرپرستی این هیئت را حجت‌الاسلام حاج‌شیخ جواد خراسانی، امام جماعت مسجد، ولی عصر (عج) خیابان سرآسیاب دولاب به عهده دارد.
حجت‌الاسلام حاج‌شیخ جواد خراسانی که خود خراسانی‌الاصل است، در‌مورد چگونگی این سفر به خبرنگار ما اظهار کرد: «این دومین سفری است که ایشان پیاده به مشهد مشرف می‌شوند. در سفر قبلی عده‌ای که پیاده به مشهد مشرف شدند ۱۱نفر بودند و این سفر ۴۰روز به طول انجامید و امسال همراهان نزدیک به ۵۰نفر می‌باشند و شاید در سفر‌های آینده، عده بیشتری از مشتاقان زیارت حضرت رضا (ع) به این جمع بپیوندند.
این عده روز چهارم جمادی‌الاول از تهران حرکت نمودند و ۲۷جمادی‌الثانی یعنی پس‌از ۵۴روز به مشهد رسیدند. اعضای این هیئت پنج روز در مشهد اقامت می‌نمایند، سپس به تهران مراجعت می‌کنند.»
این هیئت برای سومین‌بار با پای پیاده در روز دوشنبه ۲۲مرداد۱۳۵۲ سعادت تشرف زیارت حرم امام رضا (ع) را به‌دست آورد؛ هیئت بیست‌نفری که پس‌از ۵۵روز طی طریق و تحمل رنج یک سفر طولانی وارد مشهد شدند، سومین سالی است که برای شرفیابی به دربار ولایتمدار هشتمین پیشوای شیعیان جهان فاصله تهران-مشهد را پیاده می‌پیماید.
سرپرستی هیئت را آقای حاج‌سیدجواد خراسانی به عهده گرفته و ۶۵سال دارد. اعضای این هیئت که اغلب افراد مسن هستند در راه تهران-مشهد به هر شهر و روستایی که می‌رسیدند، مورد استقبال قرار می‌گرفتند و نیز لحظه‌ای از انجام فرامین دینی غفلت نمی‌ورزیدند.
جالب این است پخت‌و‌پز غذا به‌عهده یکی از آنان بود. یکی از خبرنگاران اطلاعات در مشهد که به اتفاق خبرنگار عکاس در ۱۰کیلومتری مشهد از زائران پرشور و اشتیاق استقبال کرده، می‌نویسد:«این هیئت پس‌از دو روز اقامت در مشهد از‌طریق خط شمال با اتومبیل به تهران حرکت کرد.»۵
منابع و مآخذ
- تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال: شامل وقایع دربار شاه‌عباس صفوی؛ تالیف جلال‌الدین منجم؛ به‌کوشش سیف‌ا... وحیدنیا؛ تهران: وحید، ۱۳۶۶.
- اسنادی از زائران پیاده در زیارت مشهد. حسن امیرزاده. دانشورز؛ ماهنامه فرهنگی و اطلاع‌رسانی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. شماره پیاپی ۸۹-۹۰. خرداد و تیر ۱۳۹۱.
- ۲۰نفر زائران پیاده مشهد به تهران بازگشتند. روزنامه اطلاعات، ش ۱۴۱۷۶، اطلاعات شرق ص ۱. ۲۲ مرداد ۱۳۵۲
- روزنامه خراسان، س ۵، ش ۱۳۹۵، ص ۴. ۱۵ اردیبهشت ۱۳۳۳.
- روزنامه خراسان، س ۱۶، ش ۴۶۳۱، ص ۲ و ۱۰. ۷ تیر ۱۳۴۴.
- روزنامه آفتاب شرق، س ۴۷، ش ۹۷۱۹، ص ۱ و ۸. ۲۸ مرداد ۱۳۵۰.
- روزنامه خراسان، س ۲۲، ش ۶۴۱۸، ص ۲. ۳۱ مرداد ۱۳۵۰.
- روزنامه اطلاعات، ش ۱۴۱۷۶، اطلاعات شرق ص ۱. ۲۲ مرداد ۱۳۵۲.
لینک کوتاه
ارسال نظر
آوا و نمــــــای شهر
