نگاهی به بن‌بست‌های فراموش‌شده خیابان توحید

کوچه‌گردی‌های هفتگی ما به بن‌بست‌های خیابان توحید رسید. خیابان توحید، روزگاری نه‌چندان دور یکی از خیابان‌های اصلی مشهد بوده است و نامش بالاخیابان یا خیابان علیا.

خیابانی که جایگاه کاروان‌سرا‌های بزرگ بوده و پشت کاروان‌سرا‌های بزرگش، خانه‌های کوچک و باغ‌های بزرگی قرار داشته که امروز از آن‌ها کوچه‌های کوچک و بن‌بست‌های تنگ و باریک باقی مانده است.  

۱۲ کوچه بن‌بست

راسته خیابان توحید از میدان توحید به سمت میدان شهدا در سمت راست که جزو منطقه یک شهرداری است، روی تابلو‌ها عدد ۲ تا ۲۶ را نشان می‌دهد. گرچه دراین بین کوچه‌های هستند که تابلویی ندارند. 

امتداد سه‌کوچه، به خیابان‌های صاحب‌الزمان (عج) و دانشگاه می‌رسد و ۱۲ کوچه دیگر آن هم بن‌بست است. از این ۱۲ کوچه، ۹ تای آن کوچه‌های باریک با طول بسیار کم هستند. سه‌کوچه دیگر نیز طول کمی دارند، اما چندشاخه می‌شوند. به‌طوری که وقتی وارد آن می‌شوید نمی‌دانید چگونه به پایان می‌رسد. ازطرفی از جریان زندگی در این کوچه‌ها که به زحمت به یک‌متر می‌رسند، تعجب می‌کنید.  

خانه اسماعیل‌پور

نخستین بن‌بست، توحید ۲۴ است که نبش آن، خانه‌ای زیبا و قدیمی با کاشی‌های فیروزه قرار گرفته و طبقه پایین خانه هم چنددربند مغازه واقع شده است. آقای خرسندی یکی از قدیمی‌های محله به ما می‌گوید: صاحب این خانه قدیمی در مشهد زندگی نمی‌کند و مدت‌هاست کسی او را ندیده. او ساکن یکی از روستا‌های اطراف چناران ست.

او ادامه می‌دهد: خوشبختانه اهالی قدیمی از اینجا نرفته و فقط منازل خود را بازسازی کرده‌اند.  یکی از مغازه‌داران که گویا کلید خانه قدیمی دست اوست می‌گوید: صاحب خانه آقای اسماعیل پور است و خانه‌اش متعلق به دوران پهلوی اول. اما متاسفانه اجازه بازدید از خانه به کسی داده نمی‌شود.  

امکان ورود خودرو‌های آتش‌نشانی نیست

خانم فرهمند یکی از ساکنان توحید ۱۸ است. او به باریکی کوچه و نداشتن جای پارک اشاره می‌کند. همسرش نیز به صحبت‌های او می‌افزاید: خدای نکرده، اگر خانه‌ای در این کوچه‌ها آتش بگیرد، امکان ورود خودرو‌های آتش‌نشانی نیست. همینطور اگر کسی به اورژانس نیاز پیدا کند، مجبور هستند ماشین را سر کوچه پارک کنند.

کوچه توحید ۱۸ یکی از همان کوچه‌های پرپیچ و خمی است که تیره‌های چوبی چراغ برق‌هایش هنوز سیمانی نشده است. خانم فرهمند می‌گوید: متاسفانه خانه‌های قدیمی این کوچه که بعضی از آن‌ها مسکونی نیستند، با دیوار‌های آجری مرطوب و خزه بسته‌شان، ترک خورده و شکم داده‌اند و ترسی را در وجودت بیدار می‌کند که هر لحظه ممکن است بریزند.

کاشی‌های منقش به آیات قرآن

کوچه‌های خیابان توحید هنوز موزائیک‌فرش است و چاه‌های آب قدیمی را در کوچه‌ها می‌توانی ببینی. در بعضی خانه‌های کوچه با وجود نمای سیمانی، هنوز کاشی‌های سردرشان منقش به آیات قرآنی است.

البته خانه‌هایی با کتیبه‌های به سرقت رفته را هم می‌توان دید. تاریخ  کاشی‌ها هم به شمسی و هم قمری است. یکی تاریخ ۱۳۴۳ شمسی را دارد و دیگری ۱۳۷۳ قمری. دراین میان روی دیوار تعدادی از خانه‌ها، پلاک‌هایی با کاشی‌های سفید که روی آن با حروف سیاه نوشته شده، هنوز وجود دارد.

شهرداری این کوچه‌ها را فراموش کرده است

پسرکی جوان که خودش را علی می‌نامد و سر کوچه توحید ۱۲ ایستاده، خانه‌ای در انتهای کوچه را نشان می‌دهد که با استفاده از شمع‌هایی که بین دیوار قدیمی مرطوب خانه و دیوار کناری‌اش زده‌اند، کمی جلوی ریختن دیوار را گرفته‌اند. او می‌گوید شهرداری مدت‌هاست این کوچه‌ها را فراموش کرده است.

 نمونه‌اش همین دیوار در حال تخریب است. البته دیگر کوچه‌های بن‌بست هم همین مشکلات را یدک می‌کشد. خانه‌هایی در انتهای کوچه‌های باریک و کم‌عرض که دردل هم فرو رفته‌اند.

خانه‌هایی در دل هم

 خانم علی‌آبادی یکی از اهالی همین کوچه‌ها، می‌گوید: حتی امکان ساخت و ساز هم نداریم. مگر جرثقیل رد می‌شود تا تیر‌های آهن را نصب کند. لودری هم برای خاک‌برداری نمی‌تواند داخل شود.

ازطرفی خانه‌ها آنقدر کوچک هستند که جایی برای ریختن خاک و شن و آجر وجود ندارد. شهرداری هم گفته بعد از تخریب، باید عقب نشینی کنید. قانونی که عملا نمی‌تواند برای خانه‌های ما صدق کند. چون خانه‌ها در دل هم فرورفته‌اند.

او به این هم اشاره می‌کند که به این کوچه‌های باریک و خانه‌ها، آفتابی نمی‌رسد و برف خیلی دیر آب می‌شود؛ بنابراین بارندگی‌ها نیز برای اهالی چندان خوشحال‌کننده نیست.دراین کوچه‌ها، خانه‌های بزرگ قدیمی در کنار خانه‌هایی قرار گرفته‌اند که زمین‌های‌شان نصف شده‌است و بیشتر از ۶۰ و ۸۰ متر زیربنا ندارند.

دوباره خود را به حاشیه خیابان توحید می‌رسانیم. حدفاصل توحید ۴ و ۶ در کنار مسجد جعفری، خانه قدیمی داوودی‌ها که متعلق به دوران پهلوی اول است، قرار گرفته. درِ این خانه نیز پس از فوت صاحبش بسته مانده است. خانه‌ای که ثبت میراث فرهنگی نیز هست و داخل آن به دلیل حساسیت صاحبش، سالم باقی مانده است.  


* این گزارش شنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۵در شماره ۲۳۷ شهرآرا محله منطقه یک چاپ شده است.